صنعت تشنه نیروی کار ایرانی

گروه صنعت- صنعت تشنه نیروی کار ایرانی است، اما بی‌میلی جوانان به اشتغال در کارخانه‌ها به معمایی بزرگ برای بخش خصوصی تبدیل شده است. تازه‌ترین آمارهای اشتغال کشور نشان می‌دهد، ‌در فصل بهار سال‌جاری حدود 60‌میلیون نفر از جمعیت 85‌میلیون نفری کشور در سن کار قرار داشته، اما از این تعداد بیش از 37‌میلیون نفر وارد بازار کار نشده و تمایلی به کار کردن نداشته‌اند. در چنین شرایطی است که در نشست بیستم «کمیسیون بهبود محیط کسب‌وکار و رفع موانع تولید» اتاق بازرگانی تهران،‌ چالش کمبود نیروی کار و در عین حال مازاد نیرو در برخی مناطق کشور بررسی و عنوان شد،‌ در حال حاضر بازار کار کشور با سه پدیده غالب از جمله رویگردانی مردان از کارگری در کارخانه‌ها، مهاجرت کارگران با مهارت متوسط و بیشتر به خارج از کشور و اجبار به جایگزینی کارگران خارجی با مهارت پایین مواجه است.
38 درصد تمایل به کار ندارند
به گزارش «جهان‌صنعت»،‌ آنگونه که مرکز آمار ایران گزارش کرده است، نرخ مشاركت در بهار سال‌جاری نسبت به بهار سال گذشته تغييري نكرده اما نرخ بيكاري كاهش و نسبت اشتغال افزايش يافته است. بنابراين در يك نگاه كلي به نظر مي‌رسد وضعيت اشتغال در كشور بهبود يافته است. مركز آمار اعلام كرده كه در بهار امسال، 26ميليون و 820‌هزار و 166نفر در بازار كار مشاركت داشته‌اند. بر اين اساس، نرخ مشاركت بهار امسال 2/41‌درصد برآورد شده است. اين نرخ نسبت به بهار سال گذشته تغيير نكرده، چون جمعيت فعال تنها حدود 350‌هزار نفر بيشتر شده و تاثيري روي نرخ مشاركت نگذاشته است. بنابراين در سه‌ماهه نخست امسال، از هر 100نفري كه در سن اشتغال هستند، 41نفر به صورت فعال در بازار كار مشاركت دارند. نرخ مشاركت كاهش نيافته، اما همچنان در سطح 41‌درصد باقي مانده است كه نشان مي‌دهد هنوز بيش از نصف جمعيتي كه در سن كار و اشتغال قرار دارند، حتي به بازار كار ورود نكرده‌اند.
براساس این گزارش،‌ در بهار امسال از هر 100 نفري كه در سن اشتغال هستند، 38نفر شاغل بودند. بنابراین می‌توان گفت، از حدود 60‌میلیون نفر در سن کار، بیش از 37‌میلیون نفر وارد بازار کار نشده‌اند و تمایلی به کار کردن نداشته‌اند.
فرهنگ و مدرک کاغذی
در چنین شرایطی، علی نقیب، نایب ‌رییس اول کمیسیون «بهبود محیط کسب‌وکار و رفع موانع تولید» اتاق بازرگانی تهران در بیستمین جلسه این کمیسیون، از چالش واحدهای تولیدی در تامین نیروی کار سخن گفت و به این نکته اشاره کرد که همزمان با کمبود نیروی کار، ‌در برخی مناطق مازاد نیروی کار نیز وجود دارد.
نقیب افزود: نکته حائز‌اهمیتی که در تحلیل این مساله باید مورد توجه قرار گیرد، این است که فرهنگ علاقه به کار در کشور به شکل چشمگیری کاهش یافته است؛ علاوه‌بر این اعطای مدرک کاغذی تبدیل به آفت شده است؛ یعنی شخصی که دارای مدرک عالیه می‌شود قطعا حاضر به کار کردن در بسیاری حوزه‌ها نیست و از مدرک خود نیز سودی نمی‌برد.
پارادوکس بیکاری و نبود کارگر
آرمان خالقی، نایب‌ دوم رییس کمیسیون بهبود محیط کسب‌وکار و رفع موانع تولید اتاق تهران نیز ضمن عجیب توصیف کردن این وضعیت، آن را به یک پارادوکس شبیه دانست و گفت: در شرایطی که بیکاری شدید به‌نظر می‌رسد، اما تمایلی به کار وجود ندارد و این خلاف انتظار عرفی است.
او با اشاره به اینکه مساله مربوط به مشاغل صنعتی است، توضیح داد: یک دلیل عمده، فاصله مراکز صنعتی با شهرها بیان می‌شود چراکه حداقل دستمزد اجازه پرداخت هزینه حمل‌ونقل را نمی‌دهد. با این حال در شهرهایی که مسیر این‌گونه نیست و فاصله‌ها نزدیک است، نیز همین مشکل وجود دارد. حتی در برخی مناطق صنعتی، اقامتگاه هم فراهم شد، اما باز هم پاسخگو نیست. پس به عوامل دیگری نیز باید دقت کرد. برای مثال بحث آموزش کارگر با چالش مواجه شده است. بعضی شرکت‌ها تبدیل به آموزشگاه باقی شرکت‌ها شده‌اند، به‌ویژه در شرکت‌های پخش که بررسی کردیم این معضل به شکل جدی وجود دارد.
او نظام حمایتی خانواده را نیز نامناسب دانست که با حمایت بی‌دلیل، تمایل جوانان را به کار کردن از بین می‌برند. در عین حال به نظر می‌رسد آمارها نیز دارای ایراد است، چرا که در برخی موارد، طرف شغل دارد اما به رسمیت شناخته نمی‌شود.
خالقی تاکید کرد: در نهایت تا زمانی که بخش تولید سودآور به‌نظر نرسد و جذابیتی برای کار کردن نداشته باشد وضعیت همین است. مساله دیگر شمار پرتعداد افرادی است که در دهه شصت و هفتاد ازدواج نکرده‌ و مسوولیت اداره خانواده را ندارند و این ابعاد اجتماعی نیز باید بررسی شود.
مهاجرت و واردات نیروی کار
به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، در ادامه محمد اصابتی، کارشناس کمیسیون بهبود محیط کسب‌وکار و رفع موانع تولید اتاق تهران، به ارائه گزارشی پرداخت و با اشاره به اینکه بحران نیروی کار عواقب جدی دارد و در مواردی موجب کاهش بهره‌وری نیز شده است، ادامه داد: در حال حاضر بازار کار با سه پدیده غالب از جمله رویگردانی مردان از کارگری در کارخانه‌ها، مهاجرت کارگران با مهارت متوسط و بیشتر به خارج از کشور و اجبار به جایگزینی کارگران خارجی با مهارت پایین مواجه است.
او سپس اهم علل کمبود نیروی کار در صنایع با وجود نرخ بالای بیکاری را مواردی نظیر مشکلات فراگیر اقتصادی، بی‌انگیزگی مفرط نیروی کار کشور، عدم تمایل افراد داری تحصیلات عالی به انجام کار کارگری، فقدان تطابق میان تحصیلات و مهارت‌ها با نیازهای بازار کار، عدم تطابق رشد حقوق با افزایش تورم، هزینه بالای مسکن برای کارگران غیربومی، تمایل روزافزون نیروی انسانی به سمت مشاغل غیرمولد، رشد کارآفرینی و شغل‌های خودکارآمد و مشاغل اینترنتی دانست.
اصابتی در ادامه به پیامدهای تداوم وضع موجود پرداخت و گفت: افزایش نرخ بیکاری، فروپاشی کیفیت تولید و کاهش رقابت‌پذیری از مهم‌ترین تبعات این وضع است.
او همچنین راهکارهای رفع این معضل را مواردی از جمله تقویت و توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای با توجه به نیاز‌های بازار، افزایش آگاهی جوانان درباره اهمیت شغل‌های تولیدی و ترویج فرهنگ کار صنعتی و اتخاذ تدابیر ویژه برای بهبود شرایط اقتصادی از طریق کاهش تورم، استقرار نظام ارزی شناور مدیریت‌شده و اجرای سیاست‌های مالی، سهامدار کردن کارگران در کارخانجات محل اشتغال، بهره‌گیری از طرح مسکن ملی برای اهدای زمین به کارگران غیربومی فعال در صنایع، تدوین و به‌کارگیری راهبرد مشخص برای پذیرش مهاجران و استفاده قانونی و هدفمند از آنها برشمرد.
اصابتی ادامه داد: هرم جمعیتی ما رو به پیری گذاشته است‌‌. در حال حاضر کمبود نیروی کار رو به گسترش است. با توجه به نوسانات اقتصادی، نرخ بالای ارز و شرایط نامساعد شاخص‌های کلان، بی‌تمایلی نیروی کار به ورود به بازار کار کارخانه‌ای و صنعتی قابل درک است. این نیروی کار در نتیجه به بازارهای غیرمولد و زودبازده تمایل بیشتری دارد.
آمار قابل‌اتکا نیست
مهرداد عباد، عضو این کمیسیون با بیان اینکه کشور با دو موضوع کار و بیکاری غیررسمی مواجه است و تا این دومساله دقیقا روشن نشود سخن گفتن از دیگر مسائل بی‌معنی است، گفت: آمار موجود قابل اتکا نیست. برای مثال تعداد زیادی از افراد در اصناف و شرکت‌ها هستند که کار می‌کنند اما بیمه نمی‌شوند. اصناف همیشه این مساله را داشته‌اند. در شرکت‌ها نیز این مساله تا حدودی رایج است. برعکس آن هم وجود دارد؛ در شرکت‌ها همسر و فرزندان کارکنان، بدون اینکه کار کنند بیمه می‌شوند.
«عباد» جدایی شرکت‌ها از اصناف را نامطلوب توصیف کرد و گفت: اطلاعات این دو باید یکپارچه شود. بیمه بیکاری نیز معضل شده است؛ یعنی افراد بیمه بیکاری می‌گیرند و در جای دیگر مشغول فعالیت بدون بیمه می‌شوند. در نهایت نیز باید شرایط به‌گونه‌ای باشد که کار کردن برای افراد صرفه داشته باشد.
سهامدار کردن هم جواب نمی‌دهد
علی تقوی‌فر، دیگر عضو این کمیسیون درباره سهامدار کردن کارگران به عنوان یک انگیزه برای جذب نیروی کار، آن را چندان موثر ندانست و گفت: مشکلی که این مساله دارد آن است که کارگر بازنشسته می‌شود اما هنوز تصمیم‌گیری درباره مسائل در دست اوست. به عنوان یک راهکار شاید حرکت به سمت صنایع سرمایه‌محور به جای کارمحور بتواند مورد توجه قرار گیرد.
اسفندیار سیفی، از انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان طلا و جواهر نیز ضمن اشاره به افت ارزش دستمزدها طی سال‌های گذشته گفت: رونق تاکسی‌های اینترنتی باعث جذب بالای نیروی انسانی و ایجاد مشکل نیروی کار برای بخش صنعت شده است.در ادامه سایر حاضران نیز نظرات و دیدگاه‌های خود را مطرح کردند و آرمان خالقی در جمع‌بندی این موارد گفت: ما از دوطرف تحت فشار هستیم؛ از یک‌سو نمی‌توانیم ماشین‌آلات تکنولوژیک وارد کنیم که جوانان تحصیلکرده جذب کار شوند، از طرف دیگر هم نمی‌توانیم بیش از این مزد بیشتر پرداخت کنیم. این بحث باید به صورت کامل‌تر مورد بررسی قرار گیرد تا به صورت یک جمع‌بندی قابل ارائه باشد.