غفلت از واحدهای کوچک

«جهان صنعت»- آمارهای منتشر شده از روند توسعه سند چشم‌انداز فولاد نشان می‌دهد در این حوزه ظرفیت‌های پیدا و پنهان زیادی وجود دارد‌ که علاوه بر ایجاد ارزش از ارزآوری مناسبی نیز برای کشور برخوردار است‌. با این حال فعالان معدنی و صنعتی نمی‌توانند از تمامی بازارهای مطمئن برای فروش محصولات خود استفاده کنند. به ویژه در سال‌های اخیر که مصرف داخلی فولاد به‌دلیل رکود در بخش‌های مختلف صنعتی و تولیدی کاهش داشته، تعدادی از تولیدکنندگان که امکان صادرات محصول خود و بازاریابی در بازارهای خارجی را داشته‌اند به صادرات روی آورده‌اند، ولی این امکان عمدتا برای شرکت‌های کوچک که هزینه تولید هر واحد محصول در آنها بالاتر است و نمی‌توانند محصول خود را با قیمت رقابتی در بازارها به‌فروش برسانند وجود ندارد، بنابراین به ناچار به سمت کاهش تولید حرکت کرده‌اند. به ‌نظر می‌رسد برای دستیابی به اهداف سند ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی جدی و بلندمدت برای ورود به بازارهای صادراتی باید در اولویت قرار بگیرد.
شرایط رو به رشد
‌با وجود اهمیت فولاد و چشم‌انداز شش ساله آینده برای تولید ۵۵ تنی این صنعت راهبردی باید خلأ‌های زنجیره‌ای در این بخش برطرف شود. البته بررسی آمار تولید فولاد کشور نشان می‌دهد در دوره ۱۳۹۷- ۱۳۹۱ رشد ۷۲ درصدی تولید تحقق یافته که در واقع به طور متوسط سالانه بیش از ۱۰ درصد بوده است‌ در حالی که حدود ۶۵ کشور جهان رشدی بسیار کمتر از ایران را به ثبت رسانده‌اند که در دامنه‌های سه تا پنج درصد بوده است. فولاد‌سازان کشور در حالی در سال گذشته میزان تولید خود را به نزدیک ۲۵ میلیون تن رساندند که ظرفیت این بخش ۳۵ میلیون تن بود و امسال هدف ۴۰ میلیون تنی پیش‌بینی شده است. علاوه بر این یکی از موضوع‌های مورد توجه در بخش فولاد، سرانه مصرف است که به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی در سطح جهان به شمار می‌رود و آمارهای موجود گویای آن است که در سال ۲۰۱۸ میلادی سرانه مصرف فولاد ایران حدود ۲۰۱ کیلوگرم بوده و با مقایسه نسبت به متوسط این رقم در منطقه خاورمیانه که ۱۸۰ کیلوگرم است، تفاوت خود را نشان می‌دهد بنابراین اینطور به نظر می‌رسد که بالا رفتن میزان مصرف و نمود بازار بیشتر باعث رشد سرمایه‌گذاری تولید و در نتیجه شرایط صادراتی بیشتر شده است. در کنار این آمار باید به اهمیت تامین مود اولیه تولید و سیاستگذاری در زنجیره تولید بیش از پیش توجه کرد. در این رابطه کارشناسان معتقدند برای فراهم کردن زیرساخت‌ها نیازمند ۱۳ میلیارد یورو و برای احداث کارخانه‌ها به لحاظ تجهیزاتی به هشت میلیارد یورو سرمایه‌گذاری نیاز است تا بتوان سالانه بیش از ۸۰ میلیون تن کنسانتره، نزدیک به ۸۲ میلیون تن گندله و ۱۶۲ میلیون تن سنگ‌آهن تولید کرده و به ۵۵ میلیون تن تولید و ظرفیت فولاد هدفگذاری شده تا افق ۱۴۰۴ دست یافت به همین جهت در آماده‌سازی زیر‌ساخت‌ها باید کارهای عظیمی انجام شود.
ظرفیت ارزآوری صنعت فولاد
سمیه خلوصی، مدیر برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران معتقد است: حدود ۱۷درصد اقتصاد کشورهای جهان به مواد معدنی و صادرات مواد معدنی وابسته هستند و اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته بیشتر به صادرات خدمات و محصولات صنعتی وابسته است‌ از این رو ایران هم برای صنعتی شدن باید به سمت توسعه صنایع با ارزش افزوده بالا به‌ویژه صنایعی که می‌توانند مثل صنایع معدنی و صنایع پایین‌دستی آنها ارزش افزوده ایجاد کنند، پیش برود. البته از نظر صادرات در چند سال گذشته بیش از ۲۰ درصد ارزش صادرات غیرنفتی به بخش معدن و صنایع معدنی تعلق داشته است‌ بنابراین نشان می‌دهد با وجود اینکه معدن و صنایع معدنی پنج درصد در تولید ناخالص داخلی نقش دارند اما می‌توانیم ۲۰ درصد ارزآوری داشته باشیم. این بخش ظرفیت خوبی برای تامین ارز دارد و می‌تواند سهم بیشتری از صادرات کل کشور را به خود اختصاص دهد.
مزیت قیمت رقابتی
مهدی کرباسیان، کارشناس اقتصادی که سابقه مدیریت بر مجموعه ایمیدرو را نیز در کارنامه کاری خود دارد معتقد است: از جمله مزیت‌های تولید فولاد در ایران، بازار مصرف بزرگ و رو به رشد منطقه‌ای و واردات ۳۴ میلیون تنی فولاد کشورهای این منطقه است. تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر از اهداف صنعت فولاد کشور است که در این مسیر، تولید ریل ملی در شرکت ذوب‌آهن شروع شده و خبر خوبی برای صنعت فولاد کشور است؛ در این میان گشایش‌های مالی، تامین اعتبار و سرمایه‌گذاری خارجی در طرح‌های بخش معدن و صنایع معدنی از قبیل فولاد آلومینیوم جنوب، سرب و روی مهدی‌آباد در کنار بازگشت شرکت‌های معتبر جهانی از جمله دستاوردهای یک‌سال گذشته است. البته ایران دارای ذخایر مطلوب سنگ‌آهن بوده و فولادسازان کشور از مزیت قیمت برخوردارند که یک فرصت ویژه برای فولاد‌سازان ایرانی محسوب می‌شود.
چالش نوسانات تصمیم‌گیری
مهرداد اکبریان فعال صنایع معدنی در گفت‌وگو با «جهان صنعت» گفت: فعالان صنایع معدنی با وجود ظرفیت‌های مناسب تولیدی از طرفی درگیر فضای روانی حاکم بر بازار هستند و از جانب دیگر اختلاف قیمت‌های داخلی و خارجی آنها را مجبور به جلو انداختن برنامه‌های صادراتی می‌کند. همچون اتفاقی که در ماه‌های ابتدایی امسال شاهد آن بوده‌ایم. به عبارتی نوسان تصمیم‌گیری‌های دستوری دامنه فعالیت صنعتگران معدنی را با چالش روبه‌رو می‌کند. از این رو به نظر می‌رسد برای استفاده از تمامی ظرفیت‌های موجود باید به غیر از باز گذاشتن فضای رقابتی بعد حمایتی از معدن‌کاران و صادرکنندگان با رهیافت‌های ثبات‌بخش تقویت شود.
بهرام شکوری، رییس کمیسیون معدن اتاق ایران نیز در گفت‌وگو با «جهان صنعت» به اهمیت عقلانیت زمینه‌ای بر استفاده از ظرفیت‌های صنعت فولاد تاکید کرد. وی گفت ما همه نوع امکانات در اختیار داریم تنها رویکرد برنامه‌‌ریزی نداریم که باید در سیاستگذاری‌های دوره‌ای به آن توجه شود.
چالش‌های توسعه صنعت فولاد
زمانی که از ظرفیت‌های خوب و مثبت تولید و صادرات فولاد سخن گفته می‌شود به طور قطع باید چالش‌های این بخش را نیز از نظر ‌گذارند‌ چرا که برطرف کردن این نقاط ضعف و چالش می‌تواند زمینه فرصت‌ها و ظرفیت‌های دیگری را برای معدن‌کاران و صنعتگران فولادی به وجود آورد.
از جمله چالش‌های پیش روی صنعت فولاد ایران، فناوری قدیمی است. بهره‌وری صنعت فولاد ایران در مقایسه با رقبا نیاز به افزایش داشته و در این مسیر، به کارگیری فناوری‌های نوین در اولویت قرار دارد. کشور ایران در مسیر حرکت به سمت خشکسالی بوده و ژاپنی‌ها پیشتر پیشنهاد کاهش ۴۰ درصد مصرف آب را در تولید احیا ارائه داده‌اند. به علاوه مصرف گاز و الکترود گرافیتی در این صنعت نیز می‌تواند کاهش یافته و سایر کوره‌های قوس نیز بزرگ‌تر شود که منجر به کاهش هزینه می‌شود.
چالش دیگر، مکان‌یابی است. بر‌اساس طرح جامع فولاد، بهترین مکان توسعه در کنار دریاهای جنوبی کشور بوده که ایمیدرو بدین منظور در حال توسعه مناطق ویژه در نواحی بندرعباس، پارسیان و چابهار است. این موضوع به تامین آب مورد نیاز کمک کرده و به کاهش هزینه تجارت فولاد و سنگ‌آهن در آینده کمک شایانی می‌کند. وزارت صنعت، معدن و تجارت باید در ارائه مجوزات، به این موضوع توجه ویژه کند.
چالش سوم، کمبود زیرساخت است. کمبود زیرساخت به ویژه در بخش ریلی معدن و صنایع معدنی مشهود است و هزینه تامین آن بالاست. البته قرار است دولت طی برنامه ششم با اعمال تعرفه ۱۰۰ تومانی به ازای هر کیلوگرم واردات فولاد، منابع لازم به منظور توسعه زیرساخت ریلی را فراهم سازد. افزون بر این، در بخش زیرساخت‌ها، با چالش‌های جدی مواجه هستیم و با توجه به افزایش ظرفیت و تولید فولاد و محصولات فولادی طی سال‌های آینده، زیرساخت‌های فعلی جوابگو نیست.
نکته دیگر اینکه ما در اکتشاف کم کار کرده‌ایم؛ بدیهی است دولت باید در این عرصه از بخش خصوصی حمایت ویژه را داشته باشد تا آنها در کار بیایند. به علاوه اینکه جدا از تامین مواد اولیه و توازن زنجیره تولید باید از فرصت‌های نمایشگاهی و ارتباطات معدنی و صنعتی گفت که در قالب رویکردهای فناورانه می‌تواند ظرفیت‌های بالقوه صنعت فولاد را زنده و بالفعل کند.
نکته دیگر اینکه دولت باید از شرکت‌های کوچک‌مقیاس معدنی حمایت کند تا آنها نیز بتوانند تولیدات خود را در ظرفیت تعیین شده نگه دارند. به عبارتی برای تحقق چشم‌انداز شش‌ ساله آینده باید ظرفیت‌های کوچک‌مقیاس‌ها به تناسب بزرگ‌مقیاس‌ها در ترازوی حمایت قرار دهد. این نکته‌ای است که معدن‌کاران و فعالان صنایع معدنی به آن تاکید نیز می‌کنند.