عمارتی از جنس یزد در قلب قزوین

نادر نینوایی- خانه یزدی‌های قزوین یکی از عمارت‌های تاریخی فاخر این شهر است که با آجرکاری‌های منظم، درهای چوبی و حوض مستطیل شکل مشرف به اتاق‌ها، آدمی را به سفری به گذشته‌های دور دومین پایتخت عصر صفوی می‌برد.
اولین سوالی که در مورد این خانه در ذهن تداعی می‌شود این است که چرا باید خانه یزدی‌ها، در «قزوین» بنا شود؟ پاسخ به این سوال را باید در سال‌های ۱۱۳۲ تا ۱۱۴۲ هجری قمری جست‌و‌جو کرد؛ زمانی که افغان‌ها پس از حمله به اصفهان، به یزد نیز حمله‌ور شدند و کشتار صورت گرفته در این حمله بسیاری از مردم یزد را فراری داد و آواره کرد.
عده زیادی از مردم یزد در این مقطع به سبب حمله صورت‌گرفته به شهرهای غربی ایران پناه برده و در این میان گروهی نیز قزوین را به عنوان مامن خود برگزیدند. سال‌ها بعد و در اواخر دوران قاجاریه حاج‌ابوالقاسم یزدی در مجموعه بافت تاریخی قزوین در نزدیکی پهنه دولت خانه، کاروانسرای سعدالسلطنه و گذر صالحیه در خانه یزدی‌ها ساکن می‌شود و به همین سبب نام خانه هم در میان مردم قزوین، به نام خانه یزدی‌ها شهرت می‌یابد. جالب آنکه گفته می‌شود در دوره‌ای نیز دکتر ابراهیم یزدی، وزیر امور خارجی دولت موقت مهندس بازرگان در این خانه ساکن بوده است.
معماری خانه یزدی‌ها
خانه یزدی‌ها که حدود 150 سال قدمت دارد در خیابان امام خمینی قزوین و در گذر صالحیه و مجموعه بازار سنتی واقع شده است و حدود 7هزار متر مربع وسعت دارد. معماری خانه یزدی‌ها همچون بسیاری از خانه‌های تاریخی ایران برگرفته از معماری اصیل و درونگرای ایرانی است. این خانه به پیروی از سبک رایج معماری دوران قاجار، از دو بخش بیرونی و اندرونی تشکیل‌ شده است. در ابتدای ورودی خانه، محیطی محصور و بدون دید به حیاط و اتاق‌ها وجود دارد که فرصتی برای گفت‌وگوی اهل خانه با مراجعان غریبه‌تر و گپ و گفت‌های کوتاه را فراهم می‌کرده است. از سوی دیگر مهمانان معمولا در این فضا اندکی صبر کرده و با گفتن عبارت «یا الله» یا موارد مشابه خبر ورود فرد نامحرم را داده و به اهل خانه فرصتی برای آماده شدن، می‌داده‌اند. باید اذعان داشت که توجه به ویژگی‌های فرهنگی و مذهبی در معماری و ساخت خانه‌های دوران قاجار، نمودی مشخص و بارز دارد. شاه‌نشین، دو تالار شمالی و جنوبی، حوض‌خانه و آب‌انبار، بخش‌های مختلف اندرونی خانه را تشکیل می‌دهند. شاه‌نشین خانه که برای پذیرایی از مهمانان ویژه و جلسات ساکنان تاجر پیشه خانه کاربرد داشته با تزئینات گچ‌بری و نقش گل و مرغ، ارسی، شومینه و بالاخره سقف خنچه‌پوش آراسته شده است.
برای القای تمایز و تفکیک قائل شدن بین محیط بیرون و اندرون خانه، اختلاف سطحی مشخص بین این دو بخش در نظر گرفته شده است. حیاط نیز درست در مرکز بنا قرار گرفته و وجود باغچه و حوض نیز حال و هوای طبیعی و منظره زیبایی برای اتاق‌ها ایجاد کرده است.
گفته می‌شود بخش بیرونی خانه یزدی‌ها در گذشته شامل اسطبل و اتاق‌هایی برای خدمتکاران بوده که در طول سال‌های گذشته از بین رفته است.
آب‌انبار و فضاهای جانبی آن
در دنیای امروز اینکه اول صبح بیدار شده، به سراغ یخچال رفته و پنیر و نان را بیرون آورده و سفره صبحانه را مهیا کنیم، امری ساده و طبیعی است. در گذشته اما به سبب نبود یخچال نگه داشتن پنیر و سایر مایحتاج خوراکی چالشی جدی بوده است که معماران هوشمند ایرانی برای فائق آمدن بر آن از فضایی به نام «پنیر چاله» در آب‌انبار بهره می‌گرفتند.
در بخش جنوب ‌غربی خانه یزدی‌ها آب‌انباری به نسبت بزرگ وجود دارد که در گذشته افزون بر تامین آب آشامیدنی اهل خانه، بخشی به نام «پنیر چاله» را در خود جای می‌داده، در این بخش پنیر نگهداری می‌شده و این ابتکار در واقع راهکاری برای نگهداری از مواد فاسد‌شدنی بوده است.
افزون بر پنیر چاله در این آب‌انبار محل‌هایی برای نگهداری میوه‌های فصلی نیز وجود داشته است. در قسمت بالایی خانه نیز اتاق کوچکی تعبیه شده که با بهره‌گیری از جریان هوا شرایط لازم برای خشک کردن کشمش و مویز را فراهم می‌کرده است. سقف آب‌انبار خانه یزدی‌ها از جنس ساروج بوده و آب آن از چشمه به سمت خانه هدایت می‌شده است.
کاربری کنونی و شرایط بازدید از خانه
خانه یزدی‌ها در چند سال اخیر کاربری‌های متفاوتی داشته است. از اواخر دهه 80 تا دهه 90 این عمارت تاریخی نگارخانه هنر و پایداری بوده و نمایشگاهی از نگاره‌ها و فیلم‌های مربوط به دوره دفاع مقدس در آن برپا شده و همچنین آثار نفیس هنرمندان و نام‌آوران قزوینی در آن به نمایش گذاشته می‌شد.
از سال 1400 این خانه تغییر کاربری داده و به یک هتل سنتی تبدیل شده است. گفتنی است واگذاری خانه‌های تاریخی به بخش خصوصی برای کاربری‌هایی نظیر هتل سنتی یا رستوران، با هدف کمک به تامین هزینه مرمت و حفاظت آنها از سوی صندوق احیا انجام می‌شود.
توجه داشته باشید عمارت یزدی‌ها در بافت تاریخی شهر قزوین واقع شده و این امکان وجود دارد که در کنار بازدید از آن از سایر دیدنی‌ها و آثار بافت تاریخی شهر تاریخی قزوین هم دیدن کنید.
برای بازدید از خانه یزدی‌های قزوین و جاذبه‌های اطراف آن بهتر است مقصد ابتدایی خود را سبزه‌ میدان در نظر بگیرید و در مسیر رسیدن به خانه یزدی‌ها از کاخ چهلستون، کاروانسرای سعدالسلطنه، بازار سنتی قزوین و مسجد و مدرسه‌ صالحیه بازدید کنید.
پس از انجام بازدید از خانه یزدی‌ها نیز این امکان برای‌تان فراهم است که از امامزاده سلطان سید محمد و محله‌ تاریخی آن و همچنین خانه‌ شهیدی و حمام بلور بازدید داشته باشید.