معمای گرانی!

گروه بازرگانی- بازار گوشت و مرغ و مواد پروتئینی همچنان آشفته است و سایه گرانی بر آن سنگینی می‌کند، به طوری که گوشت و مرغ یا ماهی مدت مدیدی است که از سفره‌های خانوار پر کشیده است. در این میان رکود بر بازار حاکم شده و بازار قصابی‌ها و گوشت‌فروشان نیز کساد شده تا جایی که آنها دست به فروش چکی گوشت می‌زنند تا بازار خود را حفظ کنند و مردم هم بتوانند این کالای لوکس را سر سفره خود ببرند؛ کالای لوکسی که بیشتر زیبنده ویترین مغازه‌هاست تا سفره‌های خانوار. مردم چنان در تنگنای معیشتی گرفتار شده‌اند که دخل و خرجشان نه‌تنها جور در‌نمی‌آید، بلکه از خرید بسیاری از اقلام مصرفی نیز محروم مانده‌اند، تا جایی که سرانه مصرف گوشت قرمز به ازای هر نفر تا مرز ۳ کیلوگرم سقوط کرده و سرانه مصرف مرغ نیز به ازای هر نفر ۴۰ کیلوگرم و ماهی نیز به ازای هر نفر ۱۳۰ کیلوگرم برآورد شده است، در حالی که در مقایسه با سایر کشورهای عربی این رقم تفاوت فاحشی را نشان می‌دهد، به طوری که سرانه مصرف گوشت قرمز در کویت معادل با ۶۷ کیلوگرم، در امارات ۶۲ کیلوگرم، در عربستان ۵۴ کیلوگرم، در عراق ۱۹ کیلوگرم و این رقم حتی در جیبوتی از ایران بالاتر است و سرانه مصرف گوشت در این کشور معادل ۱۵ کیلوگرم به ازای هر نفر برآورد شده است.
در این میان، مسوولان برای مهار گرانی گوشت در بازار به واردات گوشت‌های خارجی روی آوردند که این روش هم افاقه نکرد و گوشت‌های خارجی ناسالم از آب درآمد و به ناچار آنها را خوراک تولید سوسیس و کالباس کردند. با حذف ارز دولتی واردات نهاده‌های تولید در بخش کشاورزی به خصوص نهاده‌های دامی از سال ۱۴۰۱ به عنوان یکی از اساسی‌ترین کالاهای تولید با جهش قیمت‌‌ها در همان ابتدای حذف ارز مواجه بودیم و بسیاری از بخش‌های تولید از جمله بخش دام و طیور دچار سردرگمی و کمبودهایی شدند. به طوری که یکی از اصلی‌ترین افزایش قیمت‌ها در مورد محصولات پروتئینی به خصوص گوشت قرمز و مرغ شد، از سوی دیگر در بخش گوشت قرمز نیز شرایط تولید بحرانی است و از آن طرف مصرف‌کننده‌ها دیگر راغب به خرید نیستند، به عبارتی دیگر توان خرید گوشت را ندارند.
بررسی‌های آماری گرانی گوشت
بررسی‌ها نشان می‌دهد هرگاه سرعت عرضه گوشت قرمز در بازار کاسته شده، به سرعت بر قیمت گوشت در بازار افزوده شده و شتاب بیشتری پیدا کرده است. از آذر ۱۳۹۹ تا تیر سال ۱۴۰۰، بازار گوشت به دلیل دستکاری‌های دولت و فشار حجم پول به دلایل سیاسی و اقتصادی واکنش متفاوتی را شاهد بوده است. در این مدت با اینکه شاهد رشد عرضه گوشت قرمز در کشور بودیم، قیمت گوشت قرمز با شتاب ثابتی در حال رشد بوده است. در بازه زمانی پس از تیر سال ۱۴۰۰ تا تیرماه امسال رفتار بازار گوشت به حالت اول بازگشته و تغییرات در سرعت عرضه گوشت قرمز در بازار خود را در قیمت‌های این کالا با شدت بیشتری نشان می‌دهد.
رشد فزاینده قیمت گوشت به چه دلیل است؟
وقتی آمار عرضه گوشت در کشور را بررسی ‌کنیم قادر به درک این مساله خواهیم بود. طبق قاعده عرضه و تقاضا در یک اقتصاد، چنانچه تقاضا ثابت باشد، اگر عرضه یک کالا بیشتر شود با کاهش قیمت و اگر عرضه کالا کاهش یابد با افزایش قیمت مواجه خواهیم بود. اما همه چیز در عرضه و تقاضای یک کالا خلاصه نمی‌شود و بخشی از تورم کالاها به دلیل افزایش نقدینگی و حجم پول در جامعه است. به عبارت دیگر اگر عرضه و تقاضا در یک اقتصاد تورمی ثابت باشد باز هم شاهد افزایش قیمت کالاها خواهیم بود. به این دلیل که پول در دست مردم بیشتر می‌شود و حاضرند برای همان مقدار تقاضای سابق پول بیشتر بپردازند بنابراین قیمت کالاها افزایش می‌یابد.
برای بررسی بهتر فرآیند عرضه و قیمت گوشت قرمز در کشور، از رشد نقطه به نقطه استفاده شده است. رشد نقطه به نقطه، نشان می‌دهد قیمت یا وزن گوشت در یک ماه به خصوص نسبت به قیمت یا وزن گوشت در همان ماه در سال گذشته چه میزان رشد داشته است. برای مثال رشد عرضه گوشت قرمز در کشور در تیر ماه سال ۱۴۰۲، منفی ۱۴ درصد بوده که نشان می‌دهد وزن گوشت قرمز عرضه شده در بازار در تیرماه امسال نسبت به تیرماه سال گذشته ۱۴ درصد کاهش پیدا کرده است.
شتاب قیمت گوشت قرمز بیشتر از عرضه آن
اگر به رشد عرضه گوشت از فروردین سال ۹۷ تا تیرماه سال۱۴۰۲ با دقت نگاه کنیم تا حد زیادی رفتار متناقض عرضه و قیمت را مشاهده می‌کنیم. برای مثال از ابتدای سال ۱۳۹۷ تا آذر ماه ۱۳۹۹ زمان‌هایی که رشد عرضه گوشت در کشور منفی شده، قیمت گوشت قرمز در کشور رشد شدیدی را تجربه کرده است. دلیل دیگر این رشد می‌تواند افزایش قیمت گوشت یارانه‌ای در این سال باشد و باعث ثبت حدود ۱۴۰ درصد رشد نقطه به نقطه در فروردین ۱۳۹۸ شود. از طرف دیگر زمان‌هایی که عرضه گوشت در کشور افزایش پیدا کرده، قیمت گوشت گوسفندی تقریبا ثابت مانده و قیمت گوشت گوساله کاهش یافته است.
از مهر ماه ۱۳۹۹ تا آذر ماه همان سال رشد نقطه به نقطه عرضه گوشت قرمز در کشور از ۵۰ درصد به حدود ۳۰ درصد کاهش یافته و در همین حال رشد نقطه به نقطه قیمت گوشت قرمز نیز از حدود ۸ درصد به نزدیک ۳۰ درصد رسیده است. به عبارت دیگر هرگاه سرعت رشد عرضه گوشت در کشور کم شده در طرف دیگر رشد قیمت گوشت سریع‌تر شده است.
دوره‌ای که قیمت گوشت قرمز سر خم نکرد
از آذرماه سال ۱۳۹۹ تا تیر ماه ۱۴۰۰، وزن گوشت قرمز عرضه شده توسط کشتارگاه‌ها رشد بالایی داشته اما قیمت‌ها نیز به همان میزان رشد داشته است. ۳ دلیل برای این اتفاق می‌توان درنظر گرفت؛ دلیل اول می‌تواند افزایش تقاضای گوشت قرمز در این دوره باشد. دلیل محتمل دوم نیز دخالت دولت در بازار گوشت و قیمت‌گذاری در این محوطه است. از طرف دیگر رها شدن نقدینگی و حجم پول در این بازه به دلیل شوک کرونا و ایجاد تورم در کالاهای خوراکی از جمله گوشت قرمز می‌تواند سومین دلیل این رفتار باشد.
رشد ۱۶۳ درصدی قیمت گوشت طی دو سال
آمارها حاکی از آن است که از تیرماه ۱۴۰۰ تا تیر ماه ۱۴۰۲، رفتار متناقض قیمت و عرضه گوشت قرمز در کشور همانند گذشته ادامه یافته است. از آذر ماه ۱۴۰۰ رشد نقطه به نقطه عرضه گوشت در کشور از ۵۲ درصد به منفی ۱۴ درصد در تیرماه امسال رسیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد کاهش حدود ۲۰ درصدی در عرضه گوشت قرمز در کشور منجر به افزایش حدود ۱۸۳ درصدی قیمت گوشت گوسفندی و ۱۶۳ درصدی قیمت گوشت گوساله در این بازه زمانی در ایران شده است.
رشد قیمت گوشت قرمز در این بازه ممکن است سه علت عمده داشته باشد: دلیل اول را می‌توان کاهش سرعت عرضه گوشت قرمز و در نهایت کاهش میزان عرضه گوشت قرمز در کشور دانست. دلیل دوم این اتفاق نیز احتمالا تا حد زیادی مرتبط با رهاشدن نقدینگی و حجم پول در اقتصاد باشد که از وضعیت نابسامان اقتصادی و سیاسی درون کشور و افزایش فشارهای تحریمی آمریکا نشات می‌گیرد.
از سوی دیگر می‌توان دلیل سوم را حذف ارز ترجیحی به کالاهای اساسی سبد خانوار دانست که توانسته یکی از دلایل رشد شدید قیمت گوشت قرمز در کشور قلمداد شود. حال می‌تواند سوال ما این باشد که اگر تحریم و وضعیت بی‌ثبات اقتصادی در داخل کشور نبود و حجم پول و نقدینگی در اقتصاد کنترل می‌شد قیمت گوشت با وجود کاهش عرضه آن در چه مبلغی می‌ایستاد.
بررسی‌ها گویای آن است که در زمان کاهش عرضه گوشت در کشور، دولت به دنبال واردات آن بوده، اما این موضوع به دلیل فرآیندهای تخصیص ارز نیمایی با تاخیر همراه بوده و قیمت در بازار گوشت قرمز را متلاطم کرده است. این اصل در اقتصاد که قیمت‌ها چسبنده هستند باعث شده تا افزایش قیمت بیشتر کاهش قیمت در بازار باشد. حال باید دید در حالی که گوشت قرمز یکی از اجزای اساسی در سبد خانوار است و با کاهش مصرف چشمگیری مواجه شده است دولت چه سیاست‌هایی را برای این بازار اعمال خواهد کرد.
پشت‌پرده گران شدن گوشت
به تازگی مدیرعامل اتحادیه سراسری تولیدکنندگان دام سبک در توضیح مشکلات رخ داده در صنعت دامپروری اظهار کرد: در اثر تصمیماتی که گرفته شد دامدار سبک مجبور شد نهاده را با قیمت بالاتر از بازار آزاد تهیه کند و در نتیجه هزینه تولید افزایش یافت. افشین صدردادرس گفت: به دلیل کمبود نقدینگی به تدریج دامداران وارد فاز حذف دام‌های سبک شدند و گله‌ها نیز کوچک شد. در مرحله بعد وقتی سرمایه‌ها تمام شد برخی مجبور شدند مولدها را نیز کشتار کردند. طبیعی است با کشتار دام مولد، افزایش قیمت گوشت گریزناپذیر باشد.
او به افزایش سه باره هزینه حمل‌و‌نقل از سال گذشته تا‌کنون اشاره کرد و گفت: همه اینها سبب شده هزینه تولید بسیار بالا برود، اما باز هم نبود نظارت دقیق فاصله قیمت عجیبی را بین قیمت دام زنده و گوشت رقم زده است. دادرس گفت: قیمت تمام‌شده هر کیلو دام سبک زنده برای یک راس بره نر پنجاه کیلویی ۱۷۰ هزار تومان است، اما در بازار قیمت هر کیلو گوشت گوسفندی از ۴۵۰ هزار تومان گذشته است.