مدیران کم‌تجربه، ژست‌های دیپلماتیک

هستی عبادی- ۱۴۰۲ رو به پایان است؛ سالی که برای صنعت نفت سال پر از فراز و نشیب‌های بسیار بود. هرچند کارنامه فروش نفت، برای دولت ابراهیم رییسی قابل دفاع است، اما تنها فروش نفت نیست که وظیفه دولت است، بلکه توسعه زیرساخت‌ها در بخش بالادست و پایین‌دست و تلاش برای صیانت از ثروت کشور در میادین مشترک مهم‌ترین وظیفه وظیفه وزارت نفت است، موضوعی که نه فقط در این دولت بلکه در دولت‌های قبل هم دارای نقاط ضعف بسیاری است.
۱۴۰۲ از همان آغاز در مساله میادین مشترک با چالش مواجه شد. طرح میدان گازی-نفتی مشترک آرش و رویارویی کویت و عربستان در این میدان با ایران هرچند در حد بیانیه و دفاع از حق باقی ماند، اما مساله اصلی که دفاع از حق ایران در این میدان است، همچنان لاینحل باقی مانده است. بیش از همه سکوت مدیران وزارت نفت در این رابطه سنگین است و بیشتر از همه جور پاسخگویی یا دفاع از این میدان را وزارت خارجه و معاونت حقوقی رییس‌جمهوری می‌کشند.
مساله اساسی‌تر امسال تشدید ناترازی‌ها بود؛ هم گاز و هم بنزین. کمبود گاز نه تنها جبران نشد، بلکه بنزین هم به این ناترازی‌ها اضافه شد تا پتروشیمی‌ها به جای تمرکز بر تولید محصولات صادراتی بخشی از توان خود را اختصاص به مواد اولیه برای بنزین کنند.
هرچند وزارت نفت با عقد قراردادهایی تلاش کرده که در راستای حل ناترازی‌ها حرکت کند، اما نتیجه دست‌کم در سال‌های بعد روشن می‌شود و عجالتا خبری از حل ناترازی برای تابستان پیش رو نیست.
صنایع پایین‌دست نفت امسال با تغییر قوانین و مقررات روبه‌رو بودند؛ از تغییر نرخ گاز برای پتروشیمی‌ها گرفته تا عوارض صادراتی و مالیات برارزش افزوده. به نظر می‌رسد حتی در این بخش هم وزارت نفت دست پایین در تصمیم‌گیری‌های کلان دولت داشته است و بیشتر از همه نقش سایر وزارتخانه‌ها مثل اقتصاد یا صنعت پررنگ بود.موضوعی که صنعتگران را ناامید کرده که وزارت نفت چرا مواضع انفعالی در دفاع از صنایع پایین‌دستی نفت می‌گیرد و آیا آنقدر توان کارشناسی ندارد که از صنایع پایین‌دست دفاع کند یا اینکه برای این صنعت فقط امضای قراردادهای تولید نفت و سفرهای دیپلماتیک مهم است؟ هرچند این امور هم جزو وظایف اصلی وزارت نفت است، اما کارشناسان براین باورند که وزارت نفت پایین‌دست نفت را اصلا نمی‌بیند و برای مشکلات صنایع پایین‌دست وقت صرف نمی‌کند.
کم‌کاری در تغییر سیاستگذاری
هاشم اورعی کارشناس انرژی و استاد دانشگاه صنعتی شریف درباره کارنامه وزارت نفت در سال ۱۴۰۲ به «جهان‌صنعت» گفت: اگر بخواهیم کوتاه‌مدت نگاه کنیم و فقط به همین یک سال بسنده شود، باید گفت نسبتا سال خوبی در تولید نفت بوده است، اما صنعت نفت فقط به تولید محدود نمی‌شود، بلکه مجموعه از عوامل این صنعت را تشکیل می‌دهند. در صنعت نفت با دو مساله مواجهیم که نخست مشکل خارجی است. پس از حمله هفت اکتبر حماس و بعد از اقدامات حوثی‌ها، موضع اروپا و امریکا به هم نزدیک شده و ضمنا فشار حزب جمهوریخواه آمریکا هم روی دولت بایدن زیاد شده است، از اینکه با ایران به یک توافق و سازش برسد اگر نگوییم قطع امید کردند، می‌توانیم بگوییم حتما امیدشان کم شده و در نتیجه شواهد نشان می‌دهد که دارند پیچ تحریم را سفت می‌کنند.
وی افزود: اگر تا پیش از این اتفاقات دولت بایدن با امید به سازش با ایران، یقه شرکت‌های خصوصی چین را نمی‌گرفت که از ایران نفت نخرند و شرایط به‌گونه‌ای پیش می‌رفت که گویا اوضاع در حال تغییر است، بعد از حملات حماس شرایط تغییر کرد. کمااینکه برای اولین بار وقتی آمار فروش نفتمان را در ژانویه نگاه کردیم دیدیم که برای اولین‌بار از یک میلیون بشکه در روز پایین‌تر و به ۹۲۰ هزار بشکه در روز رسیده است که در نتیجه روند نشان می‌دهد سال پیش رو از منظر ژئوپلیتیک سال مشکل‌تری خواهیم داشت.این استاد دانشگاه در ادامه گفت: دولت هم در بودجه سال آتی این محدودیت و سفت شدن پیچ را دیده است. به همین دلیل هم پیش‌بینی میزان فروش نفت را کم کرده و فقط ۲۴درصد از درآمدها را از نفت در بودجه دیده و در مقابل سهم درآمدهای مالیاتی به شدت افزایش یافته که این هم یک ضعف دیگر است و مشکلات عدیده‌ای در پی خواهد داشت.
اورعی خاطرنشان کرد: دلیل دیگری که با چالش مواجهیم مساله مصرف ماست. همان‌طور که وزارت نفت در تولید، فروش و صادرات موفق بوده، در بهینه‌سازی کاملا ناموفق بوده است. مخصوصا در مصرف گاز، نفت، بنزین، گازوئیل و تمام حامل‌های انرژی تقاضا به صورت افسارگسیخته افزایش یافته و وزارت نفت و دولت هیچ اقدامی در راستای جدی گرفتن بهینه‌سازی و کنترل مصرف نکرده‌اند.او افزود: تنها راهکاری که می‌توان در این شرایط متصور شد، تغییر سیاست‌هاست که آن هم بعید به نظر می‌رسد مثلا دولت تصمیم برای روی آورده به سیاست‌های قیمتی باشد. تا این لحظه هیچ نشانه قرص و محکمی از اینکه دولت آماده تغییر قیمت حامل‌های انرژی به سمت واقعی شدن در دستور کار داشته باشد، مشاهده نمی‌شود و در نتیجه پیش‌بینی می‌شود در سال آینده اگر تولیدمان را نیز بتوانیم در بهترین حالت کماکان افزایش دهیم، باز هم متاسفانه مصرف داخلی به همان میزان یا بیشتر از آن در بخش بنزین زیاد می‌شود و در بخش بنزین و گازوئیل مجبوریم به واردات بنزین و گازوئیل ادامه دهیم‌. نتیجه اینکه در بخش نفت و گاز مازاد تولیدی برای صادرات نخواهیم داشت.
ضعف زنجیره مدیریتی
حسن مرادی کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» بیان کرد: عملکرد وزیر یا افرادی را محک زدن و ارزیابی کردن بسیار کار مشکلی است؛ چون شرایط عادی نیست و تحریمی است. هر جا را هم به عنوان ضعف نشان دهیم ممکن است استناد کنند به مشکلاتی که ناشی از تحریم بوده و نتوانستند آن را به منصه ظهور برسانند و مشکل را حل کنند. در صورتی می‌شود قضاوت کرد که همه عوامل و پارامترها حاضر و شرایط برای کار فراهم باشد، بدون هیچ توضیحی حل مشکلات اساسی صنعت نفت می‌تواند مانع باشد.
او با اشاره به عملکرد مدیران نفتی گفت: بعضی از انتصابات ظرفیت‌های لازم را برای کار نداشتند که دو سه مورد ناشی از تصمیم سیاسی یا فشارهایی بوده که از جای دیگر آورده‌اند. دیدیم که افرادی که اصلا یک روز هم سابقه کار در صنعت نفت را نداشتند، سکان یکی از حساس‌ترین بخش‌ها را به عهده گرفتند. وزیر باید به اندازه‌ای قدر باشد که به عوامل بیرونی ولو ریاست‌جمهوری اکتفا نکند و باج ندهد. وزیر باید بتواند رییس‌جمهوری را توجیه کند که افراد توانمند بر سر کار بیایند و همین افراد هم معاونان متخصصی به کار دعوت کنند تا مجموعه این حرکت باعث توسعه شود.این نماینده پیشین مجلس با بیان اینکه در برخی از معاونت‌های وزارت نفت ضعف در عملکرد مشهود است، گفت: شاید اگر وزیر را بازخواست کنیم بگوید از بیرون فشار آوردند؛ مثلا چون فلانی در بخش فرهنگی خوب کار کرده، باید این پست حساس را بگیرد که در دو سه مورد این مساله مصداق دارد و در سایر موارد هم باید دید آنهایی که آمدند چه افرادی را روی کار آوردند، بنابراین این زنجیره تا آخر خط ادامه پیدا می‌کند .مرادی گفت: به نظر من ضعفی که وجود دارد، ناشی از زنجیره مدیریت‌هاست که به سیستم تحمیل شده است.این کارشناس انرژی با اشاره به قراردادهای منعقد‌شده در یک سال گذشته در صنعت نفت هم گفت: به نظر می‌رسد وزارت نفت از همه ظرفیت‌هایی که در دست دارد، نهایت استفاده را کرده است، اما در قسمت سرمایه‌گذاری تلاش‌ها کفایت نمی‌کند و باید مشوق‌ها و ترجیحات بیشتری برای سرمایه‌گذاران قائل شویم تا در اکتشاف، پالایش، پخش و سایر بخش‌های پایین‌دستی سرمایه‌گذاری کنند.او گفت: بارها فریاد زدیم یکی از نقاط ضعف در مجموعه نفت و گاز عدم بهره‌گیری از گاز LNG است. حتی در یک مورد که برای ۵۰۰ اتوبوس شهری هم بستر انرژی فراهم شد، نتوانستند مجوز بگیرند و از این نعمت بزرگ محرومیم‌. کشور ما نتوانسته تاکنون LNG را اجرایی کند. در سایر موارد نیز ضعف‌های عظیم وجود دارد، بنابراین می‌توانیم با یک ناوگان خوب IPG را به صورت کپسول خیلی راحت به کشور همسایه بفروشیم؛ یا به صورت بانکی به کشورهای همسایه بدهیم و از این محل درآمد بالایی کسب کنیم که در این قسمت هم ضعف‌هایی بوده که باید جبران شود.مرادی تاکید کرد: صنعت نفت یکسری سیاست‌هایی را مشخص کرده که اگر به نتیجه برسند، رضایت‌بخش خواهد بود، ولی بحث این است که آیا با توجه به درآمدمان می‌توان به این اهداف رسید یا نه؟ اگر این اهداف محقق شود موفقیت محسوب می‌شود.