مقابله با آبله‌میمونی

مهدیه بهارمست- این روزها شیوع آبله‌میمونی با ورود زائران پاکستانی، افغانستانی و حتی ایرانی به کشور مصادف شده است. آن هم در شرایطی که پاکستان از ابتلای چندین نفر در کشورش خبر داده است. به همین دلیل منجر به نگرانی متخصصان عفونی نسبت به شیوع آن در ایران شده است. آبله‌میمونی نام بیماری‌ است که این روزها صحبت‌های زیادی درباره آن می‌شود. عامل این بیماری ویروسی کمیاب است با علائمی چون نشانه‌های آنفلوآنزا خود را بروز می‌دهد. سازمان جهانی بهداشت درباره بیماری آبله‌میمونی هشدار بهداشتی صادر کرده است که می‌تواند خطرناک باشد. از طرفی با توجه به انتشار خبر اعلام وضعیت هشدار بهداشتی توسط سازمان جهانی بهداشت درباره بیماری «ام‌پاکس» یا همان آبله‌میمونی، درک درست از آنچه می‌تواند برای سایر کشورها و ساختار درمان و بهداشت کشور خطرآفرین باشد، مهم است. دلایل مختلفی برای خطرناک بودن انتشار سویه جدید آبله‌میمونی برای سایر کشورها نیز وجود دارد، هرچند تا امروز، سویه اصلی ابتلا به «ام‌پاکس» از نوع «کلاد ۱»
بوده است اما در سویه جدید که نگرانی ایجاد کرده، نوع «کلاد ۱ بی» است که این فرم براساس آخرین گزارشات دارای ویژگی‌های سرایت‌پذیری، مرگ‌و‌میر و انتقال راحت‌تر نسبت به سویه قبل است. برخی گزارش‌های علمی نشان می‌دهد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، موارد ابتلا در آفریقا، ۱۶۰‌درصد افزایش یافته و مرگ‌و‌میرها ۱۹‌درصد بیشتر شده است.
برخلاف سویه قبلی این ویروس که ضایعات بیشتر در قفسه‌سینه، دست‌ها و پاها دیده می‌شد، شکل جدید «ام‌پاکس» باعث ایجاد علائم و ضایعات خفیف‌تری در پوست و به‌ویژه در ناحیه تناسلی می‌شود. این امر تشخیص را سخت‌تر می‌کند، به این معنی که ممکن است افراد بدون اینکه بدانند آلوده هستند، دیگران را نیز بیمار کنند. به لحاظ گسترش این بیماری نیز ام پاکس اخیرا برای اولین‌بار در چهار کشور شرق آفریقا شامل بوروندی، کنیا، رواندا و اوگاندا نیز مشاهده شده است. گزارش‌های کارشناسان می‌گوید احتمالا سرایت‌پذیری از طریق پوست در فرم جدید افزایش یافته چراکه طغیان‌های محدود این بیماری در بین پرسنل پزشکی و خانواده‌های بیماران بسیار بیشتر از قبل رخ داده است. عوامل اشاره‌شده به همراه کمبود واکسن اثربخش برای مناطق گرفتار با آبله‌میمونی مهم‌ترین دلایلی است که سازمان جهانی بهداشت نسبت به گسترش این اپیدمی به سایر کشورهای جهان اعلام هشدار کرده است. هر چند عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس اعلام کرد که «موردی از آبله‌میمونی در کشور مشاهده و ثبت نشده و همکاران بهداشتی ما در تمامی مرز‌های کشور حساسیت‌های جدی را در مورد بیماری‌های واگیردار دارند و هر مورد مشکوکی را غربالگری می‌کنند. در مورد ویروس آبله‌میمونی هم هیچ مورد مشکوکی ثبت نشده و جای نگرانی وجود ندارد.» اما با این حال افزایش سطح آگاهی عمومی، آشنایی کادر پزشکی به ابعاد بیماری و تدابیر مراقبت‌های مرزی و برقراری نظام مراقبت مرتبط با این بیماری برای کشور پیشنهاد می‌شود.
نگاهی به وضعیت گردش ویروس آبله‌میمونی در جهان
از ابتدای سال میلادی جاری، بیش از ۱۷‌هزار مورد ابتلا به بیماری mpox و نزدیک به ۵۱۷‌مورد مرگ‌ومیر در ۱۳‌کشور آفریقایی گزارش شده است که طبق آمار شیوع، این بیماری به عنوان «رویداد با خطر بسیار بالا» طبقه‌بندی می‌شود. همچنین بیشترین تعداد موارد ابتلا (بیش از ۱۴‌هزار مورد از کل مبتلایان) در جمهوری دموکراتیک کنگو بوده که ۹۶‌درصد موارد تایید شده را در ماه اخیر گزارش کرده است.
دو دسته ژنتیکی یا clade از ویروس mpox وجود دارد؛ دسته اول عمدتا در آفریقای مرکزی به ویژه جمهوری دموکراتیک کنگو و با علامت‌های بالینی شدید و مرگ و میر قابل توجه، حدود 4تا ۱۱درصد همراه است، در حالی که دسته دوم عمدتا به غرب آفریقا تا قبل از اپیدمی جهانی ۲۰۲۲، محدود می‌شد و باعث بیماری کمتر و مرگ و میر کمتر از 4درصد بود. از نقطه نظر تاریخی
clade I، دسته غالب ژنتیکی است و ۹۵‌درصد موارد بیماری گزارش شده را تشکیل می‌دهد.
در سال ۲۰۲۲ در اروپا و آمریکای شمالی نیز این ویروس گسترش یافت و سازمان جهانی بهداشت شیوع mpox را در ژوئیه ۲۰۲۲ یک وضعیت اضطراری بهداشتی جهانی اعلام کرد و در می‌۲۰۲۳ به این اعلامیه پایان داد.
چرا سازمان بهداشت جهانی اعلام وضعیت اضطراری کرده!
دسته ژنتیکی II مسوول شیوع سال ۲۰۲۲ بود اما همانطور که گفته شد سویه Ib که باعث بیماری شدیدتری می‌شود در این اواخر شیوع و گسترش بالایی در شرق جمهوری دموکراتیک کنگو پیدا کرد و با توجه به احتمال گسترش آن به کشور‌های مجاور که موارد ابتلا به این ویروس را نداشتند، موجب اعلام وضعیت اضطراری بهداشتی جهانی توسط سازمان بهداشت جهانی شد.
علیرضا ناجی، استاد ویروس‌شناسی با اشاره به اینکه شیوع مرگبارتر ویروس دسته Ib، به کشور‌های آفریقایی که قبلا این گونه را نداشتند، وجود دارد به «جهان‌صنعت» گفت: ظهور سال گذشته و انتشار سریع این سویه ویروس از mpox در جمهوری دموکراتیک کنگو، یکی از دلایل اصلی این اعلامیه است. شناسایی و گسترش سریع این دسته ژنتیکی mpox در شرق جمهوری دموکراتیک کنگو، شناسایی آن در کشور‌های همسایه که قبلا mpox را گزارش نکرده بودند و احتمال گسترش بیشتر در آفریقا و فراتر از آن را ممکن می‌سازد، بسیار نگران‌کننده است چراکه با تغییرات اقلیمی که رخ داده، با توجه به افزایش مسافرت و جابه‌جایی‌ها در دنیا باید مدام منتظر ویروس‌های جدید و بیماری‌های نوظهور باشیم. البته ویروس آبله‌میمونی ویروس جدیدی نیست اما سویه آن جهش پیدا کرده است.
شدت بیماری در کودکان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی درباره اینکه آیا کودکان هم به این بیماری مبتلا می‌شوند یا نه تاکید کرد: متاسفانه براساس گزارش‌ها کودکان هم می‌توانند به این بیماری مبتلا شوند. اگرچه شدت و علائم آن بستگی به سن، وضعیت سلامت و محیط زندگی آنها دارد ولی در این شرایط باید بیشتر مراقب کودکان بود. کودکان به خصوص کودکان زیر 8‌سال ممکن است در مقایسه با بزرگسالان سالم بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌های شدید باشند زیرا سیستم ایمنی آنها به طورکامل توسعه پیدا نکرده است. از طرفی کودکان مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی در معرض خطر بیشتری برای عوارض ناشی از آبله‌میمونی هستند.
وی افزود: علائم این بیماری در کودکان مشابه بزرگسالان است. تب، تورم غدد لنفاوی، راش و ضایعات پوستی اما گاهی اوقات آبله‌میمونی در کودکان شدیدتر ظاهر می‌شود و خطر عوارضی مانند کم آبی بدن ناشی از استفراغ و اسهال، ذات الریه و عفونت‌های باکتریایی ثانویه را افزایش می‌دهد. از سویی کودکان خردسال در برابر عوارضی که ممکن است، شامل عفونت‌های پوستی شدید، عفونت در خون و در موارد نادر التهاب مغز باشد، آسیب‌پذیرتر هستند.
ناجی درخصوص انتقال در کودکان گفت: احتمال دارد کودکان از طریق تماس نزدیک با یک فرد آلوده مانند اعضای خانواده یا مراقبان به آبله‌میمونی مبتلا شوند. این شامل تماس مستقیم با ضایعات پوستی، مایعات بدن یا اشیا و وسایل آلوده مانند ملافه و حوله است. لکه‌های قرمز رنگ ناشی از آبله میمونی اول روی صورت و بعد روی گردن، بدن و دست‌ها ظاهر می‌شود و این ضایعات حالت تاولی همانند آبله‌مرغان به خود می‌گیرند. اندازه ضایعات پوستی آبله‌میمونی، از تاول‌های آبله مرغان بزرگ‌تر است و مقداری نیز غدد لفناوی گردن متورم می‌شود. راه انتقال آبله‌میمونی بیشتر از طریق تماس با پوست است و اگر ترشحات ضایعات تاولی با پوست تماس داشته باشد، این بیماری منتقل می‌شود.
افرادی که ضعف سیستم ایمنی یا بیماری زمینه‌ای دارند ممکن است دچار فرم شدید آبله‌میمونی شوند و کمتر از یک درصد از مبتلایان به این بیماری فوت می‌کنند.‌
او با اشاره به تغذیه با شیر مادر نیز تاکید کرد: همچنین شواهد محدودی وجود دارد که دی‌ان‌ای ویروس در شیر مادر شناسایی شده بنابراین در صورت ابتلای مادر ممکن است نوزاد نیز به سرعت به آبله‌میمونی مبتلا شود. پس در چنین شرایطی اقدامات احتیاطی لازم انجام شود. آموزش اقدامات بهداشتی به کودکان مانند شستن منظم دست‌ها و اجتناب از تماس با افراد بیمار برای پیشگیری از این ویروس مهم است. در هر صورت آبله‌میمونی برخلاف تصورات برای تمام سنین از جمله کودکان خطرناک است. در حالی که کودکان می‌توانند علائم مشابهی را با بزرگسالان نشان دهند اما در معرض خطر بیشتری برای بیماری و عوارض شدید قرار دارند که تشخیص زودهنگام و مراقبت مناسب بسیار ضروری است.
دکتر ناجی با تاکید بر مراقبت‌های بیشتر در مرزها اظهار کرد: با اینکه وزارت بهداشت هنوز به طور رسمی ورود این بیماری را به کشور اعلام نکرده اما نگرانی ما از تجمع و راهپیمایی اربعین است،‌ خصوصا که زائران پاکستانی حضور دارند زیرا براساس اطلاعیه کشور پاکستان آبله‌میمونی در آنجا شیوع پیدا کرده است. در عراق و امارات هم این بیماری‌ها گزارش شده و باید کنترل خوبی و دقیقی در مرزها انجام شود تا اگر فردی مبتلا شد، در جمع حضور پیدا نکند.
وی افزود: به نظرم برای کنترل شیوع این بیماری، بهترین راهکار ایزوله و قرنطینه مبتلایان است. با اینکه ام‌پاکس کمتر از برخی بیماری‌های ویروسی دیگر قابل انتقال است اما تماس نزدیک در طول دوره عفونی نقش مهمی در گسترش ویروس دارد.