فرصت تقویت ترانزیت

احسان نیازمند- تداوم درگیری‌های نظامی اخیر بین اسرائیل و حماس تاثیراتی جدی بر ترانزیت کالاها در دریای سرخ داشته است. این وضعیت باعث افزایش قیمت و مدت زمان حمل‌و‌نقل کالاها شده و بسیاری از کشورها و شرکت‌های حمل‌و‌نقل به دنبال مسیرهای جایگزین برای تجارت خود هستند. ایران با موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود می‌تواند از این فرصت استفاده کند و نقش بیشتری در ترانزیت منطقه ایفا کند.
ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم منطقه خاورمیانه با داشتن دسترسی به خلیج‌فارس و دریای عمان، موقعیتی بی‌نظیر برای ترانزیت کالاها بین شرق و غرب دارد. بندر چابهار در جنوب شرق ایران می‌تواند به عنوان یک جایگزین جذاب برای بنادر واقع در دریای سرخ مطرح شود. همچنین شبکه راه‌آهن و جاده‌ای گسترده ایران می‌تواند مسیری مناسب برای ترانزیت زمینی کالاها بین آسیا و اروپا فراهم آورد.
بندر چابهار به عنوان یکی از نقاط کلیدی در توسعه ترانزیت کالاها به آسیای میانه و جنوب آسیا مطرح است. این بندر با توجه به موقعیت استراتژیک خود و نزدیکی به اقیانوس هند، می‌تواند جایگزین مناسبی برای بنادر دریای سرخ باشد. توسعه زیرساخت‌های این بندر و افزایش ظرفیت‌های ترانزیتی آن می‌تواند به جذب بیشتر کالاها و کاهش فشار بر مسیرهای دیگر منجر شود.
ایران همچنین دارای شبکه گسترده‌ای از راه‌آهن و جاده‌های ترانزیتی است که می‌تواند به عنوان مسیری امن و کارآمد برای حمل‌و‌نقل کالاها بین آسیا و اروپا استفاده شود. تکمیل پروژه‌های راه‌آهن شمال-جنوب و شرق-غرب می‌تواند نقش ایران را در ترانزیت منطقه‌ای تقویت کند. اتصال شبکه‌های راه‌آهن ایران به کشورهای همسایه مانند ترکیه، عراق، افغانستان و کشورهای آسیای میانه می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای ترانزیت کالاها ایجاد کند.
بنادر شمالی ایران مانند بندر امیرآباد و بندر انزلی نیز می‌توانند به عنوان نقاط ترانزیتی مهمی در دریای خزر مطرح شوند. این بنادر با توجه به دسترسی به کشورهای آسیای‌میانه و روسیه می‌توانند به افزایش حجم ترانزیت کالاها کمک کنند. توسعه زیرساخت‌های این بنادر و ایجاد تسهیلات مناسب برای حمل‌و‌نقل کالاها می‌تواند نقش ایران را در ترانزیت منطقه تقویت کند.
افزایش چشمگیر قیمت کانتینر
مدتی است که ناامنی ایجاد شده در دریای سرخ به یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مشترک میان شرق و غرب در زمینه مبادلات تجاری تبدیل شده است. در چنین شرایطی چین و کشورهای اروپایی به طور جداگانه اقداماتی را برای جایگزین کردن یک مسیر جدید و امن به جای دریای سرخ و کانال سوئز پیش گرفته‌اند.
در شرایطی که چین با استفاده از فرآیندهای موجود بر بستر ریل و جاده در تلاش است تا با استفاده از مسیر کشورهای ازبکستان و قزاقستان عرض دریای مازندران را پیموده و از طریق جمهوری آذربایجان و ترکیه، مسیر ترانزیتی غرب را در پیش بگیرد، به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی مسیر دیگری را در پیش گرفته و ترجیح می‌دهند ترازیت خود با خاورمیانه را از طریق خاک ایران گسترش دهند.
آمار و ارقام منتشر شده در اواسط تیرماه امسال نشان داد که ترافیک کانتینری با تغییر مسیر کشتی‌ها به دماغه امید نیک به دلیل تنش در دریای سرخ، تقریبا متوقف شده است.
به گفته شرکت تحقیقاتی Drewry، شاخص ترکیبی کانتینری ۴۰ فوتی (1/12متری) تا چهارم جولای به ۵۸۶۸‌دلار افزایش یافت که طی ۶ ماه ۱۲۰‌درصد افزایش ثبت کرده است.همچنین شاخص جهانی کانتینر (WCI) در هفته منتهی به چهارم جولای ۱۰‌درصد افزایش یافت. علاوه بر این، شاخص جهانی کانتینر نسبت به هفته مشابه سال گذشته ۲۹۸‌درصد افزایش داشته که تغییر بسیار چشمگیرتری است.
کشتی‌ها به دلیل این تنش، مسیر خود را به دماغه امید نیک در اطراف آفریقای جنوبی تغییر دادند و در نتیجه زمان سفر آنها ۱۰ تا ۱۴ روز افزایش یافته است و کل ترانزیت کشتی‌های تجاری از دماغه امید نیک ۱۲۵‌درصد جهش داشت.همچنین شاخص جهانی کانتینر برای کانتینرهای ۴۰ فوتی در مسیر شانگهای- نیویورک با ۱۳۷‌درصد افزایش به ۹۱۵۸‌دلار در ۶ ماه گذشته رسید، در حالی که در مسیر شانگهای- لس‌آنجلس با ۱۷۴‌درصد افزایش به ۷۴۷۲‌دلار رسیده بود.
موانع توسعه ترانزیت در ایران
یکی از مهم‌ترین موانع توسعه ترانزیت در ایران، تحریم‌های اقتصادی اعمال شده توسط کشورهای غربی است. این تحریم‌ها باعث کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و محدودیت دسترسی به فناوری‌های پیشرفته شده و در نتیجه توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی را کند کرده است. رفع یا کاهش این تحریم‌ها می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری و تسریع در توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی کمک کند.
وجود مشکلات بوروکراتیک و مدیریتی در ایران نیز یکی دیگر از موانع توسعه ترانزیت است. روندهای طولانی و پیچیده اداری برای دریافت مجوزها و عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف می‌تواند فرآیندهای ترانزیتی را کند و هزینه‌بر کند. اصلاحات بوروکراتیک و افزایش هماهنگی بین نهادهای مختلف می‌تواند به بهبود این وضعیت کمک کند.
کیفیت پایین برخی از زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل، شامل جاده‌ها، بنادر و شبکه راه‌آهن، از دیگر موانع توسعه ترانزیت در ایران است. سرمایه‌گذاری ناکافی در این بخش‌ها باعث کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های حمل‌و‌نقل می‌شود. بهبود و توسعه زیرساخت‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان و برنامه‌ریزی بلندمدت است.
ایران در برخی مناطق با چالش‌های امنیتی روبه‌رو است که می‌تواند بر فرآیندهای ترانزیتی تاثیر منفی بگذارد. همچنین تغییرات سیاسی و ناپایداری در سیاست‌های اقتصادی و تجاری می‌تواند مانع از جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و همکاری‌های بین‌المللی شود. ایجاد ثبات سیاسی و امنیتی و ارائه سیاست‌های اقتصادی پایدار می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری‌ها و توسعه ترانزیت کمک کند.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود ترانزیت کشور
سرمایه‌گذاری در بهبود کیفیت جاده‌ها، بنادر و شبکه راه‌آهن از اولویت‌های اصلی است. استفاده از تکنولوژی‌های جدید و تجهیزات مدرن می‌تواند بهره‌وری و کارایی را افزایش دهد.
ساده‌سازی قوانین و مقررات مربوط به ترانزیت کالا و کاهش بوروکراسی نیز می‌تواند فرآیندها را سریع‌تر و کارآمدتر کند.همچنین گسترش همکاری‌های تجاری و ترانزیتی با کشورهای همسایه و سایر کشورها، به ویژه از طریق پروژه‌های مشترک بین‌المللی مانند جاده ابریشم جدید، می‌تواند نقش ایران را در ترانزیت منطقه‌ای تقویت کند.
ایجاد و تقویت امنیت در مسیرهای ترانزیتی و حفظ ثبات سیاسی از طریق سیاست‌های اقتصادی پایدار و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، در رابطه با توسعه ترانزیت حائز‌اهمیت است.
ایران با بهره‌برداری از فرصت‌های ایجاد شده به دلیل تنش‌های نظامی در منطقه دریای سرخ می‌تواند نقش مهمی در ترانزیت منطقه ایفا کند. با این حال، تحقق این هدف نیازمند رفع موانع موجود و اجرای راهکارهای پیشنهادی است. توسعه زیرساخت‌ها، اصلاح قوانین و مقررات، تقویت همکاری‌های بین‌المللی و بهبود امنیت و ثبات سیاسی از جمله اقدامات ضروری برای افزایش نقش ایران در ترانزیت منطقه است.