شگفتانه گازی زلنسکی برای اروپا و روسیه

محمدرضا ستاری- روز اول سال نو میلادی از طرف اوکراین برای اروپایی‌ها و همچنین روسیه با یک شگفتانه همراه بود؛ اینکه صادرات گاز طبیعی روسیه که از طریق خط لوله در اوکراین به اروپا انتقال می‌یافت در اول ژانویه از سوی کی‌یف متوقف شد. در ابتدای کار دلیل چنین اقدام مهمی از سوی اوکراین اینگونه اعلام شد که قرارداد ترانزیت گاز از روسیه به اروپا منقضی شده و کی‌یف و مسکو که اکنون در حال جنگ هستند، نتوانستند به توافقی جهت تمدید قرارداد قبلی دست یابند.
در همین رابطه در حالی قدیمی‌ترین مسیر گازی روسیه به اروپا بسته شده که به گزارش خبرگزاری رویترز هرمان گالوشچنکو، وزیر انرژی اوکراین در بیانیه‌ای ضمن اعلام توقف ترانزیت گاز روسیه گفته که چنین اقدامی یک رویداد تاریخی است زیرا نه‌تنها باعث می‌شود روس‌ها بازارهای خود را از دست بدهند، بلکه متحمل ضررهای مالی هنگفتی نیز خواهند شد. البته برخی کارشناسان معتقدند که با توجه به جنگ میان روسیه و اوکراین، عدم تمدید قرارداد ترانزیت گاز امری قابل پیش‌بینی بوده و گاز پروم به‌عنوان غول گازی روسیه سال گذشته نسبت‌به این موضوع واقف بوده است. با این حال مساله مهم این است که 50‌درصد صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق خط لوله واقع‌شده در اوکراین صورت می‌گرفت. در این میان هرچند که روسیه همچنان از طریق خط لوله ترک استریم در دریای سیاه گاز خود را به ترکیه، صربستان و مجارستان صادر می‌کند اما توقف صادرات گاز روس‌ها، آن‌هم در فصل زمستان به‌طور قطع پیامدهای بسیار مهمی برای اروپایی‌ها خواهد داشت.
اروپا در منگنه گازی
گفتنی است پس از آغاز جنگ اوکراین، اتحادیه اروپا با وجود اینکه متحمل چالش‌های فراوانی شد، ضمن تحریم روسیه تلاش‌های زیادی را به‌منظور کاهش وابستگی خود به انرژی روس‌ها انجام داد. در واقع پس از آلمان که وابستگی زیادی به گاز روسیه داشت و با قطع جریان گاز روسیه هزینه‌های زیادی از منظر اقتصادی متحمل شد، با این حال هنوز خریدارانی نظیر اسلواکی و اتریش وجود دارند که وابسته به واردات گاز از روسیه هستند. در همین رابطه تصمیم ناگهانی اوکراین برای توقف گاز در روز اول ژانویه برای برخی کشورهای اروپایی به شدت نگران‌کننده بوده است. به‌طوری‌که مولداوی اعلام کرده از چنین تصمیمی بسیار آسیب ‌دیده و باید اقداماتی را به‌منظور کاهش مصرف گاز خود انجام دهد.
ضربه به گاز پروم
مساله مهم دیگر در اقدام روز گذشته اوکراین این است که چنین موضوعی فقط شوک دوباره به اروپا نیست، بلکه بیشترین زیان را از این تصمیم شرکت گاز پروم روسیه متحمل می‌شود. در واقع در شرایطی که کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، اوکراین هم از توقف انتقال گاز 800‌میلیون دلار ضرر خواهد کرد، اما برآوردهای زیان برای گاز پروم مبلغی حدود 5‌میلیارد دلار است.
در همین رابطه و در حالی که روسیه به مدت 50سال تلاش کرده بود تا سهم عمده بازار گاز اروپا را در اختیار بگیرد و تا پیش از جنگ نیز 35‌درصد واردات گاز اروپا از روسیه صورت می‌گرفت اما به نظر می‌رسد که یکی از پیامدهای مهم حمله به اوکراین برای مسکو، ضربات هولناکی است که با قطع جریان صادرات به غول گازی جهان یعنی گاز پروم وارد شده است.
برای محاسبه بخشی از این زیان هنگفت می‌توان گفت که با بسته شدن خط لوله یامال- اروپا از طریق بلاروس و نیز منفجر شدن مسیر نورداستریم در سال2022، روسیه در سال گذشته میلادی یعنی 2023 تنها 15‌میلیارد مترمکعب گاز آن‌هم از طریق اوکراین به اروپا صادر کرده است. این در حالی است که روس‌ها در سال2018 حدود 201‌میلیارد مترمکعب گاز به اروپا صادر کرده و در سال 2020 هم میزان صادرات گازشان به اروپا حدود 65‌میلیارد مترمکعب بوده است.
پیامدهای تصمیم اوکراین
هرچند که از زمان آغاز جنگ در اوکراین، اروپایی‌ها تلاش کردند تا وابستگی انرژی خود به روسیه را کاهش دهند اما اقدام دیروز اوکراین آن‌هم در شرایط اقتصادی کنونی اروپا به‌طور قطع برای برخی کشورهای این قاره تبعات و پیامدهای مهمی خواهد داشت. در این میان برخی کارشناسان معتقدند که کی‌یف بدون هماهنگی با قدرت‌های بزرگ غربی چنین اقدامی را انجام نمی‌داد.
اما از سوی دیگر برخی تحلیلگران معتقدند که توقف ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین به اروپا، در واقع سیاست جدید کی‌یف برای امتیازگیری بیشتر از غرب است چرا که اوکراین با وجود تمامی تلاش‌ها از عضویت در ناتو ناکام ماند. از سوی دیگر هر چند که کمک‌های غرب به خصوص آمریکا به سمت اوکراین روانه می‌شود اما با روی کار آمدن ترامپ و احتمال عدم حمایت وی از زلنسکی، به‌طور قطع تحولات جنگ هم برای اوکراین و هم برای اروپایی‌ها مطلوب رقم نخواهد خورد. از این رو و با توجه به اینکه صحبت از گفت‌وگوهای صلح نیز اکنون با جدیت بیشتری مطرح می‌شود، احتمال دارد که زلنسکی چنین تصمیمی را به‌منظور داشتن اهرم فشار بیشتر بر متحدان غربی و همچنین در اختیار گرفتن یک کارت بازی در پای میز مذاکرات احتمالی در آینده اتخاذ کرده باشد.