عراق اسیر شاکله‌های حکومتی

مهدی مطهرنیا*
آنچه که اکنون خاورمیانه به آن نیاز دارد، دموکراسی است. دموکراسی را نیمکره غربی قرن‌هاست تجربه کرده و نیمکره شرقی تنها نام آن را شنیده یا رونوشتی از آن را به مشاهده نشسته است. دموکراسی در کشورهای منطقه بیش از هر چیزی یک شوخی سیاسی و محدود به انتخاباتی محصور‌شده در نگرانی‌های دولت‌های اقتدارگرا از گسترش دموکراسی است.بنابراین شاکله‌های گوناگون حکومتی از سوی مردم درخواست می‌شود، نظام پارلمانی یا نظام ریاست‌جمهوری و امثال آن حتی یک نظام صدراعظم‌محور مانند آلمان به هر تقدیر زمانی می‌تواند معنادار باشد که در آن انتقال قدرت از یک گروه به گروه دیگر در یک فرآیند دموکراتیک صورت گیرد و در این فرآیند دموکراتیک شاهد نقل و انتقال مسالمت‌آمیز قدرت از گروهی به گروه دیگر بر اساس خواست اکثریت مردم باشیم و در آن رهبری یا ریاست‌جمهوری یا نخست‌وزیری یا صدراعظمی مادام‌العمری وجود نداشته باشد که در برابر نقل و انتقال قدرت مقاومت‌هایی را با مرکزیت این جایگاه‌ها و نهادها به وجود آورد و از این جهت کشورهای منطقه را از یک فرآیند دموکراسی دور بدارد.اکنون نیز مردم منطقه بر این سیاق یعنی فهم عمیقی از دموکراسی نائل آیند و بیش از آنکه به شاکله‌های حکومتی توجه داشته باشند به محتوای دموکراتیک در شاکله‌های گوناگون حکومتی عنایت ورزند و با گسترش فرهنگ سیاسی در دایره یک ادراک عمیق، گسترده و پر‌ارتفاع زمینه‌های ایجاد فضای مناسب برای دستیابی به یک دموکراسی اصیل در منطقه را فراهم سازند.اکنون در عراق نیز همین شکل را می‌بینیم. شاکله‌های حکومتی بیشتر مد نظر قرار می‌گیرد، گاه از پارلمانتاریسم صحبت به میان می‌آید و گاه از پرزیدنتالیسم، اما نه پارلمان و نه پرزیدنت یا هیچ چیز دیگری نمی‌تواند در واقع تضمین‌کننده یک دموکراسی پایا، پویا و پر‌نشاط برای آینده منطقه باشد. آنچه که موجب می‌شود چنین دموکراسی‌ای ایجاد شود آن است که مردم منطقه دریابند در دموکراسی، حکومت اکثریت بر اکثریت برای همگان در چارچوب قانون و نقل و انتقال مسالمت‌آمیز قدرت براساس رای اکثریت مردم حاصل می‌شود. در یک نظام دموکراتیک ما شاهد مادام‌العمر بودن قدرت فرمانروایان و حکمرانان نیستیم و از این جهت در عراق نیز اکنون شاهد همین فرآیند در سطح لیتانی هستیم. مرزها از عمق دموکراتیک به سطح انتقال پیدا می‌کند و عده‌ای به جای پرداختن به این معنا، آگاهانه یا ناآگاهانه توده‌های مردم را به سمت ظواهر و شاکله‌های حکومتی و سیاسی سوق می‌دهند تا در بحث میان این شاکله‌های حکومتی اصالت درونی دموکراسی به فراموشی سپرده شود.حال یا این منطق، منطق برخاسته از ناآگاهی است یا نوعی عملیات روانی است که در تلاش است مسیر حرکت را به سمت‌و‌سویی ببرد، البته این بار نه به سوی پارلمان که به عنوان ریاست‌جمهوری فردی را در راس نشانده و بار دیگر صدام‌گونه‌ای بر عراق حاکم شود. اینجاست که مردم عراق باید مراقب باشند تا آینده خود را از دست ندهند و دوباره در گذشته محصور نمانند.
*کارشناس مسائل بین‌الملل