فرصت دیپلماتیک

علی بیگدلی: هنوز برای صحبت درباره مذاکره با آمریکا زود است اما امکان ملاقات با سران ۳ کشور اروپایی عضو برجام وجود دارد

علیرضا کیانپور- شامگاه پنجشنبه هفته‌ای که گذشت، مسوول تیم مذاکره‌کنندگان هسته‌ای جمهوری اسلامی که در آستانه فرارسیدن هفته دولت مهمان یکی از برنامه‌های خبری صداوسیما بود، در بخشی از اظهاراتش از احتمال مذاکره با دیپلمات‌های آمریکایی در حاشیه برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل متحد خبر داد. نشستی که قرار است تا حدود یک ماه دیگر در نیویورک برگزار شود و علی باقری‌کنی در حالی از این احتمال سخن گفت که در سال‌های پیش و حتی در اوج مذاکرات برجام، حضور حسن روحانی در ادوار پیشین این مجمع با حاشیه‌هایی روبه‌رو بود. حاشیه‌‌هایی به‌خصوص با تمرکز بر اینکه آیا روحانی و هیات ایرانی حاضر در مجمع عمومی سازمان ملل احیانا در راهروهای ساختمانی که مقر این سازمان در آن قرار دارد، با همتایان آمریکایی و اروپایی‌شان هم‌کلام شده‌اند یا نه. آن هم در حالی که در آن زمان، این احتمال به‌شدت مورد انتقاد ناظران بیرون دولت و نیروهای سیاسی و رسانه‌ای اصولگرایی قرار داشت که از قضا بخشی از آنان هم‌اکنون در دولت انقلابی سکان اداره دیپلماسی کشور را به دست گرفته‌اند. جالب آنکه از قضا همین علی باقری‌کنی که در حال حاضر، نخستین مقام مسوولی است که وعده خوش چنین احتمالی را پیش کشیده، در زمان ریاست‌جمهوری حسن روحانی و وزارت خارجه جواد ظریف، از جدی‌ترین و پیگیرترین منتقدان دولت و مشخصا عملکرد دولتمردان اعتدالی در حوزه دیپلماسی و مذاکرات هسته‌ای بود.
حالا نه‌تنها مسوول تیم مذاکره‌کنندگان جمهوری اسلامی با چنین رویکرد مثبتی، به احتمال مذاکرات برجامی در حاشیه برگزاری اجلاس سالانه سازمان ملل متحد اشاره می‌کند، بلکه فراتر از آن، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز با تایید احتمال پیگیری مذاکرات احیای برجام در حاشیه برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، آن را «فرصتی دیپلماتیک» می‌داند و بر لزوم استفاده و بهره‌برداری حداکثری جمهوری اسلامی از آن سخن می‌گوید.
فرصت دیپلماتیک و دولت انقلابی
ناصر کنعانی که روز گذشته از نمایشگاه «روایت خدمت» که به‌مناسبت فرارسیدن هفته دولت در محل نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزار می‌شود، بازدید می‌کرد، در یک نشست خبری مفصل در حاشیه برگزاری این نمایشگاه نیز حاضر شد و در پاسخ به پرسشی در ارتباط با اظهارات پنجشنبه گذشته باقری‌کنی، گفت: «همان‌طور که بارها گفته‌ایم ما به مسیر مذاکره و دیپلماسی برای رفع تحریم‌ها پایبند هستیم. ایران و جمهوری اسلامی ایران از فرصت‌های دیپلماتیک برای رفع تحریم‌های ظالمانه علیه خود استفاده می‌کنندو از آنها غفلت نمی‌کنند.» او همچنین اضافه کرد: «در سال گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با علاقه‌مندی طرف‌های مقابل و اهتمام ایران به ابراز علاقه‌مندی طرف‌های مقابل و همچنین اهتمام ایران برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها گفت‌وگوهایی مستقیم با شرکای برجامی و گفت‌وگوهایی غیرمستقیم با آمریکا برگزار شد و اجلاس آتی سازمان ملل فرصت مناسبی است که گفت‌وگوهای دیپلماتیک در ارتباط با این موضوع در چارچوب گفت‌وگوهای قبلی انجام شود.» او همچنین تصریح کرد: «ایران از هیچ فرصت دیپلماتیکی برای رفع تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران غفلت نمی‌کند و این یکی از کارویژه‌های دستگاه دیپلماسی ایران است.» کنعانی که در ادامه این نشست خبری، در پاسخ به پرسش یک خبرنگار آمریکایی نیز بار دیگر به احتمال مذاکرات برجامی در حاشیه برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد اشاره کرد، در عین حال تاکید کرد «این دولت آمریکا است که باید اثبات کند طرف قابل اعتمادی برای توافق و گفت‌وگو است.» او همچنین ضمن استقبال مجدد از تفاهم اخیر ایران و آمریکا در مورد موضوع تبادل زندانیان و آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده ایران، از تعیین بازه زمانی ۴ تا ۷ هفته‌ای برای تحقق و اجرای این توافق سخن گفت و تاکید کرد: «در این ارتباط شاهد پیشرفت هستیم و اگر این موضوع در روند درستی اجرایی و عملیاتی شود، می‌تواند گامی سازنده باشد و بتوانیم در مسیر بازگشت طرف آمریکایی به توافق برجام، گام‌های بعدی را برداریم و مذاکرات در این زمینه ادامه پیدا کند.»سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی همچنین در بخش دیگری از این نشست خبری با تاکید بر اینکه «توقیف محموله نفتی ایران ازسوی ایالات‌متحده، اقدام کاملا غیرسازنده بوده»، گفت: «دولت آمریکا از یک طرف تاکید می‌کند که علاقه‌مند به گفت‌وگوی مستقیم با ایران است و اینکه در چارچوب گفت‌وگوی مستقیم، اختلافات حل و فصل و زمینه اجرای برجام فراهم شود، از طرف دیگر شاهد اعمال برخی تحریم‌های جدید و از سوی دیگر شاهد توقیف محموله نفتی ایران و تخلیه آن هستیم. این اقدامات با پیام‌های ارسالی برای جمهوری اسلامی مبنی‌بر آمادگی برای گفت‌وگوی مستقیم و بازگشت کامل به توافق سازگار نیست.» او تصریح کرد: «دولت آمریکا باید بداند تعدی و تعرض به منافع ملت ایران بی‌پاسخ نخواهد ماند و این رویکرد غیرسازنده با پیام‌های ارسال مبنی بر آمادگی برای گفت‌وگوی مستقیم سازوگار نیست و اقدام کاملا غیرسازنده و حرکت در مسیر خلاف تفاهمی است که در چارچوب مبادله زندانیان انجام شده است.»
و سرانجام فصل استفاده از فرصت‌های سوخته؟!
کنعانی در حالی تاکید کرد که «ایران به عملکرد دولت آمریکا نگاه می‌کند و به مواضع سیاسی و ادبیات سیاسی این کشور توجه نخواهد کرد» که به باور بسیاری از ناظران و تحلیلگران، علت اساسی افزایش میزان فروش و صادرات نفت ایران در ماه‌های گذشته، انعطاف طرف آمریکایی در روند اجرای تحریم‌های نفتی و کاهش سختگیری‌های واشنگتن در این خصوص بوده است. نکته‌ای که ازقضا یک استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل نیز در گفت‌وگوی خود با «جهان‌صنعت» به آن اشاره کرده و معتقد است این رویکرد ایالات‌متحده نشانه‌ای از جدی شدن فرصت ازسرگیری مذاکرات برجامی است. علی بیگدلی که تاکید دارد «معمولا همه دولت‌ها تلاش می‌کنند از شرایط مطلوب برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد حداکثر استفاده را کرده و از این فرصت برای دیدار و تعاملات دیپلماتیک با سران دیگر کشورها و حتی امضا و انعقاد برخی توافقات سیاسی و امنیتی و معاملات اقتصادی و تجاری استفاده کنند»، می‌گوید: «متاسفانه سوابق کاری ما در سال‌ها و حتی دهه‌های گذشته نشان می‌دهد که معمولا از فرصت برگزاری نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد استفاده مناسبی نکرده‌ایم.» او در عین حال یادآور شد: «با این همه هم تحولات هفته‌های گذشته از جمله بحث تفاهم ایران و آمریکا در بحث تبادل زندانی و آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده و هم به‌ویژه موضع‌گیری‌هایی همچون آنچه باقری‌کنی در انتهای هفته گذشته داشت، نشان از این دارد که روابط دو طرف نسبت‌به گذشته در وضعیت به‌نسبت بهتری قرار دارد و می‌توان امیدوار بود که نه در نشست پیش‌رو اما در صورت تداوم این اوضاع، در بازه زمانی کمی طولانی‌تر شاهد تحولاتی مثبت‌تر نیز باشیم.» در حالی که علی بیگدلی تاکید دارد علت عمده افزایش میزان صادرات نفت ایران، کاهش سختگیری‌های ایالات‌متحده در بحث تحریم است و بسیاری از ناظران و تحلیلگران بین‌المللی نیز در ارتباط با این موضع با بیگدلی هم‌نظر و هم‌دل هستند، سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران حاضر به اعلام این موضع از جایگاه رسمی که در اختیار دارد، نیست. او که در بخش دیگری از نشست خبری روز گذشته خود، به سوالی درباره ادعای شبکه خبری بلومبرگ درخصوص توافق بین ایران و آمریکا مبنی‌بر صدور مجوز صادرات نفت ایران ازسوی آمریکا در ازای کاهش سطح غنی‌سازی پاسخ می‌گفت، تاکید کرد: «خوشبختانه به‌رغم تحریم‌های ظالمانه دولت آمریکا، صادرات نفت ایران در حال انجام است.» او اضافه کرد: «مبتنی‌بر مذاکرات رفع تحریم‌ها، این موضوع را دنبال می‌کنیم که صادرات نفت ایران هیچ‌گونه محدودیتی را از سوی هیچ طرفی از جمله آمریکا شاهد نباشد.» کنعانی همچنین با بیان اینکه «صادرات نفت ایران به بازارهای جهانی در حال حاضر و در چارچوب سیاست خنثی‌سازی تحریم‌ها، با قوت و قدرت ادامه دارد»، گفت: «شرکای نفتی ما در حوزه‌های مختلف جغرافیایی نفت ما را خریداری می‌کنند و با جدیت به احقاق حقوق ملت ایران توجه داریم و این کار را دنبال می‌کنیم.»
از انعطاف آمریکا تا افزایش صادرات نفت ایران
اما علی بیگدلی که معتقد است در هفته‌ها و ماه‌های گذشته شاهد انعطاف هر دو طرف ایران و آمریکا بودیم، می‌گوید: «فروش نفت ما در حال حاضربه حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه رسیده که نشانه انعطاف طرف آمریکایی در پیگیری بحث تحریم است. بنابراین می‌توان امیدوار بود که مبادلات تجاری حتی با اروپایی‌ها پیگیری شود. از طرفی جمهوری اسلامی نیز نشان داده که از این آمادگی برخوردار است که انعطاف‌هایی را در مقابل طرفین آمریکایی و اروپایی نشان دهد.» این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در عین حال انجام مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا در شرایط کنونی را بیش از اندازه خوش‌بینانه می‌داند و می‌گوید: «هنوز امکان ملاقات مستقیم بین ایران و آمریکا به وجود نیامده اما حتما می‌توان امیدوار بود که در حاشیه برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد شاهد برگزاری ملاقات‌ها و دیدارهایی میان ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان باشیم.» او با تاکید بر اینکه هنوز اختلافاتی میان ایران و این سه کشور اروپایی نیز وجود دارد، می‌گوید: «ما هرگز نباید اتحادیه اروپا را از دست بدهیم، چراکه اتحادیه اروپا می‌تواند به عنوان یک واسطه قدرتمند در مسیر تعاملات ما با جامعه جهانی ایفای نقش کند، اما متاسفانه در سال‌های گذشته در این راستا کوتاهی‌هایی شد و بسیاری از فرصت‌ها از دست رفت و شاهد هستیم که در بسیاری از مسائل اروپایی‌ها نیز همان مسیری را می‌روند که آمریکایی‌ها می‌روند.» این تحلیلگر سیاسی و روابط بین‌الملل درعین حال با تاکید بر نرمش‌های اخیر ایالات‌متحده در آستانه انتخابات ۲۰۲۴ این کشور می‌گوید: «ظاهرا باتوجه به وضعیت اقتصادی نامساعدی که بی‌تردید ریشه همه بحران‌های اجتماعی دیگر ما نیز هست، ظاهرا دولت رییسی به این نتیجه رسیده تا زمانی که اقدامی موثر در راستای رفع بحران‌های اقتصادی و مشخصا رفع تحریم‌ انجام ندهد، شاهد تداوم سایر بحران‌های اجتماعی نیز خواهد بود.»
بهبود اوضاع منوط به حل مشکل برجام و اف‌ای‌تی‌اف
بیگدلی در حالی نسبت‌به شکل‌گیری تعاملات مثبت میان ایران و سه کشور اروپایی در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل و متعاقبا درصورت پیگیری همین روند، تسری این مناسبات به روابط تهران و واشنگتن ابراز امیدواری کرده که معتقد است: «حتی درصورت حل مشکلات دیپلماتیک ایران با جامعه جهانی نیز تنها زمانی می‌توان نسبت‌به بهبود وضعیت اقتصادی مملکت و اوضاع معیشتی ملت امیدوار بود که جمهوری اسلامی گام‌های موثری را در راستای دو اقدام اساسی بردارد.» بیگدلی می‌گوید: «در واقع تا زمانی که ایران اولا مشکل برجام را حل نکند و ثانیا شرایط را برای خروج از لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف مهیا نکند و تعامل با گروه ویژه اقدام مالی را در دستورکار خود قرار ندهد، نمی‌توان منتظر گشایش جدی در وضعیت اقتصادی کشور بود؛ بنابراین ایران باید دل به دریا بزند و در این راستا گام بردارد تا مگر در این صورت بتواند این اقتصاد منجمد را ذوب کند و بهبودی حاصل شود.» او در عین حال می‌گوید: «جمهوری اسلامی همچنین باید نوع نگاهش را به نظام بین‌الملل تغییر بدهد و مشخصا در نوع اقداماتش در تعامل با کشورهای منطقه تغییر ایجاد کند.» بیگدلی با تاکید بر اینکه «کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بدون اجازه آمریکا، هیچ کاری نخواهند کرد»، گفت: «وزیر خارجه عربستان چندی پیش از ازسرگیری روابط تهران و ریاض اعلام کرده بود که در صورت بهبود اوضاع و ازسرگیری روابط، اقدام به سرمایه‌گذاری‌هایی سخاوتمندانه در ایران خواهند کرد، اما باید بدانیم که حتی استفاده از آن سرمایه‌گذاری احتمالی نیز به حل دو مشکلی که پیش‌تر به آن اشاره کردم یعنی بحث برجام و اف‌ای‌تی‌اف وابسته است. در واقع ما تا مساله برجام را حل نکنیم و در عین حال تا زمانی که عضو اف‌ای‌تی‌اف نشویم، اساسا امکان سرمایه‌گذاری کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در ایران وجود نخواهد داشت.»