غزه بود، امنیت انسانی نبود

عرفان ناظریه – پس از حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل موسوم به عملیات طوفان‌الاقصی، اسرائیل در پاسخ به آنچه کشتن غیرنظامیان توسط حماس ادعا می‌کند، دست به حملات تلافی‌جویانه زد و هدف خود را نابودی حماس یا حداقل از بین بردن توان این جنبش به جهت نداشتن قدرت برای انجام مجدد حمله‌ای مشابه بیان کرد. فارغ از اینکه اسرائیل و نیروهای نظامی آن موسوم به IDF تاکنون چه میزان در تحقق هدف اعلامی خود موفق بوده‌اند یا خیر، طبق شواهد و مستندات میزان قابل‌توجهی از غیرنظامیان شامل زنان و کودکان و سالخوردگان به واسطه حملات بی‌امان اسرائیل در نوار غزه به کام مرگ رفته‌اند و تعداد قابل‌توجهی نیز آواره شده‌اند و در معرض خطرات جدی که بقای آنها را تهدید می‌کند قرار گرفته‌اند.
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در اثر این حملات نقض شده، مفهوم و شاخص‌های امنیت انسانی است. امنیت انسانی از جمله مفاهیم پیچیده در علوم اجتماعی است که ذیل تعریف گسترده از امنیت(تعریف گسترده به معنای عدم تحدید مفهوم امنیت به صرف امنیت نظامی) قرار می‌گیرد. طرح و بیان تعاریف مختلف و پیچیده از این مفهوم خارج از حوصله متن حاضر است، اما امنیت انسانی را می‌توان در ساده‌ترین تعریف، مصادیق و تدابیری دانست که در راستای آن بقا و حداقل‌های زندگی انسانی و کرامت انسان حفظ شود. طبق گزارش توسعه انسانی توسط محبوب الحق اقتصاددان و سیاستمدار پاکستانی مورخ ۱۹۹۴میلادی، معنـای امنیـت انسانی عبارت است از «اول، ایمنی و سلامت از تهدیدات مزمن و دیرینه‌ای چون گرسنگی، بیماری و سـرکوب. دوم، به معنای در امان بودن از بر هم خوردن ناگهانی الگوهای روزمره زندگی، اعم از اینکـه در خانـه، محل کار یا جوامع باشد.»
به استناد مقاله امنیت انسانی: مبانی مفهومی و الزامات راهبردی نوشته محمدعلی قاسمی، دسترسی انسان به نیازهای مادی همچون غذای مناسب و آب آشامیدنی سالم، مسکن، آموزش و بهداشت و از بعد معنوی حفظ حرمت و کرامت انسان، استقلال و حق تعیین سرنوشت از جمله شاخص‌های آن است. بنابراین تهدیداتی که این شاخص‌ها را به مخاطره بیندازد، می‌تواند امنیت انسانی گروه مورد نظر را نیز دستخوش خطر کند. با توجه به مطالب مطرح‌شده می‌توان شرایط کاملا نامناسب امنیت انسانی را در غزه مشاهده کرد. طبق گزارش آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک موسوم به انروا در دی‌ماه ۱۴۰۲، حدود یک میلیون و نهصد هزار نفر که بیش از ۸۰ درصد ساکنان غزه را شامل می‌شود در اثر بمباران‌های اسرائیل آواره شده‌اند. بدین ترتیب این افراد از مسکن و سرپناه مناسب محروم شده‌اند. به گزارش روزنامه گاردین در آبان ماه ۱۴۰۲، نبود آب آشامیدنی سالم برای ۹۵ درصد از ساکنان غزه، سلامت افراد را تهدید می‌کند و استفاده از آب‌های آلوده و شور زیرزمینی نیز آنها را دچار بیماری کرده است.
خبرگزاری آناتولی نیز به نقل از سازمان کیفیت محیط زیست غزه در بهمن ۱۴۰۲ اعلام کرده که ۶۶ درصد از ساکنان به دلیل کمبود آب آشامیدنی سالم و تعطیلی ایستگاه‌های آب‌شیرین‌کن، از شیوع بیماری‌هایی مانند وبا، اسهال مزمن و بیماری‌های روده‌ای رنج می‌برند. طبق این گزارش، در نوار غزه که جمعیت آن ۳/۲ میلیون نفر است، بیش از ۵/۱ میلیون نفر به بیماری‌های ناشی از آب آلوده مبتلا شده‌اند. مساله قحطی نیز از دیگر خطرات جدی است که ساکنان این باریکه را تهدید می‌کند. اوایل بهمن ماه ۱۴۰۲ بود که به نقل از الجزیره، جورجیوس پتروپلوس مدیر دفتر سازمان ملل در امور انسانی در غزه، اعلام کرد که ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در غزه در معرض قحطی و گرسنگی قرار دارند.
اوایل بهمن ماه ۱۴۰۲ کلیپی از یورونیوز منتشر شد که مردم غزه از خوراک دام جهت تغذیه استفاده می‌کنند. این خبرگزاری در تشریح کلیپ منتشر‌‌شده بیان کرد که با قحطی آرد، برخی از مردم نوار غزه اکنون برای تهیه نان خود ناچار به استفاده از علوفه حیوانات شده‌اند. پس از اینکه اسرائیل مدعی شد برخی از کارکنان انروا در حمله ۷ اکتبر دست داشتند و به تبع آن برخی کشورها حمایت‌های خود به این آژانس را قطع کردند، اوضاع دسترسی به غذا و دارو در این منطقه وخیم‌تر شد و به گفته مایکل فخری گزارشگر ویژه سازمان ملل در حوزه غذا، قحطی در غزه اجتناب‌ناپذیر شده است. وضعیت آموزش هم اوضاع بهتری ندارد و با بمباران مدارس و نابود شدن زیرساخت‌های آموزشی جمعیت زیادی از دانش‌آموزان از تحصیل محروم شده‌اند. لازم به ذکر است که از طرف دیگر، اصرار اسرائیل برای کوچاندن اجباری ساکنان غزه به مصر و اخبارهایی مبنی بر عدم موافقت با تشکیل کشور مستقل فلسطینی توسط مقامات اسرائیل می‌تواند از جمله مصادیق محروم کردن مردم این باریکه از حق استقلال آنها برای تعیین سرنوشت سیاسی خود باشد.
مجموعه این حوادث، نیازهای اولیه ساکنین غزه برای بقای آنها را تهدید و حرمت و کرامت انسانی آنها را نقض می‌کند. حال باید دید با توجه به صدور رای دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) که از رژیم صهیونیستی خواسته تا اقدامات لازم را برای جلوگیری از نسل‌کشی و حفظ جان فلسطینی‌ها انجام دهد و همچنین فشار مقامات کشورهای مختلف از جمله متحدین اسرائیل برای توقف هدف قرار دادن غیرنظامیان و زیرساخت‌های حیاتی، تا چه میزان بر رفتار اسرائیل اثر می‌گذارد، کما‌اینکه از اخبار مذاکرات در پاریس و مذاکرات پنهانی در ریاض ندای آتش‌بس به گوش می‌رسد. با این حال حتی در صورت آتش‌بس و وعده برخی کشورها برای کمک در تسریع بازسازی طبق شرایطی خاص (حتی اگر عملی شود)، چشم‌انداز بازسازی و احیای شاخص‌های امنیت انسانی در غزه بسیار دور به نظر می‌رسد.