مصیبت مرگ معدنکاران

رییس خانه معدن ایران: ایمنی معادن زغال‌سنگ کشور از استانداردهای مرسوم خارج است

«جهان‌صنعت»- باز هم نشت گاز در معدن زغال‌سنگ حادثه آفرید و جان تعدادی از هموطنان‌مان را گرفت. قریب به شش سال از حادثه دلخراش معدن یورت می‌گذرد؛ حادثه‌ای که در آن تجمیع همه عوامل مخرب و کشنده برای معدنی که تنها چند هفته قبل از حادثه لوح ایمنی را دریافت کرده بود، سبب شد بزرگ‌ترین فاجعه معدنی کشور با بالاترین آمار کشته‌شدگان در تاریخ معدنکاری زغال‌سنگ ثبت شود و حالا دوباره حادثه‌ای دیگر برای کارگران زغال‌سنگ، این بار در طبس رقم خورده است. البته به باور کارشناسان معدن طبس به معادن ایمن معروف بوده و به نظر می‌رسد تصاعد آنی گاز علت اصلی این حادثه بوده است.
در پی این حادثه ناگوار معدنجوی طبس، رییس شورای اطلاع‌رسانی دولت از پیگیری ویژه رییس‌جمهور خبر داده و گفته که وزرای «صمت» و «کار، تعاون و رفاه اجتماعی» با دستور پزشکیان برای پیگیری موضوع به طبس اعزام شده‌اند. رییس‌جمهور و معاون اول وی نیز طی تماس‌های تلفنی جویای آخرین وضعیت کارگران در این حادثه ناگوار شدند. مسعود پزشکیان پیش از عزیمت به نیویورک ضمن اعلام پیام تسلیت خود، دستوراتی به وزرای کشور، صنعت، معدن و تجارت، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و استاندار خراسان جنوبی داده و خواستار تسریع در پیگیری وضعیت مصدومان حادثه و بررسی علت وقوع این حادثه و جان‌باختن کارگران این معدن شده است. دو وزیر یادشده نیز به شهرستان طبس برای رسیدگی به ابعاد حادثه سفر کرده‌اند.
سهم بالای خطرپذیری زغال‌سنگ
براساس اطلاعات مرکز سالنامه آماری وزارت کار، سهم معدن از میزان حوادث شغلی کشور 3‌درصد برآورد شده است که نسبت به سهم شاغلان این بخش در سطح کشور، سهم بسیار بالایی دارد. معدنکاری زغال‌سنگ بسیار خطرناک است چراکه ذخایر عمدتا در عمق زمین جای گرفته‌اند اما در کل عمده حوادث زغال‌سنگ ناشی از خطای انسانی، تصاعد ناگهانی گاز، عدم وجود تجهیزات ایمنی و عملیاتی استاندارد و کافی در معادن و نبود سیستم‌های مدیریتی صحیح و کاردان است که اگر برای آن فکری شود کمتر شاهد چنین اتفاقاتی خواهیم بود.
معادنی که از سیستم تهویه طبیعی همزمان با اختلاف ارتفاع در تونل‌ها و کارگاه‌های استخراجی استفاده می‌کنند، همواره آبستن وقوع سهمگین‌ترین حوادث معدنکاری به خاطر مشکلات تهویه هستند. وجود سیستم گازسنجی و مانیتورینگ منسجم و مشخص در تمام معادن با درجه گازخیزی گروه 2 به بالا امری واجب و ضروری است؛ موضوعی که کمتر به آن توجه می‌شود. سوال مهم این است که آیا کارگرانی که در کارگاه‌های استخراجی چنین معادنی کار می‌کنند همواره به گازسنج‌های دستی و پرتابل دسترسی دارند؟ متاسفانه در غالب معادن کوچک و متوسط، گازسنجی توسط نفر ایمنی در آغاز فعالیت انجام می‌شود و همین و بس! در صورتی که هیچ ضمانتی برای آزادسازی ناگهانی گاز در هر لحظه‌ای وجود ندارد. ثبت و ضبط داده‌های هواسنجی در شبکه تونلی معدن حداقل هر شش ساعت یک بار، از واجبات امور است. تجهیز معدن و بازرسی منظم از سلامت تجهیزات نجات فردی و اطمینان از اینکه کارگران کاربرد آنها را به خوبی یاد گرفته‌اند از اهم امور و وظایف مدیران و راهبران معدن است که کمتر به آن توجه می‌شود.
انفجارات معادن زغال‌سنگ عمدتا در نتیجه نبود دستورالعمل‌های صحیح ایمنی و بازرسی‌های اصولی از تجهیزات، ارزیابی صحیح از سطح دانش فنی و عملکرد نیروهای عملیاتی معدن و ضعف مدیریت در کنار شرایط خاص گازخیزی معدن و عدم پیش‌بینی‌های لازم اتفاق می‌افتد؛ جایی که گاز متان یا گرد زغالی حاصل از استخراج در کنار سایر پارامترهای ایجاد ریسک (جرقه و…)، منتج به وقوع فاجعه می‌شود. از این رو در فرآیندهای جدید HSE در جهان، واحد HSE دیگر نقش یک پلیس را در معدن ایفا نمی‌کند بلکه از بالاترین تا پایین‌ترین سطح عملیاتی معدن ملزم به درک و یادگیری فرآیندهای ارزیابی و کنترلی ریسک است و فرد و سیستم کاری معدن را ملزم به پایش محیط کار و شرایط آن می‌دانند.
در ادامه هرچقدر هم که این موارد ایمنی بیان شود، نمی‌توان از نقش مدیران در اجرا و نظارت بر قوانین در راستای جلوگیری از حوادث اینچنینی چشم‌پوشی کرد. بدون شک مدیرانی که فقط به فکر برداشت مقطعی و کوتاه‌مدت یا ثبت رکورد تولید در طول دوره حضور خود هستند، از بزرگ‌ترین خطرات معدنکاری در کشور و عوامل تکرار حوادث اینچنینی هستند، بنابراین خطای انسانی بزرگ‌ترین عامل در کشته شدن هموطنان‌مان اعلام می‌شود؛ موضوعی که با کمی دقت می‌تواند قابل جبران باشد. به باور کارشناسان وقتی بدون توجه به اصول و با حدس و گمان مساله مهمی مثل معدنکاری پیش می‌رود باید شاهد چنین حوادثی بود! مساله دیگری که کارشناسان از آن گله دارند و آن را عامل مهمی برای از دست دادن عده‌ای از هموطنان‌مان می‌دانند بحث هزینه‌هاست. در واقع گفته می‌شود هزینه‌های معدنکاری آنقدر زیاد است که معدنکار مواردی مثل ایمنی را نادیده گرفته یا به راحتی از آن گذر می‌کند.
5۲ کارگر جان باختند
در آخرین شب تابستان در یکی از کارگاه‌های شرکت زغال‌سنگ معدنجوی طبس نشت گاز موجب انفجار شد و در این حادثه تا لحظه نگارش این گزارش
5۲ کارگر جان باختند.
در پی حادثه انفجار این معدن در ۲ بلوک B و C شرکت معدنجوی تعداد ۶۹ کارگر مشغول استخراج زغال‌سنگ بودند که درگیر حادثه دلخراش نشت گاز متان شدند.
به گواه استاندار خراسان جنوبی تا لحظه تنظیم این گزارش بلوک B پاکسازی شده و ۳2فوتی و ۱۷مصدوم شناسایی شدند، اما در بلوک C تا تخلیه کامل گاز توسط متخصصان HSE، همه 22 کارگر محبوس شده به دلیل افزایش گاز متان جان باختند.
صبح روز گذشته رییس جمعیت هلال‌احمر درباره جزئیات حادثه معدن طبس اعلام کرد: تعداد فوتی‌های حادثه معدن زغال‌سنگ طبس به ۳۰نفر رسید. به گفته وی، ۱۷نفر مصدوم نیز به بیمارستان اعزام شده‌اند و حدود ۲۴نفر هم تاکنون مفقود هستند.
پیام تسلیت رییس‌جمهور
رییس‌جمهور ضمن صدور دستورات خواستار بسیج همه امکانات برای تسریع در رسیدگی به وضعیت معدن زغال‌سنگ طبس، دلجویی از خانواده جانباختگان و درمان مصدومان این حادثه شد. مسعود پزشکیان با اشاره به انفجار معدن معدنجوی در طبس اظهار کرد: خدمت همه خانواده‌های داغدار این حادثه تسلیت می‌گویم. با وزرای کشور، بهداشت و صنعت گفت‌وگو کردم تا با تمام تلاش پیگیر وضعیت و مشکلات آن عزیزان باشیم.
رییس‌جمهور یادآور شد: در صحبتی که با وزیر صنعت داشتم تاکید کردم این روند درسی شود که در معادن کشورمان آن سیستمی را ایجاد کنند که دیگر چنین اتفاقی رخ ندهد. استاندارد معادن باید در حدی باشد تا عزیزانی که آنجا شبانه‌روز تلاش می‌کنند، خطری به این شکل تهدیدشان نکند. امیدوارم این اتفاق رخ دهد. باز هم به خانواده‌های عزیز جان‌باختگان تسلیت عرض می‌کنم. ما هر کاری از دست‌مان برآید برای پشتیبانی از آنان انجام خواهیم داد.
محمدرضا عارف معاون اول رییس‌جمهور با صدور پیامی جان‌باختن جمع کثیری از کارگران معدن معدنجوی طبس واقع در استان خراسان جنوبی را تسلیت گفت و نوشت: لازم است مسوولان ملی و منطقه‌ای حداکثر تلاش خود را برای التیام این مصیبت و کاهش آثار آن و رسیدگی به وضعیت مجروحان به کار گیرند و اینجانب را به طور مستمر در جریان امور قرار دهند.
در ادامه اسکندر مومنی وزیر کشور در ارتباط تلفنی با استاندار خراسان جنوبی، جویای آخرین وضع حادثه‌ انفجار در معدن زغال‌سنگ معدنجوی طبس شد. وی در این تماس دستور داد از همه امکانات استانی به ‌منظور تسریع در عملیات امداد و نجات استفاده شود.
پیام تسلیت وزیر صمت
در پی انفجار و حادثه رخ داده برای معدن طبس، وزیر صنعت، معدن و تجارت ضمن ابراز تاسف خود برای این حادثه که منجر به فوت ۳۲نفر از کارگران این معدن (تا لحظه تنظیم این گزارش) شد، جهت بررسی و پیگیری این حادثه عازم طبس شد.
سیدمحمد اتابک این حادثه را بسیار دلخراش و غم‌انگیز توصیف کرده و به خانواده کشته‌شدگان و ملت ایران تسلیت گفت. وی جهت رسیدگی فوری به وضعیت آسیب‌دیدگان عازم طبس شده و دستور داد تا در اسرع‌ وقت ابعاد حادثه بررسی و مقصران احتمالی شناسایی شوند.
وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: گزارش کامل کارشناسی ابعاد حادثه به مردم ارائه می‌شود. محمد اتابک، وزیر صمت گفت: کارهای شرکت خصوصی که این معدن زغال‌سنگ را بر عهده دارد، در دست بررسی است.
به گفته وی در شرایط پیش آمده نیاز است یک گروه کارشناسی کامل این حادثه را مورد بررسی قرار دهند. وی افزود: قبل از هرگونه اظهارنظری باید کارشناسان نحوه وقوع این حادثه و مسائلی که باعث انفجار در معدن زغال‌سنگ شرکت معدنجو طبس شده را بررسی کرده و نظر خود را اعلام کنند.
وزیر صنعت، معدن و تجارت بیان کرد: ایمنی این معدن هم توسط وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و یک گزارش کامل کارشناسی خدمت مردم ارائه و اطلاع‌رسانی خواهیم کرد. اتابک تاکید کرد: اکنون اصل موضوع تخلیه و رسیدگی به حادثه معدن طبس است که باید انجام شود و گزارش کارشناسی هم حتما با هماهنگی وزارت کار و همه ذی‌نفعان تنظیم خواهد شد.
علاوه بر وزیر صمت، وزرای کشور و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین استاندار خراسان جنوبی جهت بررسی علت وقوع حادثه در محل حادثه حضور پیدا کردند و مسوول بررسی علت وقوع حادثه شدند.
حضور نماینده ویژه رییس مجلس
رییس مجلس شورای اسلامی از حضور علی نیکزاد نایب رییس مجلس به عنوان نماینده ویژه او در محل حادثه انفجار معدن طبس خبر داد و گفت که نیکزاد با حضور در محل حادثه بر روند اخذ تصمیمات فوری نظارت می‌کند.
محمدباقر قالیباف رییس مجلس با اشاره به حادثه انفجار معدن زغال‌سنگ معدنجوی طبس در مطلبی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «حادثه تلخ معدن طبس قلب همه ما را به درد آورده. تکرار چندباره این حوادث تاسف‌آور است. با توجه به ابعاد گسترده حادثه، نیکزاد به عنوان نماینده ویژه اینجانب ماموریت یافتند تا با حضور در محل بر روند اخذ تصمیمات فوری نظارت کنند. شناسایی عوامل و خاطیان در دستور کار مجلس است.»
اطلاعیه وزارت کار
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بروز حادثه تلخ انتشار گاز و جان‌باختن شماری از کارگران معدن زغال‌سنگ معدنجو در طبس را به خانواده حادثه‌دیدگان و هموطنان تسلیت گفت.
احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به علی‌حسین رعیتی‌فرد، معاون روابط کار این وزارتخانه ماموریت داد تا برای بررسی علل بروز حادثه به این منطقه سفر کند.
چگونه امن‌ترین معدن زغال‌سنگ ایران دچار حادثه شد؟
دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران در این خصوص بیان کرد: همواره به معدن طبس به عنوان یک الگو اشاره شده بود. با توجه به نتایج بازرسی‌های دوره‌ای، این معدن شرایط بسیار مطلوبی را به لحاظ ایمنی داشت و وقوع چنین حادثه‌ای کاملا غیر‌منتظره و دور از انتظار بود.
سعید صمدی درخصوص حادثه ناگوار معدن زغال‌سنگ طبس بیان کرد: با توجه به اینکه معدن طبس جزو معادن نمونه زغال‌سنگ در کشور بوده و مقررات ایمنی را به صورت دقیق رعایت کرده بود، انتظار چنین حادثه‌ای در این معدن را نداشتیم و این شرکت تا به حال چنین موردی را تجربه نکرده است.
وی درخصوص علل اصلی این حادثه افزود: با توجه به بررسی‌های اولیه به نظر می‌رسد تصاعد آنی گاز علت اصلی این حادثه بوده است. گاهی اوقات معادن زغال‌سنگ به مخازن گاز برخورد می‌کنند، در حالی که وجود این مخازن قابل پیش‌بینی نیست. این مساله در حدود زمانی رخ می‌دهد که معدن به یک مخزن گازی برخورد کرده و کل تونل را درگیر می‌کند که در نهایت منجر به چنین حوادثی می‌شود.
دبیر انجمن زغال‌سنگ در پاسخ به اینکه آمار سوانح معدنی ما در مقایسه با استانداردهای جهانی در چه سطحی قرار دارد، گفت: به لحاظ آماری، اگر این حادثه را در نظر نگیریم، می‌توان گفت آمار حوادث در صنعت زغال‌سنگ در وضعیت نرمالی قرار دارد اما وقوع هر حادثه حتی در کوچک‌ترین مقیاس، بسیار تلخ و تاسفبار است.
وی اظهار داشت: استانداردهای جهانی را براساس تکنولوژی تعریف می‌کنند بنابراین در معادن مکانیزه که از تجهیزات مدرن استفاده می‌کنند، به دلیل کاهش نیروی انسانی و افزایش دقت سیستم‌ها، احتمال وقوع حادثه به مراتب کمتر است و برعکس در معادنی که عمده فعالیت‌ها به نیروی انسانی وابسته بوده، طبیعی است که احتمال وقوع حوادث نیز بیشتر باشد.
صمدی با اشاره به اینکه معادن زغال‌سنگ جزو خطرناک‌ترین معادن دنیا هستند، توضیح داد: معادن زغال‌سنگ به دلیل ماهیت خطرناک خود، همواره در کانون توجه قرار دارند. وجود تونل‌های طولانی، کارگران زیاد و حساسیت بالایی که دارند، طبیعتا نسبت به معادن دیگر حادثه‌پذیر‌تر هستند.
ایمنی در بدترین حالت ممکن
محمدرضا بهرامن ضمن تسلیت به بازماندگان حادثه معدن زغال‌سنگ شرکت معدنجو اظهار داشت: شنبه شب شاهد اتفاق تلخی در معدن زغال‌سنگ «پرورده ۵» طبس بودیم که در دو بلوک B و C این معدن تعداد ۶۹نفر کارگر زحمتکش حین استخراج زغال‌سنگ، ناگهان دچار حادثه تصاعد آنی گاز متان و در نتیجه تراکم فراوان گاز در بلوک C شدند و این حادثه ناگوار رقم خورد.
رییس خانه معدن ایران افزود: اعضای کمیته زغال‌سنگ خانه معدن ایران به این نتیجه رسیده‌اند که وضعیت ایمنی معادن زغال‌سنگ کشور تا چه اندازه پایین بوده و از استانداردهای مرسوم خارج است. وضعیت ایمنی و سلامت کارگران در معدن زغال‌سنگ کشور در بدترین حالت خود قرار گرفته است. از سال ۱۳۹۶ به صورت رسمی در رسانه‌ها نسبت به وضعیت ایمنی معادن زغال‌سنگ در کشور گوشزد کرده‌ایم و تذکر داده‌ایم.
وی ادامه داد: وضعیت ضعیف ایمنی و تجهیزات معادن را بارها هشدار داده بودیم و اعلام کردیم هر حادثه‌ای که در معادن زغال کشور اتفاق می‌افتد موجب به خطر افتادن جان ده‌ها کارگر، تکنسین و مهندس از یک سو و از بین رفتن سرمایه‌های دولت و بخش خصوصی از سوی دیگر می‌شود و خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به بخش معادن کشور وارد می‌کند.
وی با تاکید بر نوسازی تجهیزات و ماشین‌آلات معادن زغال‌سنگ گفت: فرسوده و قدیمی بودن تجهیزات و ماشین‌آلات معادن زغال‌سنگ از یک سو مشکلاتی را ایجاد کرده است و از طرف دیگر، تجهیزات ایمنی معادن زغال نظیر دستگاه‌های هشدار‌دهنده گازهای خطرناک، سیستم‌های ضدجرقه، تهویه مطلوب و امکانات مربوط به نگهداری از سقف و دیواره‌های معادن به شدت ناکارا هستند و هر لحظه این خطر وجود دارد که با انفجاری مهیب یا ریزش سقف و دیواره‌ها، معدنکاران را از دست بدهیم.
بهرامن گفت: اکنون معادن با کمترین بهره‌وری مشغول فعالیت هستند و این مهم علاوه بر اینکه موجب اتلاف وقت و توان نیروی انسانی مجرب و متخصص کشور می‌شود، از بهره‌وری معادن ذغال سنگ نیز به شدت می‌کاهد.
وی با بیان اینکه ایمنی در معادن از موضوعات خاص و ویژه محسوب می‌شود، گفت: در بخش معدن کشور باید با یک دیدگاه ویژه برای این موضوع برنامه‌ریزی شود و در صورت استفاده نکردن از امکانات لازم باید همچنان منتظر حوادث مختلف در بخش معادن کشور به ‌ویژه معادن زغال‌سنگ باشیم.
وی اضافه ‌کرد: توجه به سرمایه‌گذاری در حوزه تجهیزات و آموزش و استفاده از تجهیزات به روز که امروزه به‌ دلیل تحریم‌ها با مشکلات زیادی روبه‌رو است، جزو نکاتی است که می‌تواند در کاهش حوادث بخش معدن موثر واقع شود.
رییس خانه معدن ایران تاکید کرد: نبود سرمایه‌گذاری کافی در این دو زمینه در معادن زیرزمینی به ویژه معادن زغال‌سنگ، تاکنون منجر به حوادثی دردناک در این معادن شده است. حوادث معدن زغال‌سنگ البرز شرقی، زمستان یورت، زغال طبس و… می‌توانست با نظارت و پشتیبانی تمام‌قد سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) اتفاق نیفتد.
وی با بیان اینکه امروز باید نگاه مهندسی و ویژه به معادن زغال کشور انجام شود، گفت: این معادن نیازمند تامین خوراک صنایع فولادی هستند، نباید ارائه تسهیلات و خدمات در تامین ماشین‌آلات و تجهیزات به معادن زغال‌سنگ را با صنایعی مانند هتلداری یا گردشگری یا سایر خدمات دیگر با توجه به حساسیت خاص آن مقایسه کنیم.
رییس خانه معدن ایران عنوان کرد: اصرار ما بر برخورداری از حمایت‌های تمام‌قد حکمرانی بخش معدن از این صنعت به این دلایل بود که وضعیت زغال‌سنگ در مقایسه با دیگر فعالیت‌های معدنی بسیار آسیب‌پذیرتر است و در نتیجه نیاز به حمایت کلان حاکمیتی دارد که با وجود اصرارها این بخش از هیچ تسهیلاتی که نتیجه مطلوب دهد، برخوردار نشده است.
وی با اشاره به انتظارات بخش معدن از دولت چهاردهم گفت: ما در خانه معدن ایران گزارش‌های متعددی در مورد معدنکاری زغال‌سنگ تهیه و به وزارت صنعت ارائه کرده‌ایم که انتظار داریم مورد توجه وزیر صمت و سازمان‌های مربوطه وزارتخانه قرار گیرد زیرا ایمیدرو به عنوان یکی از متولیان بخش معدن باید در زمینه آموزش ورود کند تا با همگرایی و هم‌افزایی نهادهای مربوطه، نظارت و ایمن‌سازی در معادن، شاهد چنین حوادث تلخی نباشیم.