مهری بر پایان چالش ناترازی؟

«جهان‌صنعت»- در دنیای امروز، انرژی نه فقط یک منبع حیاتی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی بلکه پایه‌ای اساسی برای ارتقای کیفیت زندگی است. با این حال، در بسیاری از کشورها از جمله ایران، شدت مصرف انرژی به مرزهای نگران‌کننده‌ای رسیده است.
این چالش نه‌تنها منابع محدود انرژی را تهدید می‌کند بلکه فشار سنگینی بر محیط‌زیست و اقتصاد ملی وارد می‌آورد. در میان این وضعیت، ایجاد راهکارهای نوآورانه و استفاده از ابزارهای مدرن اقتصادی و مدیریتی می‌تواند تحولی بنیادین در نحوه مصرف و بهینه‌سازی انرژی ایجاد کند.
بازار گواهی صرفه‌جویی انرژی یکی از این ابزارهای پیشرفته است که با ترکیب منطق اقتصادی و فناوری‌های نوین، فرصتی برای تغییر ساختار مصرف انرژی فراهم کرده است. ایران به‌عنوان یکی از کشورهایی که شدت انرژی آن در صدر جدول جهانی قرار دارد، با چالش‌های متعددی در زمینه مصرف و تولید انرژی مواجه است. مصرف بالای سوخت‌های فسیلی، ناترازی در تولید و توزیع برق و قیمت پایین انرژی از جمله عواملی هستند که این بحران را تشدید کرده‌اند. در این میان، اقداماتی مانند راه‌اندازی بازار گواهی صرفه‌جویی برق و برق سبز نه‌تنها می‌تواند به مدیریت این بحران کمک کند بلکه زمینه را برای توسعه پایدار، کاهش هزینه‌ها و ایجاد انگیزه برای بهینه‌سازی مصرف فراهم می‌آورد.
این بازار که به تازگی با حمایت وزارت نیرو و همکاری سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت خود را آغاز کرده، نمایانگر یک رویکرد نوین در مدیریت منابع انرژی است. ابزارهایی مانند گواهی صرفه‌جویی به کاربران و صنایع این امکان را می‌دهد که از طریق بهبود بهره‌وری و کاهش مصرف نه‌تنها به کاهش هزینه‌های خود بپردازند بلکه سهمی در کاهش بار شبکه انرژی کشور داشته باشند. با این حال، موفقیت این بازار به عوامل متعددی مانند قوانین حمایتی، مشوق‌های مالی و اعتمادسازی در میان مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران وابسته است.
تجربه موفق بازار گاز و بورس انرژی در ایجاد شفافیت و کاهش ناترازی‌ها از سوی دیگر نشان‌دهنده ظرفیت بالای این ابزارها برای حل مشکلات ساختاری در بخش انرژی است. این تحول، اگر با حمایت قوانین و سیاست‌های مناسب همراه شود، می‌تواند به الگویی موفق برای سایر کشورها تبدیل شود و جایگاه ایران را در مدیریت انرژی ارتقا بخشد. از نخستین روزهای فعالیت این بازار، نشانه‌های امیدوارکننده‌ای از استقبال سرمایه‌گذاران و صنایع به چشم می‌خورد که می‌تواند مسیر توسعه آن را هموارتر کند.
این مسیر اما تنها با تغییر نگاه به انرژی به‌عنوان یک کالای اقتصادی و ارزشمند محقق خواهد شد. بازتعریف جایگاه انرژی در اقتصاد ملی، از طریق ابزارهای بازار محور، می‌تواند علاوه بر کاهش ناترازی‌ها، به رشد اقتصادی و توسعه صنعتی کشور نیز کمک کند. آیا این رویکرد جدید، سرآغاز تحولی بزرگ در مدیریت انرژی ایران خواهد بود؟ آینده نزدیک پاسخ این پرسش را خواهد داد.
در آیین گشایش بازار گواهی صرفه‌جویی انرژی برق، عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو بر اهمیت افزایش راندمان در حوزه انرژی و حمایت قوانین از بازار گواهی صرفه‌جویی تاکید کرد. وی از چالش ناترازی سوخت و نیاز به اصلاح اقتصاد برق سخن گفت و خواستار مشارکت مردم در کاهش شدت انرژی شد.
حجت‌اله صیدی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تاکید کرد که تبدیل برق به کالای اقتصادی می‌تواند ناترازی انرژی را حل کند و جذابیت معاملات این بازار، به توسعه اقتصاد ایران کمک خواهد کرد. او دستکاری بازار را یکی از عوامل ناترازی دانست و خواستار طراحی ابزارهای مالی جدید برای مدیریت بهتر بازار برق شد.
علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی از تدوین دستورالعمل‌های جدید برای توسعه بازار گواهی صرفه‌جویی و تاکید بر نقش آن در کاهش ناترازی انرژی سخن گفت. وی تجربه موفق صنعت گاز را به‌عنوان الگویی برای بازار برق معرفی کرد و خواستار رفع موانع قانونی و تسهیل فرآیندها برای توسعه این بازار شد.
قوانین و فرآیندهای وزارت نیرو از بازار بهینه‌سازی انرژی برق حمایت می‌کند
وزیر نیرو با بیان اینکه ایران در صدر جدول جهانی شدت انرژی قرار دارد، گفت: قوانین جدید و قدیم و فرآیندهای تعریف شده در وزارت نیرو از بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی و معاملات اوراق گواهی صرفه‌جویی انرژی برق حمایت می‌کند، هیچ‌گونه مانعی از این جهت وجود ندارد و این مهم می‌تواند با دلگرمی برای فعالان این عرصه همراه باشد.
عباس علی‌آبادی صبح روز سه‌شنبه در آیین رونمایی از تابلوی معاملات بازار گواهی صرفه‌جویی انرژی برق با بیان اینکه همه فرآیندها و فعالیت‌هایی که در هستی انجام می‌شود به صورت مطلق برگشت‌پذیر نیستند، گفت: برخی امور که به صورت دست‌ساز توسط بشر صورت می‌گیرد، برگشت‌پذیر نیستند و می‌توان گفت انرژی که بشر مصرف می‌کند برگشت‌پذیر نیست.
وزیر نیرو با تاکید بر اهمیت افزایش راندمان در حوزه انرژی، ابراز داشت: راندمان همواره کوچک‌تر از «یک» است؛ همه مهندسان جهان در تلاش هستند این عدد را به «یک» نزدیک کنند. این در شرایطی است که هیچ فرآیند ایده‌آلی وجود ندارد و ما هرگز به این عدد نخواهیم رسید.
وی یادآور شد: هم‌اکنون در سیستم‌های حرارتی پیشرفته دنیا در سیکل ترکیبی به راندمان حدود 63‌درصد دست یافته‌ایم و البته این امر در مقیاس تجاری حدود 60‌درصد است، بر این اساس باید راندمان تولید نیروگاهی کشور نیز ارتقا یابد.
علی‌آبادی با اشاره به ارزان بودن قیمت برق در کشور ابراز داشت: هم اکنون واردات کولر گازی Aپلاس آزاد شده است اما با درنظر گرفتن قیمت پایین برق شاید تمایلی در افراد برای تهیه این کولر با مصرف انرژی پایین نباشد، بر این اساس باید در اقتصاد و بازار برق تجدیدنظر کرد.
وزیر نیرو در ادامه اعطای گواهی ظرفیت به کسانی که کمک می‌کنند بهره‌وری‌ها در حوزه انرژی افزایش یابد را با در نظر گرفتن ایجاد منفعت برای مردم مهم برشمرد و افزود: وضعیت ناترازی سوخت بسیار جدی است، این در حالی است که نیروگاه‌ها به جهت فنی آماده تولید برق هستند، در همین راستا روز دوشنبه 5000 مگاوات نیروگاه‌ سیکل ترکیبی را به دلیل نگرانی از تامین سوخت نیروگاهی از مدار تولید خارج کردیم.
وی ضمن درخواست از مردم برای همکاری در مدیریت مصرف انرژی اظهار کرد: شدت انرژی در ایران در مقایسه با سایر کشورها بسیار بالاست به طوری‌که کشور در صدر جدول شدت انرژی در جهان قرار دارد. شدت انرژی به معنای مقدار انرژی مصرف شده به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی (GDP) است.
علی‌آبادی بر ایجاد محیط کسب‌وکار فعال در صنعت برق تاکید و خاطرنشان کرد: اعتمادسازی با پرداخت به موقع بدهی‌های وزارت نیرو از جمله مولفه‌هایی است که بر جذاب کردن محیط کسب‌وکار کمک می‌کند. در همین رابطه از حیث خلاقیت و نوآوری با بهره‌مندی از توان و ظرفیت فعالان علمی و صنعتی تلاش می‌شود تا بهره‌وری در صنعت برق ارتقا یابد.
وزیر نیرو در پایان خاطرنشان کرد: قوانین جدید و قدیم از فرآیندهای تعریف شده در وزارت نیرو و گواهی صرفه‌جویی انرژی برق حمایت می‌کند، هیچ‌گونه مانعی از این جهت وجود ندارد و این مهم می‌تواند با دلگرمی برای فعالان این عرصه همراه باشد.
تبدیل برق به کالای اقتصادی، مشکل ناترازی را حل می‌کند
حجت‌اله صیدی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه جذابیت معاملات بازار برق به رفع ناترازی انرژی و توسعه اقتصاد کمک می‌کند، گفت: تبدیل برق به کالای اقتصادی، مشکل ناترازی را حل می‌کند.
صیدی در مراسم گشایش بازار گواهی صرفه‌جویی برق که صبح سه‌شنبه ۲۰ آذر ماه در وزارت نیرو برگزار شد، با بیان اینکه مدتی است که کلید واژه اقتصاد ایران، ناترازی است، اعلام کرد: در بحث ناترازی معمولا دو عامل تحریم و مدیریت به عنوان عامل اثرگذار نام برده می‌شود اما به اعتقاد من یک عامل سوم به عنوان احترام نگذاشتن به طبیعت و محیط‌زیست از آن دو عامل مهم‌تر است.
صیدی با بیان اینکه یکی دیگر از این پدیده‌های طبیعی، بازار است‌، گفت: دستکاری بازار اثر مهمی بر ناترازی‌ها داشته است.
او با اشاره به مداخلات انجام گرفته در بازار برق تاکید کرد: نتیجه آن مداخلات به ناترازی برق منجر
شده است.
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با این توضیح که بورس انرژی به همت سیاستگذاران بازار سرمایه تشکیل شد اما متاسفانه برق به کالای اقتصادی تبدیل نشده، افزود: اگر برق به کالای اقتصادی تبدیل شود، مشکل ناترازی آن هم حل می‌شود.
صیدی با اشاره به اثر قطع برق بر کاهش تولید صنایع در تابستان امسال تاکید کرد: کارخانه‌های تولیدی با این همه هزینه سر بار امکان تولید پیدا نمی‌کنند، ظلم از این بزرگ‌تر به تولید وجود ندارد.
او افزود: اگر بازار برق درست شود بازارهای اوراق بهادار مرتبط با برق همکار می‌شوند و حتما اوراق گواهی صرفه‌جویی برق هم اثرگذار خواهند بود.
صیدی از مدیران بورس انرژی خواست بقیه اوراق مرتبط با برق و همچنین موثر در ناترازی انرژی طراحی و عرضه شود.
رییس سازمان بورس ابراز امیدواری کرد: با احترام به سازوکار بازار زمینه برای رفع ناترازی‌ها در اقتصاد
برداشته شود.
او گفت: اگر معاملات بازار برق جذاب شود، هم به رفع ناترازی انرژی و هم به توسعه اقتصاد ایران
کمک می‌کند.
دستورالعمل توسعه و اصلاح مبادلات در بورس انرژی تدوین شد
علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی از تدوین دستورالعمل توسعه و اصلاح مبادلات در بورس انرژی خبر داد و گفت: صنایع مکلف شده‌اند نیازهای خود را از بازار گواهی صرفه‌جویی برق تامین کنند.
علی نقوی در آیین گشایش بازار گواهی صرفه‌جویی برق که صبح روز سه‌شنبه ۲۰ آذر ماه در وزارت نیرو برگزار شد، با اشاره به چالش‌های تامین انرژی در کشور، افزود: «بدمصرفی، بیش مصرفی و ناترازی در توزیع انرژی» باعث بروز چالش‌هایی همچون کمبود گاز و برق شده و صنایع کشور را با ریسک‌های جدی مواجه کرده است.
نقوی با تاکید بر اهمیت مدیریت مصرف انرژی در کشور، گفت: شدت مصرف انرژی در ایران دو برابر میانگین جهانی است و برای کاهش مستمر آن باید بهره‌وری در تولید، انتقال و مصرف انرژی افزایش یابد.
از این رو، مشوق‌های مالی و ابزارهایی مانند اوراق گواهی صرفه‌جویی طراحی و بازار بهینه‌سازی انرژی راه‌اندازی شده است.
او معاملات گواهی صرفه‌جویی برق را یکی از راهکارهای مهم برای حل ناترازی انرژی در کشور برشمرد.
پیشرفت‌ها و چالش‌های بازار گواهی صرفه‌جویی
مدیرعامل بورس انرژی با اشاره به اقدامات صورت گرفته در این حوزه گفت: با وجود فراهم شدن برخی زیرساخت‌ها، همچنان ظرفیت‌های قانونی بسیاری بدون استفاده
مانده است.
نقوی در عین حال اضافه کرد: شورای‌عالی انرژی با تاخیری طولانی در سال ۱۴۰۰ مصوبه‌ای در خصوص گواهی صرفه‌جویی صادر کرد که مورد تایید کمیته فقهی قرار گرفت و سازمان بورس نیز آن را به تصویب رساند.
او با بیان اینکه در سه سال گذشته، تلاش‌های بسیاری برای معامله‌پذیر شدن این گواهی‌ها انجام شده، گفت: اولین پروژه مرتبط با تعویض لامپ‌های شهری بود که با تصویب کمیته صرفه‌جویی سازمان برنامه و دریافت گواهی‌ها از توانیر عملیاتی شد.
نقوی درباره فرآیندهای اجرایی گواهی صرفه‌جویی برق افزود: دستورالعمل گواهی صرفه‌جویی به قبوض مشتریان مرتبط شده و مقررات بالادستی قانونگذار برنامه‌های خوبی در این حوزه ارائه کرده است. در بازار سرمایه نیز به این ابزار توجه شده و اطمینان لازم به خریداران داده شده است.
استقبال از گواهی صرفه‌جویی در صنعت گاز
مدیرعامل بورس انرژی با اشاره به تجربه موفق صنعت گاز توضیح داد: استقبال خوبی از این ابزار در حوزه گاز صورت گرفت و باعث افزایش تولید و کاهش ناترازی شد. انتظار می‌رود در حوزه برق نیز با رفع سختگیری‌ها و تسهیل فرآیندها و اعتماد بیشتر، شاهد رشد و توسعه این بازار باشیم.
بازار برق سبز و آینده بورس انرژی
نقوی با بیان اینکه بازار برق سبز در بورس انرژی راه‌اندازی شده، افزود: برق سبز از محدودیت‌های مصرف معاف است و تاکنون به ارزش ۲ هزار‌میلیارد تومان در این بازار معامله شده است. هم اکنون نیز صنایع بیشتری وارد این بازار شده‌اند و شاهد استقبال سرمایه‌گذاران هستیم.
او به ساخت اولین نیروگاه توسط بخش‌خصوصی در کردستان اشاره کرد و گفت: عرضه برق این نیروگاه در بازار بورس انرژی، نشان‌دهنده شفافیت و منافع این بازار برای ذی‌نفعان است.
برنامه‌های آتی
نقوی در پایان با اشاره به برنامه‌های آینده بورس انرژی بیان کرد: دستورالعمل توسعه و اصلاح مبادلات در بورس انرژی تدوین شده و صنایع مکلف شده‌اند که نیازهای خود را از بازار گواهی صرفه‌جویی برق تامین کنند. امید می‌رود، با تسهیل فرآیندها، شاهد توسعه بیشتر این بازار باشیم.
او این نکته را هم اضافه کرد: ۳۰‌درصد از معاملات برق در بورس انرژی انجام شده و باید در آینده براساس قانون به ۷۰‌درصد برسد.
مبادله بیش از ۲‌میلیون گواهی صرفه‌جویی برق در بورس انرژی
در نخستین روز معاملات، 1000000ورقه گواهی صرفه‌جویی برق عادی و 1098699ورقه گواهی صرفه‌جویی در زمان اوج مصرف معامله شد.
ارزش معاملات گواهی صرفه‌جویی برق عادی 8000000000ریال و ارزش گواهی صرفه‌جویی در زمان اوج مصرف 28960970000 ریال بود.
براین اساس، در این مبادلات، قیمت متوسط گواهی صرفه‌جویی برق عادی 8000ریال و قیمت متوسط گواهی صرفه‌جویی در زمان اوج مصرف 26359ریال بود.