عبور از نفت

گروه اقتصادی- جایگاه ویژه نظام بانکی در ایران ارائه خدمات متنوع مالی را به بانک‌ها محدود کرده و ترسیم مسیر توسعه اقتصادی را تنها در گرو عملکرد شبکه بانکی می‌داند.
به تعبیر وزیر اقتصاد، بانک‌ها باید در تمام عرصه‌های مالی فعالیت داشته باشند. این در حالی است که بانک‌ها در طول این سال‌ها از آسیب‌ها و چالش‌های اقتصادی در امان نمانده‌اند و توان تسهیلات‌دهی آنها متاثر از شرایط اقتصادی رو به افول گذاشته است.
باور عمومی این است که نظام بانکی نقش تراز اول تامین مالی طرح‌های اقتصادی را برعهده دارد و هدایت فعالیت‌های اقتصادی در مسیر رشد تنها با وجود بانک‌ها ممکن می‌شود. به نظر می‌رسد تحقق این امر در گرو توجه ویژه به نقش واسطه‌گری نظام بانکی در اقتصاد است.
برآوردها نشان می‌دهد در طول سال‌های اخیر نظام بانکی از نقش حقیقی خود در تامین مالی طرح‌های اقتصادی عدول کرده و دور تازه‌ای از فعالیت‌های موسوم به بانکداری را آغاز کرده است. این موضوع اگرچه مورد انتقاد بسیاری از مسوولان و سیاستگذاران بوده است، با این حال به نظر می‌رسد نظام بانکی ادامه حیات اقتصادی خود را در گرو فعالیت‌های جانبی می‌یابد.
اهداف اشتغالزایی
اهمیت نقش بانک‌ها در اقتصاد تا آنجا پیش می‌رود که تامین مالی طرح‌های اقتصادی اگر با نتایج روشنی همراه باشد، می‌تواند اهداف اشتغالزایی دولت را نیز در طول زمان محقق کند. بر این اساس آن دست از فعالان اقتصادی که از تسهیلات ویژه نظام بانکی بهره‌مند می‌شوند و آن را در مسیر فعالیت‌های توسعه‌ای قرار می‌دهند، سهم به غایت شایسته‌ای در تحقق اهداف اشتغالزایی دولت خواهند داشت.
اما آیا تسهیلات‌دهی بانک‌ها در طول این سال‌ها مطابق اهداف از پیش تعیین شده بوده و فعالان اقتصادی حضور پررنگی در عرصه فعالیت‌های اقتصادی داشته‌اند؟ به نظر می‌رسد حضور فعالان اقتصادی در طول این سال‌ها و در سایه تلاطم‌های اقتصادی کمرنگ شده و سایه شوم سیاستگذاری‌های ناکارآمد اقتصادی روند فعالیت آنان را مختل کرده است.
دامنه مشکلات و تلاطمات اقتصادی بعد از تحریم‌ها اما رنگ و بوی دیگری به خود گرفته و سایه ناامنی‌ها و نااطمینانی‌های اقتصادی بر سر بسیاری از واحدها و فعالیت‌های اقتصادی سنگینی می‌کند. از این‌رو فعالان عرصه اقتصادی صحنه اقتصادی کشور را به نفع سیاست‌های حداکثر فشار آمریکا ترک کرده و از هدایت منابع مالی به اقتصاد سر باز می‌زنند. از این رو به نظر می‌رسد دور باطل سیاستگذاری دولت علاوه بر آنکه گریبان نظام بانکی را گرفته، بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی را نیز مختل کرده است.
آمارهای اقتصادی
این موضوع به روشنی در آمارهای مربوط به رشد اقتصادی و نرخ بیکاری مشخص است. آمارها گویای آن است که از سال گذشته و به دنبال اعمال تحریم‌های نفتی، رشد اقتصادی به میزان زیادی رو به افول گذاشته و بخش زیادی از فعالان صحنه اقتصادی کشور را ترک گفته‌اند. نتیجه این موضوع در آمارهای مربوط به نرخ بیکاری مشخص شده است، به طوری که نرخ مشارکت نیروی کار در اقتصاد رو به کاهش گذاشته است و بخش زیادی از نیروی کار به سمت مشاغل ناپایدار متمایل شده‌اند.
اما با وجود آمارهای نگران‌کننده اقتصادی، وزیر اقتصاد می‌گوید: «ما در زمینه‌های مختلف اقتصادی رشد داشته‌ایم به نحوی که تنها در بخش اشتغال نسبت به تابستان سال گذشته ۸۴۰ هزار شغل خالص ایجاد شده است. همچنین گزارش بانک مرکزی از رشد شاخص‌های اقتصادی در کشور خبر می‌دهد. تمام اینها علامت آن است که ما توانسته‌ایم با وجود شرایط سختی که دشمنان در کشور ایجاد کردند، مسیری برای اداره درست کشور و استقرار و پایداری آن پیدا کنیم.» دژپسند رشد ۲۲ درصدی ورود کالاهای اساسی را یکی دیگر از نشانه‌های بی‌اثر بودن تحریم‌ها و همچنین بهبود شرایط اقتصادی کشور عنوان کرد.
دستیابی به رشد اقتصادی در سالی که دولت آمریکا به اعمال فشارهای بیشتر علیه بازار اقتصادی ایران دست زده است جای ابهام فراوان دارد. پیشتر نیز رییس بانک مرکزی آمار مربوط به رشد اقتصادی در بهار سال جاری را مثبت اعلام کرده و سهم بالایی را برای رشد رشته گروه صنعت قائل شده بود.
صحت چنین آماری تنها با ارائه گزارش‌های دقیق از نحوه عملکرد اقتصاد در طول مدت بازگفته ممکن می‌شود. این در حالی است که تاکنون آماری از میزان رشد اقتصادی کشور در سال جاری ارائه نشده است. از سوی دیگر به نظر می‌رسد جایگاه نظام بانکی در تامین مالی طرح‌های اقتصادی بسیار ناچیز باشد و توان تسهیلات‌دهی بانک‌ها به میزان زیادی با کاهش همراه شده است.
بانکداری هوشمند
به نظر می‌رسد دستیابی به اهداف والای اقتصادی در شرایط پیچیده کنونی از طریق هوشمندسازی نظام بانکی ممکن می‌شود. در این شرایط می‌توان با تعیین شرایط رقابتی برای نظام بانکی در جهت حرکت به سمت اقتصاد هوشمند مزیت رقابتی ویژه‌ای برای آنان تعریف کرد.
آن‌طور که فرهاد دژپسند نیز می‌گوید «یک بانک هوشمند و فعال می‌تواند در نقش یک مشاور و کارشناس برای سرمایه‌گذاران ورود و آنها را به درستی راهنمایی کند. از بانک‌ها انتظار می‌رود اکتیو و حتی پراکتیو باشند و در قامت کرکس نبوده و عقاب‌گونه حرکت کنند. بنابراین بانک‌ها نباید منتظر باشند چیزی گیرشان بیاید بلکه باید در بالاترین نقطه حرکت کنند و همه را به حرکت و تعامل وادارند.»
به نظر می‌رسد وزیر اقتصاد به دنبال آن است که با برقراری یک نظام هوشمند بانکی در اقتصاد بسیاری از اهداف توسعه‌ای و اقتصادی را با بهره‌گیری از توان نظام بانکی محقق سازد. از این رو بر متنوع‌سازی خدمات، پایدارسازی درآمد، مستمرسازی و روند کاهش هزینه‌ها برای بالا بردن درآمد بانک‌ها تاکید می‌ورزد.
از سوی دیگر تاکید ویژه وزیر اقتصاد بر هوشمندسازی فعالیت نظام بانکی در جهت کاهش وابستگی اقتصاد به نفت است. به گفته دژپسند «نفت می‌تواند ما را گرفتار خواب خرگوشی کند و اگر اقتصاد و بودجه ما مبتنی بر نفت باشد، باید حسرت بخوریم که تمام اقتصاد مبتنی بر این بخش است. داشتن نفت و گاز خیلی خوب است اما اگر اقتصاد ما را گرفتار بودجه و برنامه مبتنی بر این منابع سرمایه‌ کند دچار زیان خواهیم شد.»
بانک به جای نفت
از این رو انتظار می‌رود حرکت بر بستر توسعه اقتصادی نه از طریق نفت که با حرکت به سمت عصر ارتباطات ممکن می‌شود. سرایت این موضوع به نظام بانکی و دیگر حوزه‌های اقتصادی می‌تواند گام بلندی در راستای دستیابی به اهداف والای توسعه اقتصادی باشد. آن‌طور که وزیر اقتصاد می‌گوید: در اقتصاد هوشمند، بانکداری تنها به هوشمندسازی در ارائه خدمات محدود نمی‌شود و در حوزه مالی نیز از روش‌های نوین برای ارتقای بازه مالی استفاده می‌کند.
بر این اساس انتظار این است که رویه سیاستگذاری دولت در جهت کاهش وابستگی به نفت تغییر کند و کاهش سهم درآمدهای نفتی در اقتصاد هدف عمده دولت در ترسیم مسیر توسعه اقتصادی باشد. در مقابل اما آنچه اهمیت دارد این است که دولت بار تکالیف بانکی در جهت اعطای تسهیلات به واحدهای دولتی را کاهش دهد، چه آنکه به نظر می‌رسد بخش زیادی از منابع بانکی صرف توسعه فعالیت‌های دولت و شرکت‌های دولتی می‌شود.