صلح مشروط

عرفان ناظریه- پس از گذشت بیش از سه سال جنگ و خونریزی، زمزمه‌هایی از آشتی میان پدر و پسر سابق (با توجه به این نکته که اوکراین از اقمار شوروی به حساب می‌آمد) به گوش می‌رسد. این فرآیند از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده رنگ و بویی جدید به خود گرفت، به طوری که اندیشه‌های رییس جدید ینگه دنیا، مذاکرات صلح را وارد مسیری متفاوت از گذشته و البته ترسناک برای برخی از طرفین کرد، به گونه‌ای که دیدار پرتنش اخیر (28فوریه) میان روسای جمهوری آمریکا و اوکراین در دفتر بیضی، زنگ خطر را برای بسیاری از متحدان واشنگتن نیز به صدا درآورد.
با این حال رفت و برگشت‌های دیپلماتیک و رسانه‌ای دو طرف پس از دیدار ترامپ و ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین باعث شد مذاکره‌کنندگان واشنگتن و کی‌یف در جده عربستان با یکدیگر دیدار و مفاد جدیدی را برای گذاشتن درپوشی بر کوره آتش جنگ روسی- اوکراینی تنظیم کنند. در همین راستا و پس از موافقت اوکراینی‌ها با پیشنهاد طرف آمریکایی برای آتش‌بس، حالا توپ در زمین رفیق‌های تزاری است؛ توپی (یعنی پذیرش توافق آتش‌بس) که سردسته الیگارش‌های روس گفته آن را می‌پذیرد اما به شرط‌ها و شروط‌ها!
جده؛ محل تولد ایده آتش‌بس
30 روزه
در همین راستا گفتنی است که پس از دومین میزبانی عربستان سعودی از مذاکراتی که حول مساله اوکراین می‌گردد، بیانیه توافق مشترکی توسط طرفین آمریکایی و اوکراینی در سه‌شنبه گذشته مورخ 21اسفند قرائت شد؛ توافقی که پس از هشت ساعت مذاکره مورد قبول قرار گرفته و مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا اذعان کرد که پیشنهاد مشترک امضا شده را به روسیه خواهد برد. شایان ذکر است که در پس مفاد این توافق، ترتیباتی برای تحکیم روابط واشنگتن- کی‌یف نیز اعلام شد، به طوری که ولودیمیر زلنسکی در سخنرانی شبانه خود پس از قرائت بیانیه توافق گفت که ایالات متحده پیشنهاد کرده است آتش‌بس کامل موقت به گونه‌ای برقرار شود که حملات موشکی، پهپادی و بمب‌افکنی نه‌تنها در دریای سیاه، بلکه در طول تمام جبهه‌ها متوقف شود.
به گزارش خبرگزاری یورونیوز، مقرر شد پس از اعلام آمادگی کی‌یف برای پذیرش پیشنهاد آتش‌بس ۳۰روزه با روسیه، ایالات متحده آمریکا کمک نظامی و تبادل اطلاعات امنیتی با اوکراین را از سر بگیرد.
به عبارتی دیگر آمریکا اعلام کرد که بلافاصله، هم تعلیق هم‌رسانی اطلاعات را لغو خواهد کرد و هم کمک‌های امنیتی به اوکراین را از سر خواهد گرفت. در همین راستا، مقامات اوکراینی نیز اواخر 21اسفند اعلام کردند که هم کمک‌ها و هم اشتراک‌گذاری اطلاعات از سر گرفته شده است؛ تصمیمی که اتحادیه اروپا نیز از آن استقبال کرد. از سوی دیگر، در بیانیه مشترک قرائت شده در سه‌شنبه گذشته، طرفین آمریکایی و اوکراینی اعلام کردند که توافق شده تا به‌زودی موافقتنامه‌ای جامع برای توسعه منابع معدنی حیاتی اوکراین به‌ دست آورند؛ توافقی که پس از دیدار جنجالی بین روسای جمهور واشنگتن و کی‌یف بلاتکلیف مانده بود. در نهایت هم هر دو طرف بر اهمیت تلاش‌های بشردوستانه به عنوان بخشی از فرآیند صلح تاکید کردند. این توافق به‌ویژه در طول آتش‌بس، شامل تبادل اسرای جنگی، آزادی بازداشت‌شدگان غیرنظامی و بازگشت آن دسته از کودکان اوکراینی است که به ‌زور از اوکراین به روسیه یا به مناطق تحت کنترل روسیه منتقل شده‌اند.
یک بام و دو هوای پوتین در مواجهه با صلح
با این وجود هرچند که هرکدام از طرفین حاضر در مذاکرات اخیر (21اسفند) جده، اعلام آمادگی کرده تا به سوی آتش‌بس در گام اول و برقراری صلح در پله آخر قدم بردارند اما بدیهی است که اجرای موفقیت‌آمیز آن موافقت ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه را طلب می‌کند. در همین راستا روزنامه گاردین گزارش داد که پوتین طی کنفرانسی مشترک با الکساندر لوکاشنکو، رییس‌جمهوری بلاروس در پنجشنبه گذشته، اعلام کرده است که با کلیات توافقنامه پیشنهادی ایالات متحده موافق است و از آن حمایت می‌کند اما با این حال پرسش‌های زیادی پیرامون این مساله برای او وجود دارد؛ پرسش‌هایی همچون اینکه قرار است 30روز آتش‌بس در چه جهتی استفاده شود؟ برای بسیج نیروهای اوکراینی یا برای ارسال تسلیحات به این کشور؟ به همین جهت رییس‌جمهوری روسیه اذعان داشت که کی‌یف به واسطه شرایط میدانی خود در صحنه نبرد به دنبال توافق آتش‌بس می‌گردد. از سوی دیگر، پوتین اعلام کرد که باید ریشه‌های اصلی بحران که به منازعه جاری میان روسیه و اوکراین شناسایی شود تا بتوان به سوی صلح بلندمدت حرکت کرد.
پس از اعلام این مواضع از سوی پوتین در خصوص کلیت توافق پیشنهادی آتش‌بس، وی به تشریح پیش‌شرط‌های خود برای پذیرش آن پرداخت. در همین راستا خبرگزاری رویترز طی گزارشی آورد که این شروط شامل عدم قصد کی‌یف برای عضویت در ناتو، شناسایی حاکمیت روسیه بر مناطق چهارگانه تصرف‌شده اوکراین، محدودسازی اندازه ارتش و توان نظامی همسایه غربی روس‌ها، برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در اوکراین و برچیده شدن تحریم‌های غرب از سر روسیه است. کرملین اعلام کرد که روسیه هیچ‌گونه نیروی حافظ صلحی از کشورهای عضو ناتو را برای نظارت بر آتش‌بس نخواهد پذیرفت. در نهایت نیز رویترز در گزارش خود آورد که پوتین پس از برشمردن مسائل مربوط به آتش‌بس گفت که این مسائل هم‌اکنون نیاز به شفاف‌سازی داشته و از ترامپ که می‌خواهد به عنوان یک صلح‌طلب از او یاد شود، تشکر کرد.
حال و آینده؛ جنگ یا صلح؟
با این حال و در شرایطی که زمزمه‌های صلح بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد، همگان منتظر تصمیمات سیاسی مورد نظر برای نهایی شدن آن هستند. در واقع دو طرف در عین اینکه به مذاکره بر سر آتش‌بس و صلح می‌پردازند اما در میدان نبرد نیز کماکان از خجالت یکدیگر درآمده و هرکدام‌شان مواضع نظامی و غیرنظامی طرف مقابل را زیر ضربه می‌برند، به طوری که به نظر می‌رسد هم روسیه و هم اوکراین خواهان بیشینه‌سازی دستاوردهای خود هستند؛ دستاوردهایی که در مقام مقایسه، کفه آنها به سوی مسکو سنگینی کرده و پوتین و سربازانش را برآن داشته تا با بازپس‌گیری منطقه کورسک در غرب روسیه که سال گذشته میلادی طی حمله‌ای غافلگیرکننده به دست اوکراین افتاده بود، پازل دستاوردهای ژئوپلیتیکی خود را تکمیل کنند. با این همه، باید منتظر بود و دید که تماس‌های احتمالی چند روز آینده میان رهبران واشنگتن و مسکو، چه سرنوشتی را برای اولین منازعه بین دولتی درون قاره سبز در دوران پس از جنگ جهانی دوم رقم خواهد زد.