عقبگرد به دهه60

گروه انرژی- قطع برق بدون اطلاع قبلی آن‌هم درست در ساعات پایانی عصر پنجشنبه شوک تازه‌ای از کمبود برق بود. هیچ مقام دولتی برای این اتفاق عذرخواهی نکرد و تنها محسن ذبیحی، معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر در واکنش به علت خاموشی‌ها تقصیر را گردن عدم تحویل سوخت کافی به نیروگاه‌ها انداخت. قطع برق درحالی به زمستان رسیده که پیشتر تمام گزارش‌ها از ناترازی برق در تابستان حکایت داشت، اما حالا قرار است قطعی برق جزو لاینفک زندگی مردم شود.
تابستان امسال، ناترازی برق به 18‌هزارمگاوات رسید. برق صنایع قطع بود و همه توان نیروگاه‌ها برای تامین برق خانگی بسیج شد. همان زمان تولیدکننده‌های برق هشدار دادند که این تازه اول ماجراست و سال به سال قرار است شرایط دشوارتر شود. پاییز که رسید، انتظار این بود که فشار کمبود برق بر بخش تولید کاسته شود، اما دولت با مخازن خالی از سوخت و افزایش تقاضا برای گاز مواجه شد، تا جایی که پاییز هم صنایع با قطع برق و گاز مواجه شدند.
اگرچه برق و گاز خانگی هنوز در برنامه قطعی‌ها قرار نداشت ولی پاییز به نیمه نرسیده، ناترازی‌ها کار را به جایی رساند که قطع برق به بخش خانگی هم رسید. ابتدا گفته شد که این قطعی‌ها موقتی است، اما حالا در واپسین روزهای پایانی پاییز، کار به‌جایی رسیده که قطع برق نه‌تنها بدون اطلاع قبلی قطع شده، بلکه قرار است جدول خاموشی هم اعلام تنظیم شود. به این ترتیب، تحریم‌ها که زمانی کاغذپاره شمرده می‌شد، حالا به برق خانگی هم رسیده و کشور به دهه60 بازگشته است.
وعده‌های بدون عمل
اوایل آبان‌ماه که وزارت نیرو با ارسال پیامک به مشترکان از قطع برق آنها را مطلع می‌کرد، اعتراض‌ها به این شرایط بالا گرفت. مجلس دو وزیر نفت و نیرو را به مجلس فراخواند تا در این رابطه توضیح بدهند. عباس علی آبادی، وزیر نیرو قطع برق را به گردن بخش خانگی و البته کمبود سوخت انداخت و به نماینده‌های مجلس قول داد که مشکل را حل خواهد کرد. علی‌آبادی گفت: «خوشبختانه با همکاری که توسط وزارت نفت به‌عمل آمد، گاز تحویلی به نیروگاه‌ها افزایش یافته و همچنین با تحویل سوخت مناسب گازوئیل به نیروگاه‌ها ضمن برطرف شدن محدودیت‌های تامین برق، ذخیره‌سازی گازوئیل در نیروگاه‌ها نیز درحال افزایش است و ان‌شاءالله با رعایت مصوبه اخیر شورای امنیت ملی این رفع محدودیت ادامه خواهد داشت.»
وزیر نفت هم وعده داد که با همکاری وزارت نیرو همه تلاش خود را به‌کار می‌گیرد تا سوخت نیروگاه‌ها را تامین کند. آنطور که محسن پاک‌نژاد می‌گفت: «نیروگاه‌ها باید طبق این ابلاغیه از نفت کوره تا سقف 40‌میلیون لیتر در روز استفاده می‌کردند و هدف این ابلاغیه تنظیم سبد سوخت نیروگاهی در راستای افزایش ذخایر نفت گاز و رساندن آن به حد مطلوب و پایدار پیش از شروع فصل سرد جاری بوده است. درواقع به هر میزانی که نفت کوره در نیروگاه‌های حرارتی مصرف شود گاز کمتری تحویل نیروگاه‌ها می‌شود و این گاز در نیروگاه‌های گازی به عنوان جایگزین گازوئیل مورد استفاده قرار می‌گیرد و به این ترتیب سوخت نفت و گاز در نیروگاه‌ها امکان افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی پیدا می‌کند.»
وعده‌ها اما فقط سه هفته دوام آورد. آلودگی هوای تهران و شهرهای بزرگ ناشی از مازوت‌سوزی، حتی دستور رییس‌جمهوری برای قطع مازوت‌سوزی در سه نیروگاه شازند، منتظر قائم و اصفهان را هم نتوانست تا آخر اجرا کند و مازوت به سوخت این نیروگاه‌ها بازگشت. هوای آلوده پایتخت و برخی از شهرها را به دلیل سوخت مازوت به تعطیلی کشاند و در میانه تعطیلی برق هم بدون اطلاع قطع شد. محسن ذبیحی، معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر در خصوص علت خاموشی‌ها گفته: «باتوجه به اینکه بیش از ۹۰‌درصد برق کشور توسط نیروگاه‌های حرارتی و با سوخت گاز تامین می‌شود، درحال حاضر کاهش دمای هوا در اکثر نقاط کشور و تداوم سرما موجب افزایش مصرف گاز خانگی شده و عدم تحویل سوخت کافی به نیروگاه‌ها نیز عامل دیگری برای محدودیت در تامین برق مشترکان خانگی شده است.» این مقام توانیر تاکید کرد: با توجه به کاهش سوخت تحویلی و به منظور حفظ پایداری شبکه سراسری ملزم به اعمال محدودیت در بخش‌های اداری، خانگی و صنعت شده‌ایم و در صورت تامین سوخت کافی برای نیروگاه‌ها آماده تولید و تامین برق پایدار برای همه مشترکان هستیم و برنامه محدودیت‌ها لغو خواهد شد.»
به گفته وی، اطلاع‌رسانی درباره جدول زمان‌بندی خاموشی‌ها از روز شنبه، ۲۴ آذرماه انجام می‌شود.
چه کسی مقصر است؟
مردم می‌پرسند اگر ناترازی داشتیم، چطور سال گذشته دولت سیزدهم توانست آن را مدیریت کند، اما این دولت نه؟
مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل توانیر می‌گوید: درحالی که انتظار این است که سالانه 2 تا 4‌درصد به میزان مصرف برق کشور اضافه شود، اما امسال ۷‌درصد بر میزان مصرف برق کشور نسبت به سال گذشته اضافه شده است.
آنچه رجبی‌مشهدی گزارش داده، مرتبط با فصول پیک مصرف یعنی فصل تابستان است که مشخصا این میزان افزایش تقاضا از طریق قطع برق صنایع در تابستان طی سه سال گذشته، مدیریت شده است، اما ابهامی که وجود دارد این است که چطور در پاییز قطع برق اتفاق افتاده و قرار هم هست که تداوم داشته باشد؟
بخشی از دلایل قطع برق، نرسیدن سوخت به نیروگاه‌هاست. بیش از 90‌درصد نیروگاه‌های کشور گازسوز هستند. از ابتدای سال مشخص بود که ناترازی گاز امسال به 300‌میلیون مترمکعب خواهد رسید، اما برای جبران کسری سوخت نیروگاه‌ها هم راه‌های جایگزین وجود داشت، ازجمله سوخت مایع که در سال‌های قبل سوخت جایگزین بسیاری از نیروگاه‌ها بوده است. امسال اما سوخت مایع هم با کمبود مواجه شد. دلیل هم مشخص بود، صادرات مازوت و گازوئیل و عدم ذخیره‌سازی به موقع! ناهماهنگی در صادرات سوخت مایع از یک‌سو و افزایش مصرف باعث شد یکبار دیگر کشور گرفتار جدول زمان‌بندی برای قطع برق شود، اتفاقی که آخرین بار در ایام جنگ تحمیلی و در دهه60 افتاده بود. صورت‌مساله قطع برق اگرچه مشخص است، اما ده‌ها دلیل دیگر را هم می‌توان برشمرد که اقتصاد برق را به این شرایط رسانده است، ازجمله قیمت‌گذاری دستوری برق، فرسودگی نیروگاه‌ها، کاهش راندمان تولید، هدررفت انرژی از تولید تا مصرف، بدهی دولت به نیروگاه‌ها که باعث شده سرمایه‌گذاری برای توسعه نیروگاهی اتفاق نیفتد و عقب‌ماندن از توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از مهم‌ترین دلایل این اتفاق است. البته که استخراج رمزارزها هم مزید برعلت شده و برخی نیروگاه‌ها به‌جای توزیع برق تولیدی، بخشی از آن را در استخراج رمزارزها مصرف می‌کنند، چراکه برای تامین هزینه‌های خود نمی‌توانند معطل اوراق دولت بمانند.

اورعی، استاد دانشگاه صنعتی شریف:
دولت واقعیت‌ها را درباره برق
به مردم بگوید
هاشم اورعی، رییس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران و استاد دانشگاه صنعتی شریف به «جهان‌صنعت» می‌گوید: بهترین کاری که دولت در این شرایط می‌تواند انجام بدهد این است که واقعیت‌ها را به مردم بگوید. آنچه تحت عنوان ناترازی با آن مواجه هستیم،
یک شبه ایجاد نشده و نتیجه سیاست‌های اشتباه سال‌های قبل است. وی افزود: در شرایط کنونی دولت دو راه در پیش دارد که البته هیچ‌کدام این راهکارها هم منجر به حل مشکل در کوتاه‌مدت نمی‌شود. راهکار اول این است که شفاف‌سازی و سپس آسیب‌شناسی کند. تقریبا هیچ‌کس در جامعه نمی‌داند که چرا به اینجا رسیدیم و نمی‌داند ماجرا از کجا شروع شد. درحالی که آنچه اتفاق افتاده ماحصل تصمیم نمایندگان هفتم است که طرح تثبیت قیمت انرژی را مصوب کردند و رییس وقت مجلس هم گفت این شیرینی و کادویی به ملت ایران است. نتیجه کار آنها امروز مشخص شده و آن تصمیم خیانت بود. ملت باید بدانند که از حالا به بعد درست تصمیم بگیرند. اورعی با تاکید بر اینکه دولت باید بپذیرد که اصرار براجرای این سیاست، نتیجه‌ای ندارد، تصریح کرد: ادامه مسیر این کوچه بن‌بست است. متاسفانه شاهدیم که وزارت نیرو راهی جز این را یا بلد نیست یا نمی‌خواهد بپذیرد که اصرار بر قیمت‌های دستوری نتیجه‌اش توقف صنعت کشور است. او افزود: از دیروز همه به من پیام می‌دهند و می‌گویند شهرک‌های صنعتی دو روز و مصرف‌کننده‌های بزرگ بالای دو مگاوات سه روز است که تعطیلند. من نگران امروز و سرما و قطعی برق در خانه‌ام نیستم بلکه نگران پایان این ماجرا هستم. در سال 2012 تولید ناخالص سوریه 67‌میلیارد دلار بوده و در سال 2023 شش‌میلیارد دلار شده است. نتیجه اینکه امروز دولت سوریه سقوط کرده است. واقعیت این است که مسائل امنیتی ظاهر سوریه است ولی باطنش اقتصاد است. شوروی موشک زیاد داشت، اما کمبود موشک، شوروی را از هم نپاشاند. اقتصاد این کشور را زمین‌گیر کرد. وقتی مردم در صف تامین نیازهایشان ماندند شوروی فروپاشید. این استاد دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه برق، گاز و آب از ضروریات یک کشور است، گفت: اگر دولت در تامین این سه کم‌کاری کند، تولید ناخالص داخلی کاهش می‌یابد و می‌توان با اطمینان کامل پیش‌بینی کرد که کشور به سمت شوروی و سوریه‌ای شدن می‌رود. اورعی با اشاره به اینکه تاکید بر خوب بودن شرایط، اوضاع را بدتر می‌کند گفت: اینکه در این شرایط اصرار کنیم که همه چیز خوب است و بگوییم خب دمای اتاق‌تان را دو درجه پایین ببرید، مشکل حل می‌شود؛ این راه‌حل نیست و مساله را حل نمی‌کند. کی می‌خواهیم قبول کنیم که مدیریت انرژی کشور مشکل دارد ؟ داریم مسیر را اشتباه می‌رویم. او با بیان اینکه سیستم مدیریتی کشور اصلا توان حل ابربحران انرژی را ندارد، تاکید کرد: سیستم مدیریت انرژی ما عادت کرده همیشه پول داشته باشد. تنها هنرش پول خرج کردن بوده است. در دهه60 نیروگاه برقابی احداث کردند. امروز پشت سدهای‌مان آب نداریم. بعد منابع زیادی خرج نیروگاه گازسوز شد و امروز گاز نداریم. سوالم این است باید به کجا برسیم که قبول کنیم سیستم گزینش مدیریت ما غلط است؟ این وضعیت مثل این است که یک وزنه 100کیلویی روی زمین است و به یک بچه پنج ساله بگویید آن را بلند کن!
وی افزود: آقای پزشکیان اخیرا دستور داده ادارات دولتی از برق خورشیدی استفاده کنند. آقای پزشکیانی که قبل از انتخابات بر کار کارشناسی تاکید داشت، عین مرحوم رییسی شده است! یعنی می‌خواهد همان‌طور که آقای رییسی در اوایل اسفند دستور داد تا قبل از پایان سال فقر از کشور جمع شود و به نتیجه نرسید، کارها جلو برود. هرچقدر دستور مرحوم رییسی باعث شد فقر ریشه‌کن شود، دستور آقای پزشکیان برای اینکه پشت‌بام ادارات برق خورشیدی تولید شود هم قابل اجراست.
دستورهای ناپایدار
رییس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران با تاکید براینکه اگر آقای پزشکیان می‌خواهد مشکل را ریشه‌ای حل کند باید از یک گروه بیرون از دولت کمک بگیرد، گفت: با افرادی وطن‌پرست، صالح، فهمیده، دنیادیده، درس‌خوانده، باتجربه و صادق خارج از سیستم وزارت نیرو مشورت بخواهد. او اضافه کرد: طرح‌هایی مثل استفاده ادارات از انرژی خورشیدی، مگر در چند ‌درصد ادارات امکان اجرا دارد؟ نمی‌توانیم بالای هر ساختمانی برق خورشیدی بگذاریم. باید اولویت‌بندی کنند؛ مثلا اگر می‌خواهند روی ساختمانی برق خورشیدی بگذارند اول در کرمان بگذارند و نه در مازندران.‌ هزار مساله دارد و باید بررسی جامع صورت بگیرد و طرح تهیه شود. آزموده را آزمودن خطاست. مساله دیگر بر فرض امکان نصب پنل‌های خورشیدی هم بود، دولت برای کار منع قانونی دارد و نباید سرمایه‌گذاری کند. باید کار را به بخش خصوصی بسپارد. استاد دانشگاه شریف تاکید کرد: اگر قرار باشد ادارات از بودجه جاری خودشان خرج کنند که منابعی ندارند. آموزش‌وپرورش نمی‌تواند حقوق معلمانش را بدهد چه برسد به اینکه در پشت‌بام مدارس برق خورشیدی نصب کند. 98درصد بودجه آموزش‌وپرورش حقوق معلمانش است. دولت هم اجازه ندارد و ضمنا در بودجه هم نیامده است. وی اضافه کرد: گروه دیگری باید مسوول تامین اعتبار و مدل مالی باشند. توان داخلی ما در ساخت تجهیزات برق خورشیدی خیلی کم است. کسی غیر از چین چیزی به ما نمی‌فروشد و تیم اجرایی نداریم. در 31 استان به صورت همزمان گروه اجرایی نداریم. هرجا که نگاه می‌کنم می‌بینم این دستور دقیقا همان دستوری است که مرحوم رییسی داد. اورعی خاطرنشان کرد: آقای پزشکیان یک ماه پیش دستور داد مازوت‌سوزی در سه نیروگاه کرج، اراک و اصفهان متوقف شود و چهار روز پیش دوباره شروع شد. اینها دستورهای ناپایدار است. امروز نمی‌توانیم با دستور بگوییم که فردا حتما برق داشته باشیم حداقل ماه‌ها و سال‌ها وضع‌مان بدتر از این نباشد، بهتر هم نیست.
او گفت: با نهایت تاسف می‌گویم هر روزی که می‌گذرد وضع‌مان بدتر می‌شود. حدود 10سال است که این حرف را می‌زنم و متاسفانه تاکنون پیش‌بینی‌ام درست بوده است.