ضعف ناوگان ریلی

گروه حمل‌و‌نقل- در سال‌های اخیر، مسافرت با قطار به عنوان یکی از امن‌ترین و اقتصادی‌ترین وسایل حمل‌و‌نقل در ایران با چالش‌های متعددی مواجه شده است. تهیه بلیت قطار که پیشتر به راحتی و بدون دغدغه انجام می‌شد، اکنون به یکی از بزرگ‌ترین مشکلات مسافران تبدیل شده است. باوجود تلاش‌های محدود برای بهبود شرایط، دسترسی به بلیت قطار به یک رقابت شدید و پرچالش تبدیل شده است که بسیاری از مسافران را ناامید کرده و به دنبال آن، نیاز به بررسی ریشه‌ای این مشکل بیش از پیش احساس می‌شود.
تقاضای بیش از حد و ضعف زیرساختی
یکی از اصلی‌ترین دلایل این مشکل، عدم همخوانی تقاضا با ظرفیت ناوگان ریلی است. مسوولان راه‌آهن ایران به صراحت اعلام کرده‌اند که تقاضای مسافران برای سفر با قطار تا ۱۰‌برابر ظرفیت فعلی ناوگان است. این مساله به ویژه در تعطیلات و مناسبت‌های ملی و مذهبی مشهود است. به عنوان مثال، در ایام نوروز یا اربعین حسینی، تهیه بلیت قطار حتی در ساعات اولیه آغاز پیش‌فروش به یک ماموریت غیرممکن تبدیل می‌شود.
کمبود ناوگان ریلی؛ چالشی اساسی
کمبود تعداد واگن‌ها و ناوگان ریلی در کشور از جمله دلایل اصلی این بحران است. با وجود اینکه ایران به عنوان کشوری با وسعت جغرافیایی بالا و جمعیت زیاد نیازمند توسعه‌ گسترده‌ زیرساخت‌های ریلی است، در عمل طی سال‌های اخیر این بخش از حمل‌و‌نقل عمومی مورد غفلت قرار گرفته است. سیاست‌های ناپایدار اقتصادی و عدم سرمایه‌گذاری کافی در صنعت ریلی کشور موجب شده است که توسعه‌ ناوگان جدید، نوسازی قطارها و افزایش تعداد قطارهای موجود به کندی پیش رود.
مشکلات سامانه‌های فروش بلیت و سوءاستفاده دلالان
علاوه بر کمبود ظرفیت، ضعف در سیستم فروش بلیت‌های قطار نیز یکی از مشکلات اساسی است که به دلال‌بازی و بازار سیاه بلیت قطار دامن زده است. بسیاری از مسافران از اختلالات فنی، کندی سامانه‌های آنلاین و عدم‌شفافیت در فرآیند پیش‌فروش بلیت‌ها شکایت دارند. در برخی موارد، بلیت‌های قطار ظرف چند دقیقه پس از آغاز پیش‌فروش به پایان می‌رسند و مسافران مجبور به پرداخت مبالغ گزاف به دلالان برای تهیه بلیت می‌شوند. این در حالی است که با بهبود سامانه‌های فروش و نظارت بهتر بر بازار، می‌توان از سوءاستفاده‌های موجود جلوگیری کرد.
این روزها اگر مسافر مسیرهای پرتردد قطارها باشید، حتما هنگام خرید بلیت با گزینه‌های
«موجود نیست» یا «تکمیل ظرفیت» مواجه شده و موفق به خرید بلیت قطار در زمان مد نظر خود نشده‌اید اما چرا بلیت قطار در برخی مسیرها نیست یا سخت پیدا می‌شود؟
برای مثال اگر قصد داشته باشید هفته آینده به منظور سفر زیارتی، تفریحی یا کاری با قطار به مشهد بروید تهیه بلیت یک هفته قبل از سفر به سادگی امکان‌پذیر نیست و با مراجعه به سایت قطارها یا سایت‌های فروش بلیت احتمالا به در بسته خواهید خورد بنابراین یا باید یک ماه قبل از سفر در زمان اعلامی شرکت راه‌آهن برای پیش‌فروش قطارها به سایت‌ها مراجعه و در ماراتون خرید بلیت شرکت کنید یا در موارد محدودی کنسلی وجود داشته باشد و برای خرید خوش‌شانس باشید اما علت کمبود بلیت قطار در مسیرهای پر‌تردد چیست و با توجه به اینکه ناوگان ریلی باید سهم بیشتری در سفرهای مردم داشته باشد چرا تهیه بلیت قطار یک هفته یا چند روز قبل از سفر امکان‌پذیر نیست؟
علت کمبود بلیت قطار از زبان یک مسوول
جلال مختاری ، مدیر روابط عمومی راه‌آهن در پاسخ به چرایی کمبود بلیت قطار در برخی مسیرهای پرتردد اظهار کرد: با توجه به ایمنی بالای قطار، آسایش و راحتی سفر و همچنین قیمت بسیار مناسب، قطار جذاب‌ترین گزینه حمل‌و‌نقل بین مردم نسبت به سایر روش‌ها یعنی زمینی و هوایی است.
او افزود: به همین علت، تقاضا برای سفر با قطار بسیار زیاد است و این تقاضا تقریبا ۱۰‌برابر ظرفیت ناوگان ریلی است که در طول سال وجود دارد.
مدیر روابط عمومی راه‌آهن در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه مردم چگونه می‌توانند بلیت سفر خود را یک هفته قبل از سفر تهیه کنند، به ایسنا گفت: راه‌آهن معمولا پیش‌فروش بلیت را به صورت یک ماهه انجام می‌دهد و زمانی که پیش‌فروش آغاز می‌شود، معمولا به علت تقاضای بسیار زیاد سفر ریلی، کلیه بلیت‌ها در همان ساعات اولیه به فروش می‌رسد بنابراین هموطنان باید برای خرید بلیت در زمان پیش‌فروش بلیت‌ها به سایت یا مراکز فروش مراجعه کنند یا ممکن است به صورت محدود برخی بلیت‌ها کنسل شوند و امکان خرید مجدد آنها فراهم شود.
او تصریح کرد: از چند ماه پیش راه‌آهن نظارت بیشتری روی بلیت‌های صادر شده انجام داده است و اجازه سوار شدن مسافران با بلیت غیر‌همنام را نمی‌دهد. این نظارت راه‌آهن به صورت طبیعی باعث جمع شدن بساط بازار سیاه شده است.
مختاری عنوان کرد: قبلا مسافران بعضا می‌توانستند با بلیت افراد دیگر نیز سوار قطار شوند اما در حال حاضر تنها مسافران باید با بلیتی که برای خود آنها صادر شده سوار قطار شوند.
او در پاسخ به این سوال که چرا با کمبود ناوگان مواجه هستیم،‌ گفت: با توجه به اقتصاد ضعیف حوزه مسافری ریلی و به دلیل اینکه بین قیمت تمام‌شده این خدمات با قیمت بلیت عرضه شده فاصله قابل‌توجهی دارد، هزینه‌ها و درآمدهای شرکت‌های ریلی مسافری هماهنگ نیست و این شرکت‌ها عمدتا توان مالی لازم برای تعمیرات به موقع واگن‌ها و همچنین خرید واگن‌های نو را ندارند.
مدیر روابط عمومی شرکت راه‌آهن عنوان کرد: اکنون کمتر از 1000 واگن فعال مسافری در شبکه ریلی داریم ولی با توجه به تقاضای بالای مردم، حداقل به سه‌هزار واگن مسافری نیاز است. ضمن اینکه منابع کافی برای افزایش آماده به کاری لکوموتیوها نیز لازم است تا با توسعه ناوگان مسافری بتوانیم بخش بیشتری از تقاضای سفر با قطار را پاسخ دهیم. او در پایان گفت: امیدواریم با کمک دولت و مجلس محترم و همچنین ارائه مشوق‌ها و تسهیلات لازم برای جذاب شدن سرمایه‌گذاری بیشتر بخش خصوصی در صنعت ریلی به مرور شاهد افزایش کمی و کیفی خدمات راه‌آهن به مردم عزیزمان باشیم.
ضرورت ایجاد اصلاحات زیرساختی و نظارتی
طبق نظر کارشناسان و متخصصان بخش حمل‌و‌نقل ریلی برای رفع این بحران، اصلاحات ساختاری و سرمایه‌گذاری‌های جدی در صنعت ریلی کشور ضروری به نظر می‌رسد.
مهم‌ترین اقدام، افزایش تعداد واگن‌ها و قطارهای فعال در شبکه ریلی کشور است. این موضوع نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای تامین واگن‌های جدید و مدرن است.
از سویی بسیاری از قطارهای فعلی ایران به دلیل قدمت زیاد نیاز به نوسازی دارند. واگن‌های فرسوده و قدیمی نه‌تنها ظرفیت کمتری دارند، بلکه از نظر ایمنی نیز مشکل‌ساز هستند.همچنین بهینه‌سازی و ارتقای سامانه‌های فروش بلیت به منظور کاهش اختلالات و افزایش شفافیت در فرآیند پیش‌فروش ضروری است. این اقدام می‌تواند از سوءاستفاده دلالان و بازار سیاه جلوگیری کند.
با توجه به افزایش جمعیت و نیازهای رو به رشد برای حمل‌و‌نقل، احداث خطوط ریلی جدید در مسیرهای پرتقاضا از جمله اقدامات ضروری است. این مساله می‌تواند به توزیع بهتر ظرفیت ناوگان کمک کند.
باید توجه داشت که تقویت نظارت بر فرآیند فروش بلیت‌ها به ویژه در ایام پرتقاضا و برخورد با دلالان و سوءاستفاده‌کنندگان می‌تواند به عدالت بیشتر در توزیع بلیت‌ها منجر شود.
بحران تهیه بلیت قطار در ایران نه‌تنها یک مشکل روزمره برای مسافران است، بلکه نشانه‌ای از ضعف‌های ساختاری در سیستم حمل‌و‌نقل ریلی کشور به شمار می‌رود. عدم تطابق تقاضا با ظرفیت موجود، کمبود ناوگان، نواقص سامانه‌های فروش و حضور دلالان، همه و همه عواملی هستند که این مشکل را تشدید کرده‌اند.
بدون شک، حل این بحران نیازمند توجه جدی مسوولان، اصلاحات بنیادین و سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌های ریلی کشور است. تنها با انجام این اقدامات می‌توان امیدوار بود که در آینده‌ای نزدیک، مسافران ایرانی بتوانند با آرامش و اطمینان بیشتری از خدمات حمل‌و‌نقل ریلی بهره‌مند شوند.