معادله‌ لاینحل آتش‌بس

عرفان ناظریه- پنجشنبه 25 مرداد 1403، دور تازه‌ای از مذاکرات آتش‌بس درخصوص جنگ نوار غزه، در قطر شروع شد. این دور از مذاکرات که با میانجیگری مثلث واشنگتن، دوحه و قاهره آغاز شده است، از طرفی بارقه امیدها را برای پایان جنگ خونین چندماهه در این باریکه پررنگ کرده اما از سویی دیگر و با توجه به برخی اتفاقات، اقدامات و شرایط موجود به نظر نمی‌رسد بتوان به تماشای حصول نتایج دلگرم‌کننده‌ای از آن نشست. در همین راستا حرکت اسراییل در جهت ترور اسماعیل هنیه، رییس دفتر سابق سیاسی حماس در تهران و اقدام متقابل این سازمان با پوشاندن ردای سیاسی بر تن رزم جامه‌پوشی همچون یحیی السنوار که از چهره‌های نظامی حماس به شمار می‌رود، امکان وقوع آتش‌بس را بیش از پیش دشوارتر
ساخته است.
شلیک به هنیه یا شلیک به صلح؟
در واقع می‌توان اقدام تل‌آویو در جهت ترور رییس دفتر سابق سیاسی حماس را از مهم‌ترین حوادثی برشمرد که باعث ایجاد فضایی مه‌آلودتر از گذشته در فرآیند موفقیت آتش‌بس در این باریکه شد. در همین راستا باید گفت که هرچند رهبران حماس، هرکدام سعی در حل مساله غزه به شکل مطلوب موردنظر خویش را دارند اما سبقه و تجربه سیاسی و دیپلماتیک اسماعیل هنیه و همچنین ارتباط و تعامل گسترده وی با رجال و مقامات کشورهای اسلامی، می‌توانست بهترین ابزار برای برقراری آتش‌بس در باریکه غزه و حل گفت و گو محور مسائل آن باشد. بنابراین اگر مقامات اسرائیلی سخن از عزم خود برای ایجاد فضای تعامل و پایان این منازعه چند ماهه را به عمل می‌آورند، معلوم نیست که با چه ادله و منطقی دست به چنین تروری، آن هم در آن مختصات زمانی و مکانی می‌زنند؟ در واقع باید توجه داشت که چنین حرکتی از سوی اسراییل، بیش از اینکه بخواهد منادی ثبات باشد، این سیگنال را می‌دهد که تل‌آویو سودای این را دارد تا با ایجاد فضای تنش‌آلود و نقض امنیت ملی و حاکمیت کشورها در منطقه، منافع مشکوک و خطرناکی که در سر می‌پروراند را دنبال کند؛ منافعی که خاورمیانه را به لبه پرتگاه جنگی تمام‌عیار کشانده و این انبار باروت را به سوی انفجار سوق می‌دهد.
السنوار؛ مجاهدی بر کرسی سیاست
از سویی دیگر حماس نیز پس از این حادثه با انتخاب فردی که به عنوان طراح اصلی عملیات 7اکتبر 2023 این سازمان موسوم به طوفان الاقصی شناخته و از آن یاد می‌شود، این پیام مهم را به سردمداران اسراییلی مخابره کرد که از مواضع خود به منظور مبارزه برای آزادسازی اراضی اشغالی نه‌تنها کوتاه نیامده، بلکه از این پس با قدرت بیشتری نیز آن را ادامه خواهد داد. در همین راستا یحیی السنوار که به عنوان حکمران غزه از آن یاد می‌شود و از رهبران معروف نظامی حماس است، طی صحبت‌های مختلف خود در این سال‌ها بر موضع اصلی خود یعنی لزوم جهاد (جنبه نظامی آن) با طرف اسراییلی تاکید کرده و از آن به عنوان تنها راه پیروزی در این مسیر یاد کرده بود بنابراین هم‌اکنون باید دید که با توجه به این انتخاب حماس و همچنین شروع دور جدید حملات راکتی این جنبش به سمت شهرها و شهرک‌های واقع در اراضی اشغالی، راهبرد و تاکتیک این جنبش برای ادامه مواضع، اصول و اهدافشان چگونه رقم خواهد خورد؟
دور جدید مذاکرات؛ ساختاری قدیمی با
محتوای جدید؟
با توجه به موارد و موضوعاتی که پیش‌تر ذکر شد، مرحله‌ جدیدی از تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک برای برقراری آتش‌بس در غزه شکل گرفته است. این دور از گفت و گوها که با محوریت میانجیگران غربی و عربی (ایالات متحده آمریکا، قطر و مصر) شکل گرفته است، جدای از مسائل، چالش‌ها و دغدغه‌های قبلی با موضوع مهم‌تری یعنی پاسخ قانونی و مشروع تهران به اقدام تل‌آویو نیز مواجه است. در واقع، نقض حاکمیت ایران به وسیله ترور هنیه، نگرانی مقامات سیاسی بین‌المللی و منطقه‌ای را از شروع یک درگیری و منازعه فراگیر در خاورمیانه بیشتر کرده و همین عامل باعث شده تا سعی کنند با برقراری آتش‌بس، تهران را به بازنگری در تصمیم خود برای پاسخ به تل‌آویو سوق دهند. در همین راستا پنجشنبه مورخ 25 مرداد 1403 بود که قطر، خبر از شروع این نشست در دوحه را داد. این مذاکرات که حداقل تا دیروز جریان داشت و طبق اعلام برخی منابع خبری تمدید شده، به گفته محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر قطر پیشرفت‌های خوبی در آن حاصل شده و مجریان آن امید دارند تا بتوانند با این اقدام، سطح تنش‌ها را در منطقه کاهش دهند.
به همین جهت روزنامه اسراییلی یدیعوت اخرونوت به نقل از یک منبع بلندپایه که از کشورهای میانجی است، ادعا کرد که نخست‌وزیر قطر در جریان این گفت‌و‌گو با مقامات ایرانی تماس داشته و ضمن اعلام آخرین تحولات مذاکرات و بیان حصول پیشرفت در آن از تهران و همچنین حزب‌الله لبنان خواسته تا در تصمیم خود برای پاسخ به اقدامات اسراییل تجدیدنظر کنند. در واقع این ادعا در حالی مطرح می‌شود که طرفین، تنها از ایران انتظار خویشتن‌داری دارند و هیچ‌کدام تل‌آویو را بابت حرکت‌های مخرب و غیرقانونی آن مورد بازخواست قرار نمی‌دهند.
به هرحال این دور مذاکرات با شرکت و حضور ویلیام برنز، رییس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، محمد بن عبدالرحمان آل‌ثانی، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر، عباس کامل، رییس اطلاعات مصر و دیوید بارنیا، رییس سازمان اطلاعات و عملیات ویژه اسراییل (موساد) و بدون شرکت نماینده و فرستاده‌ای از جانب حماس برگزار شد. در واقع حماس دلیل این عدم حضور را از دست دادن اعتماد خود به آمریکایی‌ها و طرح آنها برای برقراری آتش‌بس در غزه عنوان کرد. البته از سویی دیگر، جو بایدن، رییس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا در جلسه پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران در کاخ سفید، مدعی شد که حماس از طریق میانجیگران مصری و قطری در مذاکرات دوحه حضور دارد.
آینده غزه و چشم‌انداز تحولات
در همین راستا باید اذعان داشت که پس از گذشت بیش از 10 ماه از جنگ در نوار غزه، همچنان همه روزه غیرنظامیان غزه جان خود را از دست می‌دهند و معلوم نیست که چه آینده‌ای در انتظارشان است. در واقع باید به این نکته توجه داشت که حتی در صورت حصول آتش‌بس در این باریکه و پایان کشتار مردم ، حجم گسترده و سترگ زیرساخت‌های تخریب شده، مساله و چالشی صعب‌الحصول است و طبیعتا بازسازی آن، نیاز به هزینه زمانی و سرمایه‌ای زیادی دارد؛ هزینه‌ای که البته مردمان غزه، آن را با قیمتی به نام جان خود یا آرزوی حیاتی مطلوب که بربادرفته است پرداخت می‌کنند.