مرکز مبادله چگونه به شفافیت بازار ارز و طلا کمک کرد؟

بانک مرکزی به ‌منظور بهبود فرآیند سیاستگذاری، نظارت بهتر و رفع چالش‌های پولی و ارزی کشور، در سال۱۴۰۱ و مطابق با اختیارات خود برای ایجاد و توسعه بازارهای متشکل ارز و رمز‌پول‌های مجاز، مرکز مبادله ارز و طلای ایران را راه‌اندازی کرد.
به گزارش تسنیم، بانک‌مرکزی به‌عنوان متولی و سیاستگذار نظام پولی و ارزی کشور، به ‌منظور بهبود فرآیند سیاستگذاری، نظارت بهتر و رفع چالش‌های پولی و ارزی کشور، در سال1401 و مطابق با اختیارات خود در قانون بانک مرکزی مبنی ایجاد و توسعه بازارهای متشکل ارز و رمز‌پول‌های مجاز، اقدام به تاسیس و راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران کرد.
این مرکز پس از تعریف و قوام ساختارهای درونی شرکتی در سال1402، ماموریت‌ها خود را عملا از اواخر این سال شروع کرد و سال1403،سال راه‌اندازی و توسعه بازارها و نقش‌آفرینی در اقتصاد ملی بود. مهم‌ترین نقش مرکز مبادله ایران را بی‌شک باید در ساختارمند کردن نظام ارزی و بازار طلای کشور دانست؛ رویایی که پس از 64‌سال از راه‌اندازی‌ بانک مرکزی در ایران محقق شد. حال بانک مرکزی می‌تواند از طریق مرکزی مبادله ایران به عنوان بازوی اجرایی خود، ابزارهای سیاست‌‌های ارزی و پولی را به کار گیرد و از سوی دیگر، با هدف مدیریت بازار و حفظ ارزش ذخایر بین‌‌المللی کشور، اقدام به خرید و فروش ارز کند.
بازار ارز تجاری اولین بازار رسمی حواله در کشور
بانک مرکزی مطابق با اختیارات قانون خود مبنی بر نگهداری و مدیریت ذخایر بین‌‌المللی کشور نظیر ارز و طلا و ایفای نقش نظارتی مصرح در قوانین مرتبط با ورود و خروج ارز و پول رایج کشور، در آذرماه سال1403 اقدام به راه‌اندازی بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران کرد. از ابتدای فعالیت تا 19 اسفندماه سال‌جاری معادل ارزش دلاری 6/‏‏5‌میلیارد در بازار ارز تجاری مورد دادوستد بازرگانان قرار گرفت. حجم کل معاملات این بازار به تفکیک نوع ارز، 8‌میلیارد و 82‌میلیون درهم، 2میلیارد و 284‌میلیون دلار، 6‌میلیارد و 394‌میلیون یوآن، 240‌میلیون و 704‌هزار یورو و 541‌میلیون و 850 هزار روبل بوده است. معادل ارزش دلاری بازار ارز تجاری 5‌میلیارد و 618‌میلیون بوده است.
براساس گزارش‌های مرکز مبادله ایران، تاکنون در این بازار نوظهور و البته شفاف و ساختارمند 20‌هزار و 538‌معامله بین 8980‌بازرگان صورت گرفته است.
آمار و ارقام اعلامی روی سایت مرکز مبادله ایران طی سه ماه اخیر گویای تغییرات اساسی در نظام ارزی کشور دارد. نکته حائز اهمیت ساختارمند شدن بازار ارز کشور است. پیش از این، معاملات ارز شرکت‌های بزرگ در یک بستر غیرمعاملاتی به نام سامانه نیما صورت می‌گرفت و شرکت‌های خرد و متوسط نیز ارز خود را خارج از این سامانه به صورت توافقی به خریداران می‌فروختند.
از زمان راه‌اندازی بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران، آمار معاملات به صورت روزانه اعلام می‌شود؛ دستاوردی که تا پیش از این سابقه نداشته است، همچنین، نرخ ارز روزانه و براساس معاملات تجار اعلام می‌شود و برخلاف گذشته، آمارها پس از معاملات و به راحتی در اختیار فعالان بازار، کارشناسان اقتصادی، نهادهای نظارتی و عموم مردم قرار می‌گیرد.
شایان ذکر است با راه‌اندازی بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران، عرضه‌کنندگان و متقاضیان معاملات ارز تجاری کشور مشخص هستند، نیازهای واقعی قابل احصاست و رانت‌های ارزی عملا حذف شده است.
برخی کارشناسان اقتصادی، شفافیت در قیمت‌گذاری ارز، کاهش نرخ ارز غیررسمی، تسهیل مبادلات ارزی برای تجار، حمایت از صادرات، کاهش فشار بر ذخایر ارزی بانک مرکزی، جلوگیری از خروج غیرقانونی ارز، افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و تجار، کاهش هزینه‌های مبادله ارز، نظارت بهتر دولت بر بازار ارز و کاهش ریسک معاملات ارزی را مهم‌ترین دستاورهای کنونی و آینده بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران معرفی کرده‌اند. عمده مزیت‌های ارائه شده معطوف به اصلاح ساختار نظام ارزی کشور است.
البته در سوی دیگر برخی کارشناسان اقتصادی به چالش‌های پیش‌روی بازار ارز تجاری نیز اشاره کرده‌اند؛ وابستگی به سیاست‌های دولت، محدودیت در عرضه و تقاضا به دلیل شرایط اقتصادی، وابستگی به صادرات نفت و درآمدهای ارزی و نگرانی برخی صادرکنندگان خرد از حضور در این بازار از مهم‌ترین چالش‌های این بازار است که انتظار می‌رود به تدریج مرتفع شود.
تحویل 810 هزار سکه در سال 1403
از دیگر اقدامات قابل تامل در مرکز مبادله ایران، راه‌اندازی جلسات حراج سکه طلا از 13 اسفندماه1402 بوده است. این حراج‌ها در سال جاری با استقبال گرم متقاضیان مواجه شده و در نیمه دوم سال، تقریبا هر هفته سه روز حراج برگزار شده که در نتیجه آن سکه‌های ضرب 1403 و 1386 به متقاضیان تخصیص داده شده است. تحویل سکه‌ها در حراج مرکز مبادله ایران از یک هفته پس از تخصیص صورت گرفته و امسال در 31 استان کشور 810‌هزار 646‌قطعه سکه از طریق شعب گسترده بانک ملی دریافت شده است.
مرکز مبادله ایران با راه‌اندازی این حراج، علاوه بر ایجاد دسترسی آسان تمام ایرانیان از اقصی نقاط کشور، موجب شده که سکه با نرخ پایین‌تری در اختیار متقاضیان قرار گیرد. علاوه بر این، هزینه مبادلات سکه برای شهروندان کاهش یافته و همچنین نگرانی از خرید سکه‌های تقلبی برای آنها برطرف شده است. به نظر می‌رسد که دولت و بانک مرکزی از این طریق توانسته‌اند نظارت بهتری بر بازار طلا داشته باشند و تحلیل واقعی‌تر برای دست‌اندرکاران بازار طلا فراهم شود.
پیش‌فروش انواع سکه
بانک مرکزی پس از راه‌اندازی حراج سکه در بازار معاملات طلای مرکز مبادله ایران، طی ماه اخیر پیش‌فروش سکه طلا را در این مرکز نیز انجام داده که اکنون دو مرحله پیش‌فروش انجام شده و مرحله سوم هم در حال انجام است. تفاوت‌های اصلی حراج سکه و پیش‌فروش سکه بانک مرکزی را باید در قیمت و موعد تحویل جست‌وجو کرد.
تخصیص سکه در حراج سکه مرکز مبادله ایران بر مبنای قیمت-زمان صورت می‌گیرد. به این معنا که متقاضی قیمت پیشنهادی خود را اعلام می‌کند و در انتهای روز حراج، بانک مرکزی به شیوه حراج هلندی براساس بالاترین قیمت- زمان به پایین‌ترین قیمت-زمان، اقدام به تخصیص می‌کند. حجم تخصیص تا قیمت پایه مدنظر بانک مرکزی خواهد بود. آغاز دوره تحویل نیز پس از هفت روز کاری از زمان تخصیص آغاز می‌شود اما در پیش‌فروش سکه، قیمت مقطوع است و در آگهی پیش‌فروش اعلام می‌شود. این قیمت‌ها متناسب با موعد تحویل سکه تعیین می‌شود. نزدیک‌ترین موعد تحویل سکه طلای طرح پیش‌فروش بانک مرکزی، 31 اردیبهشت‌ماه 1404 تعیین شده و دورترین موعد نیز 28‌آبان‌ماه‌1404 است در نتیجه می‌توان انتظار داشت که آخرین سررسید قیمت پایین‌تری از دیگر سررسیدهای سکه داشته باشد.
معامله 5/‏‏14 تن شمش طلا در سال 1403
از دیگر اقدامات مهم و بسیار تاثیرگذار مرکز مبادله ایران، راه‌اندازی حراج شمش طلا از 27 دی‌ماه‌1402 بوده است. این حراج که در ماه‌های ابتدایی شروع فعالیت، با تردید فعالان و صنعتگران بازار طلا مواجه شده بود و معاملات حدود 10‌کیلوگرمی را در حراج‌های ابتدایی تجربه می‌کرد، الان به میانگین حجم معاملات 200 کیلوگرمی در هر حراج رسیده و در برخی جلسات حراج بیش از نیم تن شمش هم معامله شده است.
آمارها نشان می‌دهد طی 80‌جلسه حراج شمش طلای مرکز مبادله ایران در سال جاری، 14‌هزار و 505‌کیلوگرم شمش معامله شده است. عمده شمش‌های معامله شده در این حراج‌ها از سوی صادرکنندگان با الزام رفع تعهد ارزی عرضه شده است.
بانک مرکزی در پی تامین نیاز صنعتگران طلای کشور حراج شمش طلا را فعال کرد تا هم از خروج طلا از کشور جلوگیری کند و هم به بخشی از تقاضای داخلی کشور بدون تحمیل فشار بر ذخایر استراتژیک پاسخ دهد. باتوجه به اینکه بانک مرکزی و مرکز مبادله ایران در کشف قیمت دخالتی نداشته است، معاملات به نرخ توافقی طرفین صورت می‌گیرد و از قاچاق معکوس بخش زیادی از طلای وارداتی کشور جلوگیری شده است.
به نظر می‌رسد مرکز مبادله ارز و طلای ایران یک تجربه موفق سیاستگذاری و مدیریت در بازارهای استراتژیک و مهم ارز و طلاست که در آینده نزدیک با ارائه ابزارهای جدید و متنوع بیش از پیش در سپهر ارزی کشور نقش‌آفرین خواهد شد.