16 - 09 - 2021
محله الهیه
متن پیشرو گزیدهای است از کتاب « در جستوجوی شمیران»
به روایت احمد مسجدجامعی- وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی- که به معرفی محلات منطقه شمیران تهران میپردازد. بخشهای دیگری از این کتاب در شمارههای آینده به چاپ میرسد.
محله الهیه
در تقسیمات شهرداری، محلهای به نام الهیه وجود ندارد و جایی که الهیه نامیده میشود، یک زیر محله و بخشی از محله تجریش است. الهیه در گذشته «خلازیر» نام داشت که گفتهاند اصل آن «خور آذین» است، خور به معنای خورشید. در جنوب تهران، در منطقه دروازه غار هم محلهای به این نام شناخته میشود. در تلفظ عامیانه گاهی آنجا را «خلازیل» هم میگویند، خورآذین در دوره قاجار به علیخان امینالدوله (۱۳۲۲-۱۲۶۰ ق)، صدراعظم مظفرالدین شاه، تعلق داشت و ملک ییلاقیاش بود. گویند این ملک از آن فرخخان امینالدوله کاشی غفاری بود. او در صدارت میرزا آقاخان نوری (۱۲۸۱-۱۲۲۲ ق) به فرمان صدراعظم به سفر فرنگستان رفت و قرارداد پاریس را بست که در آن قرارداد هرات از ایران جدا شد.امینالدوله برای اولینبار گیاهی از خارج کشور به تهران آورد و در باغ عمارت خود در تهران پرورش داد و تکثیر کرد. بعد از آن، این گیاه بین تهرانیها به پیچ امینالدوله معروف شد. پیچ امینالدوله نوعی گیاه بوتهای از خانواده Caprifoliacea است که در نیمکره شمالی میروید. حدود ۱۸۰ نوع از این گیاه در جهان یافت میشود. علیخان امینالدوله در زمان ناصرالدینشاه به فکر راهاندازی یک کارخانه کبریتسازی افتاد، اما این کارخانه نتوانست با محصول مشابه خارجی که قیمت کمتری داشت رقابت کند و ورشکسته شد. بعد از مرگ امینالدوله، این ملک به فرزندانش رسید. محسنخان امینالدوله و همسرش خانم فخرالدوله نیز، که در محله تجریش دربارهاش سخن گفتهایم، صاحب املاک زیادی در الهیه بودند.گفته میشود چون بخشی از خورآذین به میرزاجعفر حکیم الهی لواسانی (۱۲۹۵- ۱۲۱۵ق) فروخته شده بود، این محدوده به الهیه معروف شد الهیه از جنوب به باغ سفارت روسیه، از غرب به محمودیه و تپههای امانیه از شرق به جاده قدیم شمیران و از شمال به پل رومی و باغ سفارت ترکیه محدود میشود.فرزندان امینالدوله از سال ۱۳۳۵ ق باغها و اراضی الهیه را فروختند.در اوایل دوره پهلوی اول، چند باغ بزرگ در الهیه قرار داشت. یکی از این باغها ملک محسنخان امینالدوله و خانم فخرالدوله بود. باغ دیگری هم متعلق به امین دفتر بود و چون وارثی نداشت، بعد از مرگش باغ به همسرش فاطمه دختر الهیار آصف الدوله، والی خراسان رسید. این خانم کمکم باغ شوهرش را به قطعات کوچک تقسیم کرد و فروخت. محل سکونت خود او در محلی بود که امروز باغ شرکت نفت قرار دارد. شرکت سابق نفت در سال ۱۳۴۳ ق (۱۹۲۴م) این باغ بیلاقی و عمارت آن را به قیمت ۷۵۰۰ تومان از فاطمه خانم خرید و از آن موقع تا زمان خلعید از شرکت سابق، محل سکونت نمایندگان آن بود. این باغ بعدها محل مذاکرات مهمی درباره نفت در دوره پهلوی دوم شد. باغ دیگری که در اراضی الهیه قرار داشت باغ سفارت آلمان است که محل ییلاقی این سفارت بود. در سال ۱۹۳۴ رابیندرانات تاگور (۱۹۴۱-۱۸۶۱ م) شاعر معروف هندی، در این باغ مهمان ویپرت بلوشر سفیر آلمان در ایران بود، امروزه باغ سفارت روسیه نیز در محدوده محله الهیه قرار دارد، اما قبلا در محدوده اراضی زرگنده بود و به الهیه مربوط نمیشد. با احداث بزرگراه شهید صدر، باغ این سفارت در محدوده الهیه قرار گرفت.بعد از ماجرای قتل گریبایدوف (۱۸۲۹ م)، وزیر مختار متکبر روسیه در باغ ایلچی تهران، روسها در محدوده ارگ، سفارتخانه برپا کردند. از آنجا که آب و هوای تهران در ایام گرم سال تحملناپذیر بود، رجال و درباریان و کسانی که دستشان به دهنشان میرسید، برای استفاده از آبوهوای بهتر عازم شمیران میشدند. سفارتخانههای کشورهای خارجی هم از این قاعده بیرون نبودند. بنابراین انگلیسیها در قلهک و روسها در زرگنده زمینهایی را که از املاک شاهی بود اجاره کردند. اوایل فقط چادرهایی میزدند و تابستان را در آن میگذراندند. در سال ۱۲۶۰ ق محمدشاه قاجار در فرمانی این اراضی را به روسها بخشید و آنها صاحب این بخش از اراضی زرگنده شدند و نیاز نداشتند اجارهای بابت آن بپردازند. بعد از آن روسها رفتهرفته بناهایی در سفارت ییلاقی خود ساختند. این باغ سفارت در شمال روستای زرگنده قرار داشت. روسها هم، همانند انگلیسیها در قلهک، تمامی امور این روستا را تحتنظر خود در آوردند و دولت وقت بدون اجازه روسها نمیتوانست در آنجا کاری انجام دهد. در دوره ناصرالدینشاه، چند تن از رجال در این روستا زمین داشتند. به علت آنکه این روستا در اختیار روسها بود، بسیاری از رجال تمایل داشتند در محدوده این روستا باغ و عمارتی داشته باشند. بنجامین در کتاب ایران و ایرانیان مینویسد: «چند سال قبل، دولت ایران دهات قلهک و زرگنده را به سفارتهای انگلیس و روس عطا فرموده و آنها ابنیه نیمهفرنگی برای سفرا و نایبهای سفارت بنا کردهاند و در دور آن، باغات انبوه احداث کردهاند. در فصل تابستان فرنگیهای زیادی به این دهات ییلاق میروند. همچنین بعضی ایرانیها در آنجا خانه ملکی دارند یا منزل کرایه میکنند. ولی اختیار حکومت آن قرا در دست سفرا مزبور است. احدی نمیتواند بدون اجازه سفارتخانه بخرد یا کرایه کند. هرگاه میان سکنه این دهات نزاعی واقع شود باید سفرای مزبور حکم آن را بنمایند، مثل اینکه در خود مملکت روس و انگلیس باشند.» بعد از روی کار آمدن پهلوی اول، این امتیاز از این دو کشور سلب شد و دولت به کارهای آنجا رسیدگی میکرد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد