محدودیت صادرات زنجیره فولاد

کیوان جعفری طهرانی*
حجم صادرات کشور در شش ماهه اول سال افت وحشتناکی خواهد کرد و حتی ایران جایگاه خود را به عنوان دهمین تولید‌کننده فولاد جهان از دست خواهد داد. هنگامی که صادرات انجام نشود طبیعتا تولید هم تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد چراکه بسیاری از محصولات مازاد نیاز داخلی هستند و باید صادر شوند. بسیاری از کالاها در داخل کشور قیمت‌های بالاتری از بازار خارجی دارند چراکه براساس عرضه و تقاضای داخلی محاسبه می‌شوند. به طور مثال قیمت کک چین با کیفیت بسیار بالاترCFR بندرعباس ارزان‌تر از قیمت کک صادراتی ایران با کیفیت پایین‌تر FOB بندرعباس است. فولاسازان کک تولیدی را براساس نیازشان خرید می‌کنند و چاره‌ای جز این هم ندارند.
در مورد زغال‌سنگ و فولاد میانی نیز وضعیت به همین صورت است و شاهدیم که قیمت بیلت در داخل کشور بالاتر از بازار جهانی است بنابراین در رابطه با بازار کامودیتی‌ها در ایران باید گفت اغلب تابع 100درصدی قیمت‌ها و بازار داخلی هستند و نمی‌توان گفت که بازار جهانی چندان در این عرصه تاثیرگذار است. البته همانطور که واضح و مبرهن است یکی از این عوامل بحث تحریم‌هاست که با وجود آن و عدم ارتباط مستقیم با بازار خارجی ما محدودیت‌های زیادی داریم.
از آنجا که تولید داخلی بیشتر از نیازهاست درنتیجه باید دست به صادرات زد. مساله این است که محدودیت‌هایی که دولت برای صادرات وضع کرده و اینکه باید 100‌درصد ارز نیمایی برگردد باعث توقف و محدودیت صادرات کل زنجیره فولاد شده است. این مساله بسیار خطرناک است و انتظار می‌رود که مشکل حل شود.
در رابطه با چگونگی ماجرا باید گفت همه چیز داشت به خوبی پیش می‌رفت تا اینکه اوایل اسفندماه سال 1402 وزارت صمت بخشنامه‌ای داد که براساس آن کل زنجیره فولاد باید 100‌درصد ارز خود را در سیستم نیمایی وارد کند. قبلا به صورت مذاکره‌ای هر واردکننده‌ای که مایل بود، می‌توانست محصول خود را با قیمتی نزدیک به قیمت بازار آزاد بفروشد یا می‌توانست در قبال آن طلا وارد کند اما این بخشنامه باعث شد که تمام موارد از ابتدای امسال متوقف شود. حتی جلساتی هم تشکل‌های مختلف با وزارت صمت داشتند که یکی از این جلسات اواخر اسفند سال 1402 بود و صحبت شد که وزارتخانه تسهیلات و تخفیفاتی قائل می‌شود و سعی می‌کند که بخشنامه را اصلاح کند اما این اتفاق نیفتاد. بعد از تعطیلات نوروز 1403 باز هم ماجرا به تعویق افتاد. در آخر فروردین‌ماه احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد مطرح کرد که ما بخشنامه را اصلاح می‌کنیم و نگران نباشید. در هفته دوم اردیبهشت هم وزیر صمت اعلام کرد که نگران نباشید و ما بخشنامه را اصلاح می‌کنیم. با اینکه همه منتظر بودند اما هیچ اتفاقی نیفتاد تا اینکه 30 اردیبهشت‌ماه سید ابراهیم رییسی به شهادت رسید و این موضوع تا به امروز بدون هیچ پاسخی روی زمین مانده است.
براساس اعلام انجمن فولاد، صادرات زنجیره فولاد کشور در فروردین‌ماه افت وحشتناکی داشته است. آمار اردیبهشت و خرداد هم نشان می‌دهد که این کاهش نسبت به سال‌های گذشته بسیار زیاد و چشمگیر شده است. فراموش نکنیم چنین کاهشی را نمی‌توان به صورت هیجانی جبران کرد. مساله این است که این مشکل به شدت روی صادرات فولاد کشور و تولید تاثیر سوء می‌گذارد و فعالان این عرصه را با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌کند. در ادامه اگر وضعیت شرکت‌ها و بنگاه‌های کوچک و بزرگ در زنجیره فولاد به صورتی شود که نتوانند تولید خود را به فروش برسانند درنتیجه تولیدشان کاهشی می‌شود که مورد بسیار دهشتناکی است و دولت باید به آن توجه کند.
اگر مسوولان مربوطه نتوانند تصمیم درستی در رابطه با اصلاح بخشنامه ارز نیمایی بگیرند طبیعتا همه چیز به عقب می‌افتد و دولت جدید با مشکل جدی در این رابطه روبه‌رو خواهد شد. تا دولت جدید روی کار آید روند طولانی است و عملا پنج ماه سال را با کاهش صادرات سپری کرده‌ایم و به هیچ‌وجه کشور نمی‌تواند کاهش صادرات نیمه اول سال را در شش ماه دوم جبران کند. حتی اگر بخشنامه مربوط به ارز نیمایی برطرف هم شود باز مجال برای جبران وجود نخواهد داشت بنابراین موضوع بسیار مهمی است که در رابطه به آن باید تصمیم مناسب گرفته شود تا چنین وضعیتی ادامه پیدا نکند. در این روند دولت چهاردهم باید اجازه دهد که طبق همان شرایط قبلی صادرکننده‌ها بتوانند ارز را به صورت مبادله‌ای یا مذاکره‌ای به واردکنندگان بفروشند و لازم نباشد که ارز را به سامانه نیما ببرند؛ مساله‌ای که کم لطفی در حق فعالان اقتصادی است که امیدواریم حل شود چراکه به شدت روی صادرات و تولید تاثیر سوء می‌گذارد.
*کارشناس ارشد بازارهای جهانی