فرار از تهران، حمله به مکران

محمود میرلوحی: به‌جای انتقال پایتخت، مشکلات تهران را حل کنیم و مکران را توسعه دهیم

علیرضا کیانپور- «پایتخت جدید قطعا جنوب کشور و منطقه مکران است و این موضوع در حال کار و بررسی است»؛ این آخرین موضع دولت چهاردهم درباره موضوع حساس و بحث‌انگیز «انتقال پایتخت» است؛ موضعی که فاطمه مهاجرانی پیش از نیمروز گذشته و در بخشی از نشست مطبوعاتی سخنگوی دولت مطرح کرده، آن هم در حالی که کمتر از 24ساعت پیش از اعلام این موضع صریح و قاطع سخنگوی دولت، معاون اول رییس‌جمهوری نیز در بخش پایانی سخنانش در نشست شورای‌عالی روابط خارجی از آن سخن گفته و حتی به‌نحوی صریح‌تر از مهاجرانی بر لزوم انتقال پایتخت از تهران به سواحل مکران تاکید کرده بود. هرچند طرح این مباحث در دولت چهاردهم، در همان نخستین هفته‌های ریاست‌جمهوری مسعود پزشکیان و مشخصا از سوی شخص رییس‌جمهور کلید خورده بود و عجیب‌تر آنکه پزشکیان در همان نخستین موضع‌گیری در این رابطه، تا آنجا که ممکن بود، صریح و قاطع اظهارنظر کرده و گفته بود: «هیچ راه‌حلی جز انتقال پایتخت نداریم!»
فوری نیست اما قطعی است!
فاطمه مهاجرانی که در جریان نشست مطبوعاتی روز گذشته خود در قامت سخنگوی دولت، از لزوم «انتقال پایتخت» و فراتر از آن، تغییر پایتخت از «تهران به سوال مکران» سخن گفته، با تاکید بر اینکه «موضوع انتقال پایتخت، موضوع جدیدی نیست» و «بیش از سه دهه است که راجع‌به آن صحبت می‌شود»، گفته است: «ظرفیت‌های زیستی هر منطقه نشان می‌دهد که چقدر می‌شود روی آن منطقه برای گسترش فعالیت‌ها تمرکز کرد. حال آنکه استان تهران به جهت افزایش جمعیت، نگرانی‌هایی از منظر ظرفیت‌های زیستی مثل آب دارد؛ تا آنجا که شما سال‌هاست بیلبورد «تهران شهرِ حساس به آب» را دیده و می‌بینید!» سخنگوی دولت که مشخصا در واکنش به پرسشی درباره اظهارنظر گاه‌ و بیگاه مسوولان ارشد دولتی درخصوص «انتقال پایتخت از تهران به سوال مکران» در این رابطه اظهارنظر می‌کرد، با اشاره به تشکیل دو شورای کارشناسی به‌منظور «بررسی مشکلات پایتخت» و «بررسی مساله اقتصاد دریامحور» گفت: «پایتخت جدید، قطعا جنوب کشور و منطقه مکران است.» مهاجرانی البته در توضیحات تکمیلی در این رابطه گفت: «طبیعتا به ظرفیت‌هایی در منطقه مکران نیاز داریم و به همین جهت، از همین تریبون اعلام می‌کنیم که از همه دانشگاهیان، نخبگان و خبرگان اعم از نیروهای مهندسی، جامعه‌شناسان و اقتصاددانان می‌خواهیم که به ما در این زمینه یاری برسانند.» او با تاکید بر اینکه «این موضوع آنقدر هم فوری نیست»، گفت: «فعلا مشغول کار و بررسی در این‌باره هستیم تا بتوانیم موضوع را به سمتی ببریم که بهترین اثربخشی را داشته باشد.»
انتقال پایتخت ایران؛ از تهران
به مکران!
چنانکه اشاره شد آنچه پیش از نیمروز گذشته از سوی سخنگوی دولت درباره «انتقال پایتخت از تهران به مکران» مطرح شد، صرفا آخرین موضع‌گیری بود که تاکنون شاهد بودیم. حال آنکه پیش از آن نیز این مساله ازسوی برخی دیگر از مقام‌های ارشد دولتی ازجمله معاون اول رییس‌جمهور مطرح شده بود. جالب آنکه آخرین‌بار که محمدرضا عارف در قامت معاون اول رییس‌جمهور در این رابطه اظهارنظر کرد، کمتر از 24 ساعت پیش از آن بود که سخنگوی دولت در این رابطه مورد پرسش قرار گیرد. محمدرضا عارف که پیش از نیمروز دوشنبه همین هفته در نشست شورای‌عالی روابط خارجی شرکت کرد، یکی از محورهای اصلی سخنانش را به موضوع «انتقال پایتخت از تهران به سواحل مکران» اختصاص داد و با تاکید بر اینکه «اقتصاد دریا یکی از مزیت‌های نسبی ایران است»، گفت: «ما چند‌هزار کیلومتر مرز آبی داریم؛ حال آنکه برخی کشورها به دریا دسترسی ندارند.» او که در نشستی به میزبانی وزارت امور خارجه و با حضور وزیر امور خارجه، در جمع اعضای ستاد روابط اقتصادی خارجی سخنرانی می‌کرد، با اشاره به «ابلاغ سیاست‌های دریامحور» خطاب به حضار گفت: «شما باید این سیاست‌ها را اجرایی کنید.» معاون اول رییس‌جمهور با تاکیدبر اینکه «کنار سیاست دریامحور، سواحل مکران نیز باید توسعه یابد»، گفت: «ما باید از تجربه همه کشورهایی که در توسعه ساحلی موفق بودند، استفاده کنیم.»
عارف سپس به بحث «انتقال پایتخت از تهران به سواحل مکران» اشاره کرد و با تاکید بر لزوم «استفاده از کمک مشاوران داخلی و خارجی در اجرای طرح‌هایی که در این رابطه مطرح شده»، گفت: «انتقال جمعیت به نیمه شرقی کشور با توسعه مکران انجام‌شدنی است.» او همچنین تصریح کرد: «اگر به این جمع‌بندی برسیم که به‌خاطر محدودیت‌هایی که در ارائه خدماتی مثل آب به مردم تهران داریم، نمی‌توانیم بیش از این پاسخگوی مردم باشیم، قطعا در انتقال پایتخت تردید نمی‌کنیم و واقعیت این است که یکی از مناطقی که می‌تواند به صورت جدی در این زمینه مطرح باشد، منطقه مکران است.» عارف که معتقد است «منطقه مکران، منطقه‌ مناسبی است و محدودیتی هم ندارد»، در پایان سخنانش در نشست روز دوشنبه شورای‌عالی روابط خارجی از اعضای ستاد روابط اقتصادی خارجی کشور خواست که بحث «انتقال پایتخت» را مورد بررسی قرار دهند.
اصرار و تعجیل توامان برای انتقال پایتخت
با این همه اما چنانکه اشاره شد نخستین مقامی که در دولت چهاردهم از لزوم «انتقال پایتخت» سخن گفت، بالاترین مقام دولت چهاردهم و دومین مقام اجرایی مملکت بود. جالب آنکه مسعود پزشکیان در حالی در جریان بازدید روز ۱۷ شهریورماه خود از فعالیت‌های زیربنایی و زیرساختی قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء از این مهم سخن گفت که تنها دو، سه هفته از اتمام روند بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی و آغاز دوران فعالیت دولت چهاردهم با ترکیب کامل وزیران می‌گذشت. زمانی که پزشکیان از این سخن گفت که «توسعه کشور با ادامه روند کنونی امکان‌پذیر نیست» و تصریح کرد: «اینکه بخواهیم همچنان منابع اولیه را از جنوب کشور و دریا به مرکز بیاوریم و تبدیل به محصول کنیم و دوباره برای صادرات به جنوب بفرستیم، به شدت توان رقابت ما را مستهلک کرده و کاهش داده است بنابراین چاره‌ای نداریم جز اینکه مرکزیت اقتصادی و سیاسی کشور را به جنوب و نزدیک دریا منتقل کنیم.»
رییس‌جمهور سپس به سراغ مشکلات پایتخت کنونی رفت و گفت: «تهران به‌عنوان پایتخت کشور با مشکلاتی دست به گریبان است و هیچ راه‌حلی جز انتقال مرکزیت نداریم؛ کمبود آب، نشست زمین، آلودگی هوا و امثال آن با تداوم سیاست‌ها و اقداماتی که تا به حال اتخاذ و اجرا شده‌اند، فقط تشدید شده و راه‌حل اساسی، جابه‌جایی مرکزیت سیاسی و اقتصادی کشور است.» رییس‌جمهور در حالی در جریان همان بازدید از مسوولان قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء خواست تا تمام توان فنی و مهندسی این نهاد را برای انتقال پایتخت به کار بگیرند که در بخش دیگری از سخنانش نیز تصریح کرد: «انتقال مرکزیت سیاسی و اقتصادی هم به این شکل که ما خودمان در تهران بنشینیم و به مردم بگوییم جابه‌جا شوند، مقدور و ممکن نیست، باید ابتدا خودمان برویم تا مردم هم دنبال ما بیایند.»
جالب آنکه پزشکیان پس از آن اظهارات روز 17شهریورماه درباره «انتقال پایتخت» چند نوبت دیگر نیز در این رابطه اظهارنظر کرده است. چنانکه همین چندی پیش هم در جریان دیدار روز 11دی‌ماه خود با شماری از نمایندگان مجلس بار دیگر از «انتقال پایتخت» سخن گفت و تاکید کرد که باید «پایتخت از تهران به شهری که کنار دریا باشد، تغییر یابد.»
فرار‌میلیارد دلاری و چندده ساله از تهران به مکران
فارغ از مباحث کارشناسی فراوانی که بحث انتقال پایتخت را به پروژه‌ای بسیار پیچیده و معضلی چندوجهی تبدیل کرده، اگر تنها بر سر هزینه‌های مادی و زمانی آن تمرکز کنیم، درخواهیم یافت که کسی یارای برداشتن این سنگ بزرگ را ندارد. آن هم در حالی که بیراه نیست اگر بگوییم از همان دو سده پیش که آقامحمدخان قاجار تهران را به‌عنوان پایتخت خود و سلاطین قجری بعد از خود برگزید، بحث «انتقال پایتخت» همواره از مشغولیات ذهنی حاکمان این مملکت بوده است. با این همه اما دست‌کم در دوران معاصر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین‌بار که بحث از «انتقال پایتخت» به میان آمد، در همان سال‌های سخت دهه60 و روزگاری بود که مملکت درگیر جنگ تحمیلی هشت‌ساله بود. هرچند درنهایت همان شرایط خطیر جنگی باعث شد که این بحث برای مدتی به فراموشی سپرده شود. این در حالی بود که چند دهه بعد در اردیبهشت‌ماه 94، شورای نگهبان طرح امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و تمرکززدایی از تهران را تایید کرد. آن هم در حالی که پیروز حناچی، مسوول دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری بود و هزینه انتقال پایتخت را چیزی در حدود ۷۸‌میلیارد دلار برآورد کرده بود!
بحث انتقال پایتخت اما در دولت رییسی نیز مطرح بود. چنانکه در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، احمد وحیدی، وزیر کشور در این رابطه اظهارنظر کرد و با بیان اینکه «انتقال پایتخت از سالیان طولانی گذشته تاکنون همواره مطرح بوده»، گفت که «این موضوع باید به‌طور کارشناسی بررسی شود و نمی‌توان فوری درباره آن تصمیم‌گیری کرد چراکه هزینه گزافی در حدود یکصد‌میلیارد دلار بودجه برای آن لازم است.» این در حالی است که خبرگزاری فارس نیز به‌تازگی در گزارشی که احتمالا در واکنش به اظهارات اخیر برخی اعضای دولت درباره «انتقال پایتخت» تهیه کرده، با استناد به «برخی بررسی‌های انجام‌شده در داخل کشور»، مدعی است که «اجرای این طرح تنها در بخش نیروی انسانی نیازمند هزینه سالانه 5/37‌میلیون دلار است.» هزینه‌ای که بنابر برآورد این خبرگزاری اصولگرا اگر طرح انتقال پایتخت در مدت ۲۵سال اجرا شود، هزینه‌ای بالغ بر ۲۳‌میلیارد دلار را تنها برای اجرای بخش مربوط به «نیروی انسانی» بر کشور تحمیل خواهد کرد.
روایت میرلوحی از چالش‌های پایتخت
با این همه اما واقعیت آن است که مشکل «انتقال پایتخت» تنها بحث بودجه و هزینه‌های هنگفت آن نیست. چنانکه سیدمحمود میرلوحی که علاوه‌بر فعالیت در قامت استاندار استان‌های سمنان و آذربایجان غربی در دولت نخست سیدمحمد خاتمی و معاونت پارلمانی وزارت کشور در دولت دوم اصلاحات، در چهار سال پایانی دهه90 خورشیدی نیز به‌عنوان رییس کمیسیون اقتصادی شورای شهر تهران از نزدیک با مصائب و مشکلات بزرگ و کوچک پایتخت آشناست، معتقد است: مشکل انتقال پایتخت تنها مباحث بودجه‌ای و هزینه‌ هنگفتی اجرای آن نیست و این مساله علاوه‌بر مباحث بودجه‌ای از ابعاد گوناگون دیگری نیز محل تامل است.» این عضو ارشد حزب اتحاد ملت که در این رابطه با «جهان‌صنعت» به گفت‌وگو نشسته با اشاره به اینکه بحث «انتقال پایتخت» در نشست اخیر اعضای این تشکل سیاسی اصلاح‌طلب با رییس‌جمهور نیز مطرح شد، می‌گوید: «واقعیت این است که چالش‌های بزرگی در موضوع جمعیت و ساختار و هرم جمعیتی کشور وجود دارد؛ تا جایی که بیراه نیست اگر بگوییم وضعیت ایران از این حیث – چه در میان کشورهای توسعه‌یافته و چه در میان کشورهای در حال توسعه یا کمترتوسعه‌یافته- وضعیتی خاص و بی‌نظیر است و ما هم مشکلات فراوان کشورهای پرجمعیت را داریم و هم مصائبی که کشورهایی با آن مواجه هستند که جمعیت‌شان در حال کاهش است.» او می‌گوید: «در واقع هم به دلیل جنگ و ناامنی‌هایی که در منطقه شاهدیم و هم به‌لحاظ مباحث عمدتا فرهنگی، اجتماعی و البته سیاسی که منجر به مهاجرت گسترده نخبگان شده، ما با چالش‌های اساسی مواجهیم.»
میرلوحی همچنین با بیان اینکه «حدود 20‌درصد کل جمعیت کشور در مرکز کشور و مشخصا در منطقه تهران و کرج متمرکز شده‌اند»، می‌گوید: «مساله مهم این است که عواملی که باعث بروز این بحران شده، کماکان پابرجاست و اگر می‌خواهیم این بحران را مرتفع کنیم، طبیعتا ابتدا باید عواملی را که منجر به پیدایش آن شده، از پیش‌رو برداریم.» استاندار استان‌های سمنان و آذربایجان غربی در دولت اصلاحات با اشاره به نگرانی‌های رییس‌جمهور درباره برخی بحران‌های اساسی پایتخت می‌گوید: «مساله آب، آلودگی هوا و بحران‌هایی که هر سال پیچیده و پیچیده‌تر می‌شوند، منجر به تشدید وضعیت بحرانی پایتخت شده است. حال آنکه ما در تهران در عین حال با مشکلاتی همچون بحث حمل‌ونقل عمومی و انرژی نیز دست به گریبان هستیم.» او که ریاست کمیسیون اقتصادی پنجمین دوره شورای شهر تهران را برعهده داشت، همچنین گفت: «بحث از انتقال پایتخت بحثی اساسی و نیازمند تصمیم‌گیری جدی و کلان است؛ آن هم در حالی که سیاست‌ها و حوادثی که باعث گسیل گسترده جمعیت به منطقه تهران و کرج شد، کماکان پابرجاست.» او همچنین با اشاره به آنچه تحت عنوان تغییر پایتخت سیاسی و اداری مملکت و مشخصا خروج دستگاه‌ها و کارکنان دولتی از تهران مطرح شده، می‌گوید: «اگر فکر کنیم با خروج دولت از این هسته متمرکز پایتخت، تمامی مشکلات حل می‌شود، به بیراهه رفته‌ایم.»
تاکید میرلوحی بر حل مشکلات تهران و توسعه مکران
میرلوحی می‌گوید: «درمجموع اگر بحث انتقال پایتخت از تهران به مکران یا جاسک که در مدت اخیر شاهدیم به‌دفعات از سوی رییس‌جمهورو معاون اول رییس‌جمهور مطرح شده، صرفا به این دلیل باشد که دستگاه‌ها و مسوولان دیگر نیز حساس شده و به اهمیت این مساله و مشخصا اهمیت مشکلاتی که در پایتخت با آن دست به گریبان هستیم، بیندیشند، اتفاق بدی نیست. در واقع اگر دولت می‌خواهد با طرح این مباحث، افکار عمومی را نسبت‌به مشکلاتی که در پایتخت داریم، حساس کند، تصمیم بدی نبوده اما اگر به‌واقع دنبال انتقال پایتخت هستیم، باید بدانیم که این امر نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و هزینه‌های اساسی است و پیش از آن نیز باید هم مشکلاتی که در تهران با آن دست به گریبانیم را حل کنیم و هم زمینه توسعه مناطقی همچون مکران را که به‌عنوان مقصد پایتخت بعدی از آن صحبت می‌کنیم، فراهم کنیم.» این عضو ارشد حزب اتحاد ملت معقتد است: «اگر مناطق مختلف کشور ازجمله سواحل مکران و دیگر نقاط کشور توسعه پیدا کنند، نیاز به انتقال نیست چراکه اگر این مناطق توسعه یابند، شهروندان خود به خود به سمت این مناطق می‌روند.»
رییس کمیسیون اقتصادی پنجمین دوره شورای شهر تهران همچنین با تاکید بر لزوم حل مشکلات پایتخت می‌گوید: «ما باید به‌سمت شهرهای بدون کربن برویم. چنانکه این مساله در کلانشهرهایی همچون لندن در دستورکار قرار گرفته است. ما باید مسائل تهران را حل کنیم. ضمن آنکه این مشکلات تنها مختص تهران نیست و در حال حاضر کلانشهرهایی همچون اصفهان، تبریز و اراک و مشهد هم با همین بحران‌ها روبه‌رو هستند. مگر فراموش کرده‌ایم که اهواز با چه مشکلاتی مواجه بود؟!» او می‌گوید: «ما نیازمند آن هستیم تحول و انقلابی اساسی در صنعت کشور صورت بگیرد و به سمت کربن صفر برویم. امروز حدود 60‌درصد آلودگی تهران ناشی از حمل‌ونقل خصوصی و شخصی است و باید این مشکل را به‌طور جدی حل کنیم. امروز شاهدیم که 115‌میلیون متر مکعب گاز یعنی حدود 15‌درصد گاز کشور صرفا در تهران مصرف می‌شود چراکه 4‌میلیون مسکن و 8‌میلیون خودرو در این شهر قرار دارد.» میرلوحی در پایان می‌گوید: «درمجموع اگر هدف از «انتقال پایتخت» تنها فرار از مشکلات تهران و ایجاد مشکلاتی برای نقاط دیگر کشور باشد، به بیراهه رفته‌ایم. حال آنکه اگر هدفمان حل مشکلات باشد، نیازی به انتقال پایتخت نیست بلکه باید مشکلات پایتخت را حل کنیم و زمینه توسعه را در نقاطی همچون سواحل مکران فراهم کنیم تا جمعیت به مهاجرت به این مناطق
ترغیب شود.»