موانع صنعتی‌سازی ساختمان در ایران

احسان نیازمند- صنعت ساختمان در کشور ما یکی از ارکان مهم اقتصادی به شمار می‌رود. این اهمیت به قدری است که مسوولان از مسکن به عنوان لکوموتیو اقتصاد ایران نام می‌برند. این صنعت در کشورهای در حال توسعه نیز نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در ایجاد اشتغال و تولید ثروت دارد. با این حال طی سال‌های گذشته، صنعت ساختمان ایران با رکود شدید روبه‌رو شده است؛ رکودی که تاثیرات گسترده‌ای بر سایر بخش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور داشته است. یکی از عواملی که می‌تواند این صنعت را از رکود خارج کند، حرکت به سمت صنعتی‌سازی ساختمان است. با این حال، در ایران این موضوع مورد غفلت واقع شده و موانع زیادی بر سر راه آن وجود دارد.
در چنین شرایطی معاون وزارت صمت معتقد است که نگاه خُرده‌مالکی مانع صنعتی‌شدن ساختمان است. پایان هفته پیش، معاون صنایع عمومی وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت: نگاه خرده‌مالکی و سلیقه‌ای در ساخت مسکن وجود دارد که مشکلاتی برای کشور به وجود آورده و مانع بزرگ صنعتی‌سازی ساختمان است اما واقعا موانع موجود بر سر راه صنعتی‌سازی مسکن در ایران کدامند و راهکار مانع‌زدایی از مسیر صنعتی‌سازی ساختمان‌ها چیست؟
مقاومت در برابر تغییرات فرهنگی و سنتی بسیاری از بازیگران صنعت ساختمان در ایران که همچنان به روش‌های سنتی ساخت‌وساز وفادار هستند و به دلیل نبود آموزش‌های کافی و فرهنگ‌سازی مناسب، تمایلی به استفاده از روش‌های صنعتی و نوین ندارند. این نگرش سنتی به صنعت ساختمان مانعی جدی بر سر راه صنعتی‌سازی محسوب می‌شود.
نبود قوانین و مقررات حمایتی صنعتی‌سازی ساختمان نیازمند سیاست‌های قانونی و حمایتی مناسب است اما در ایران، هنوز قوانین جامعی که به طور خاص به صنعتی‌سازی ساختمان بپردازد، تدوین نشده است. نبود مشوق‌ها و تسهیلات لازم برای تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران این حوزه، باعث کاهش انگیزه‌ها برای ورود به صنعتی‌سازی می‌شود.
کمبود فناوری و تجهیزات پیشرفته صنعتی‌سازی مسکن نیازمند استفاده از تجهیزات و فناوری‌های نوین است که در بسیاری از موارد، در ایران یا وجود ندارند یا به دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی، به صورت گسترده در دسترس نیستند. این کمبود زیرساخت‌های تکنولوژیکی یکی از مهم‌ترین موانع بر سر راه صنعتی‌سازی مسکن است.
نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه بالا یکی از مشکلات دیگر نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه قابل‌توجه برای راه‌اندازی سیستم‌های صنعتی‌سازی است. در شرایط اقتصادی فعلی کشور و نبود سیستم‌های مالی و اعتباری مناسب، بسیاری از سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان قادر به تامین این سرمایه نیستند.
باید توجه داشت که صنعتی‌سازی مسکن نیازمند همکاری و هماهنگی میان بخش‌های دولتی و خصوصی است اما در ایران، عدم وجود ارتباط موثر و سازنده میان این دو بخش به عنوان مانعی بر سر راه اجرای پروژه‌های صنعتی‌سازی عمل می‌کند. دستگاه‌های دولتی به‌جای تسهیل روندها، در برخی موارد با بوروکراسی و قوانین پیچیده، این روند را کُند می‌کنند.
علاوه بر مشکلاتی که ذکر شد، راهکارهایی نیز برای مانع‌زدایی از مسیر صنعتی‌سازی مسکن وجود دارد. تدوین و اجرای قوانین حمایتی یکی از مهم‌ترین اقدامات برای رفع موانع صنعتی‌سازی مسکن، تدوین و اجرای قوانین و مقررات حمایتی است. دولت باید با ارائه تسهیلات مالی، مشوق‌های مالیاتی و سایر ابزارهای حمایتی، سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان را به ورود به این حوزه تشویق کند. همچنین تسهیل فرآیندهای اداری و کاهش بوروکراسی‌های پیچیده در این مسیر می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد.
فرهنگ‌سازی و آموزش برای غلبه بر مقاومت فرهنگی و سنتی، نیاز به فرهنگ‌سازی و ارائه آموزش‌های لازم به دست‌اندرکاران صنعت ساختمان است. دولت و نهادهای مرتبط می‌توانند با برگزاری دوره‌های آموزشی و سمینارهای تخصصی، آگاهی‌سازی درباره مزایای صنعتی‌سازی ساختمان را افزایش دهند و نگرش‌ها را تغییر دهند.
ارتقای فناوری و تامین تجهیزات دولت باید با توجه به مشکلات ناشی از تحریم‌ها و کمبودهای اقتصادی، برنامه‌هایی را برای واردات و تولید تجهیزات و فناوری‌های مورد نیاز صنعتی‌سازی ساختمان ارائه کند. همچنین تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه فناوری‌های نوین می‌تواند به کاهش وابستگی به واردات کمک کند.
ایجاد سیستم‌های مالی و اعتباری مناسب تامین مالی پروژه‌های صنعتی‌سازی نیازمند سیستم‌های مالی و اعتباری مناسب است. بانک‌ها و نهادهای مالی می‌توانند با ارائه وام‌های با بهره پایین و تسهیلات اعتباری مناسب به تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران این امکان را بدهند که پروژه‌های خود را با هزینه‌های پایین‌تر اجرا کنند. تقویت نیروی کار ماهر دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی باید برنامه‌های آموزشی خود را با نیازهای صنعت ساختمان هماهنگ کنند و دوره‌های آموزشی ویژه‌ای را برای تربیت نیروی کار ماهر در زمینه صنعتی‌سازی ساختمان‌ها ارائه دهند. این اقدام می‌تواند به کاهش کمبود نیروی متخصص کمک کند.
تسهیل همکاری بین دولت و بخش خصوصی دولت باید با ایجاد سازوکارهای همکاری و هماهنگی میان بخش‌های دولتی و خصوصی، روند اجرای پروژه‌های صنعتی‌سازی را تسهیل کند. ایجاد نهادهای مشترک و کارگروه‌های تخصصی می‌تواند به بهبود این ارتباطات کمک کند و از بروز مشکلات اجرایی جلوگیری کند.
با توجه به مشکلات و چالش‌هایی که در مسیر صنعتی‌سازی مسکن در ایران وجود دارد، می‌توان گفت که این موضوع نیازمند توجه جدی از سوی دولت و سایر نهادهای مرتبط است. صنعتی‌سازی ساختمان نه‌تنها می‌تواند به کاهش زمان ساخت و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری کمک کند، بلکه به عنوان راه‌حلی پایدار برای خروج صنعت ساختمان از رکود و ایجاد اشتغال بیشتر نیز محسوب می‌شود.
برای رسیدن به این هدف، لازم است که دولت و بخش خصوصی با همکاری یکدیگر، اقداماتی را در جهت رفع موانع موجود انجام دهند و شرایط لازم برای رشد و توسعه صنعتی‌سازی مسکن در کشور را فراهم کنند. این مسیر اگرچه چالش‌برانگیز است اما با برنامه‌ریزی دقیق و همدلی تمام ذی‌نفعان، می‌تواند به تحولی بزرگ در صنعت ساختمان ایران منجر شود.