مرگ خانواده

گروه جامعه- جامعه امروز با شرایط جدید در وضعیت اقتصادی و معیشتی روبه‌رو است و شاهد ظهور ابزارهایی مانند رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی هستیم که تاثیرپذیری فرهنگی را نسبت به گذشته افزایش داده است که تبعات آن به صورت مستقیم نهاد خانواده را در برمی‌گیرد. این ویژگی‌ها در دنیای امروز باید به فرصت تبدیل شود یعنی فرهنگ‌سازی و آموزش نسبت به آن باید در خانواده‌ها صورت بگیرد تا به تهدید مبدل نشود. این اصل مهم که خانواده محور اصلی جامعه است‌، نباید مورد بی‌توجهی قرار گیرد. از این‌رو اگر خانواده تربیت درست داشته باشد مطمئنا برنامه‌ریزی خوبی برای پیشبرد اهداف خانواده در جهت انجام مسوولیت‌هایی که خداوند بر عهده آنها قرار داده است، خواهند داشت.
در حقیقت خانواده را می‌توان مانند یک سلول از یک ارگانیسم دانست که اگر آسیب ببیند زندگی آن موجود به خطر می‌افتد. اگر به صورت کانونی به خانواده نگاه کنیم، اقتصاد، روانشناسی، عواطف و احساسات جامعه از آن شکل می‌گیرد. حتی جامعه‌پذیری و اخلاق باید از خانواده آغاز شود و در مقیاس بالا خود را بروز دهد. از دیگر سو باید به این نکته نیز توجه کرد که خانواده تنها شامل چند نفر نیست بلکه یک نظام عاطفی پیچیده است که با فرزندآوری یا فرزندخواندگی شکل می‌گیرد. جامعه سالم زمانی شکل می‌گیرد که خانواده سالم ایجاد شود. تمام خانواده‌ها وجوه مشترکی باهم دارند. به طوری که همه آنها براساس محبت و تداوم شکل گرفته‌اند. یک خانواده سالم خود را ترمیم می‌کند و مشکلاتش را به حداقل می‌رساند. با درنظر گرفتن این مولفه‌هاست که می‌توان جامعه سالم ایجاد کرد.
«بنیان خانواده» از بین رفته است
زنگ خطر اما از آنجایی به صدا در آمد که یکی از محمد مهدی تندگویان، معاون ساماندهی امور جوانان در وزارت ورزش و جوانان درباره از بین رفتن بنیان خانواده اظهارنظر کرد. به گفته او اغلب مشکلات جوانان به این دلیل است که ما به یکی دو نسل اخیر تعهدپذیری، بهره‌برداری درست از جامعه، روابط اجتماعی، نحوه حضور در اجتماع، نحوه درست برخورد کردن با اشتغال و… را به خوبی آموزش نداده‌ایم، از این رو جامعه با کاهش اعتماد عمومی مواجه شده است. درست است که اقتصاد، اشتغال و مسکن در جامعه ما اوضاع خوبی ندارد و از نظر من دغدغه اصلی جوان‌های کشور همین است، ولی جوانانی که دارای هویت هستند و خودشان را باور کردند و حتی تحصیلات علمی آنچنانی هم ندارند، روی پای خودشان ایستادند و زندگی و اشتغال خود را مدیریت کردند. ما در حال حاضر تشکل‌های زیادی داریم که جوان‌های کارآفرین در آنها نقش مهمی ایفا می‌کنند. به عنوان مثال در استان فارس جوان‌ کارآفرینی داریم که با راه‌اندازی یک کارگاه توانست ۲۷۰ نفر را مشغول به کار کند.
وی در ادامه تاکید کرد: برخی مواقع پدر، مادر و خواهر و برادر بزرگ‌تر توجهی به بچه‌ها ندارند، حتی یک جلسه داخلی هم در خانواده تشکیل نمی‌شود تا اعضای آن خانواده با هم مشورت کنند، به دلیل اینکه ما در سیستم آموزشی اولیا و خانواده را برای رشد بچه‌ها درگیر نمی‌کنیم. همانقدر که یک دانش‌آموز مسوولیت دارد برای علم‌آموزی به مدرسه بیاید، یک خانواده ایرانی هم مسوولیت دارد در کنار فرزندش باشد و کمک کند او روی پای خودش بایستد. امروزه روابط خانوادگی ما به شدت سست شده است.
معاون وزیر ورزش تاکید کرد: من جوانانی را می‌بینم که در امر ازدواج تا لحظه آخر به خانواده خود هیچ اطلاعی نمی‌دهند، ولی حاضرند به دفاتر مشاوره‌ ما بیایند و با آنها مساله‌شان را مطرح کنند. این یعنی بنیان خانواده کاملا از بین رفته است، زیرا در زمان رشد آن بچه ما از خانواده هیچ کمکی نگرفتیم و هیچ وقت آنها را احضار نکردیم. در کشورهای دیگر یک مددکار اجتماعی در مدرسه وجود دارد که علاوه بر دانش‌آموزان، خانواده‌های آنان را نیز مورد بررسی و مشاوره قرار می‌دهد. اگر ما یک اخلاق نامناسب از دانش‌آموز می‌بینیم، او مقصر نیست بلکه باید پدر و مادرش هم مورد مشاوره قرار بگیرند. به نظر من این اتفاق هم باید در آموزش و پرورش ما هم رخ بدهد.
تندگویان همچنین افزود: اینکه می‌گویم آموزش و پرورش باید خانواده‌محور باشد، یعنی اینکه باید خانواده‌ها از سوی مدرسه فراخوانده شوند و درباره اخلاق‌هایی که فرزندشان دارد، صحبت شود. در ادمه اگر مشاورین احساس کردند خانواده هم نیاز به مشاوره دارد این کار را انجام دهند تا پیوند و اعتماد در میان خانواده‌ها شکل بگیرد تا در آینده بچه‌ها در اشتغال، ازدواج و… موفق شوند.
خانواده‌ای که رنگ می‌بازد
خانواده به عنوان نهادی اجتماعی، هسته نخستین پیوند اجتماعی انسان را ایجاد می‌کند و با تامین مجموعه‏ای از نیازهای انسانی، عهده‌دار نقش‏‏ها و کارکردهای ویژه‏ای می‌شود. مشارکت‌پذیری اعضای خانواده به عنوان نیاز اجتناب‌ناپذیر عصر ما، همه ابعاد انسانی را در سطوح مختلف فکری، عاطفی و رفتاری تحت پوشش قرار می‏دهد و در به ثمر رساندن اهداف خانواده حائز اهمیت است. از سوی دیگر خانواده به عنوان بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی می‏تواند عمیق‌ترین تاثیرات روحی و روانی را در اعضایش ایجاد کرده و به نوبه خود منشأ تحولاتی عظیم در جامعه باشد. همچنین جامعه می‏تواند تغییرات اجتماعی را به درون خانواده سوق دهد. حال مسائل و مشکلات اقتصادی تا جایی پیش رفته‌اند که خانواده هر لحظه سست‌تر می‌شود و همین روند از دیگر سو شرایطی را فراهم می‌کند که جامعه نیز باری دیگر دچار آسیب‌های گسترده مستمر شود. این روند اما در دور باطل آسیب‌ها و مشکلات بعدی شرایطی را فراهم می‌کند که دومینووار آسیب‌های اجتماعی تکرار خواهند شد. از همین رو باید راهکارهایی جدی برای کنترل حیات خانواده را مورد توجه قرار داد.

خانواده اولین سنگ‌بنای جامعه
اعظم نوری*- خانواده، سنگ بنای جامعه بزرگ انسانی است و در استحکام روابط اجتماعی و رشد تک‌تک افراد جامعه، نقش مهمی دارد. تلاش برای استحکام خانواده و سلامت آن، زمینه سلامت و سعادت عمومی را فراهم می‌سازد. این نهاد مقدس نیز ممکن است دچار آسیب‌هایی شود که سلامت آن را تهدید کند که منشأ اصلی این آسیب‌ها خدشه‌دار شدن روابط سالم اعضای خانواده با یکدیگر است. عواملی که می‌تواند بیشترین آسیب را به روابط موثر و قانونمند خانواده برساند، عبارتند از: عوامل فردی، فرهنگی، خانوادگی، اقتصادی و حقوقی.
هر عاملی که باعث به وجود نیامدن و یا از میان رفتن تفاهم و توافق زوجین و ناسازگاری زناشویی شود، مانع ثبات و استحکام خانواده است. طبق آموزه‌های دینی، بنیان زندگی مشترک، رسیدن به آرامش و همگرایی عاطفی میان زن و مرد است و دستیابی به این هدف، نیازمند کوشش زن و شوهر و شناسایی عوامل تحکیم است. موانع تحکیم بنیان خانواده، عواملی است که باعث اختلاف و تشنج و نابودی تفاهم می‌شود؛ پس شامل عوامل فردی، فرهنگی، خانوادگی، اقتصادی و حقوقی می‌شود. شناخت این عوامل و آموزش مهارت‌های پیشگیری از آسیب‌های خانوادگی، از مهم‌ترین اسباب تحکیم خانواده و موفقیت و کارآمدی آن است.
طبیعی است که همگرایی و ناهمگرایی در خانواده‌های نوپا سر باز می‌کنند و در گوشه و کنار زندگی خودنمایی می‌نمایند؛ زن و شوهر همان‌‌گونه که در بسیاری از موارد با هم توافق و هم‌گرایی دارند، در برخی از مسائل نیز ممکن است هم‌نظر نباشند زیرا در خانواده و محیطی متفاوت از هم رشد یافته‌اند. خانواده تنها شامل چند نفر نیست بلکه یک نظام عاطفی پیچیده است که با فرزندآوری یا فرزندخواندگی شکل می‌گیرد. جامعه سالم زمانی شکل می‌گیرد که خانواده سالم ایجاد شود. تمام خانواده‌ها وجوه مشترکی با هم دارند به طوری که همه آنها بر اساس محبت و تداوم شکل گرفته‌اند. یک خانواده سالم خود را ترمیم می‌کند و مشکلاتش را به حداقل می‌رساند. با در نظر گرفتن این مولفه‌هاست که می‌توان جامعه سالم ایجاد کرد.
* پژوهشگر و مشاور خانواده