21 - 01 - 2024
شناخت اتحادیه اروپا و رویکرد بدیل تعامل
مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی در خصوص مطالعات دیپلماسی اقتصادی، به بررسی رویکرد بدیل تعامل در اتحادیه اروپا پرداخت.
در سالهای اخیر، روابط تجاری اتحادیه اروپا با محور چین و ترانس آتلانتیک دستخوش تحولاتی شده است. جنگ روسیه و اوکراین نیز باعث افزایش وابستگی اتحادیه اروپا به آمریکا شده است. از طرف دیگر، اتحادیه اروپا در عین تعامل گسترده با چین، تلاش میکند از طریق رویههای تجاری از اقتصاد اتحادیه اروپا در مقابل چین محافظت کند.
ایران و اتحادیه اروپا از دیرباز با هم در ارتباط بودهاند که این ارتباط قبل از تحریم به صورت مستقیم در جریان بوده، اما در دوران تحریم این ارتباط به صورت غیرمستقیم و در سطوح پایینتری در جریان است. طی ارتباط مستقیمی که سالها برقرار بوده ایران نیازهای خام این اتحادیه را تامین و نیاز خود را به کالاهای صنعتی برطرف میکرد. اگرچه تعامل اقتصادی مستقیم ایران و اتحادیه اروپا در شرایط فعلی بسیار دشوار و حداقلی خواهد بود؛ لکن ایران میتواند به گونهای متفاوت با اتحادیه اروپا در تعامل باشد و برای برقراری این تعامل جدید منتظر رفع تحریمها نماند. در این چارچوب ایران میتواند در زنجیرههای ارزش به مقصد اروپا نقشآفرینی کند. توضیح اینکه اهمیت جغرافیای ایران در کریدور شرقی-غربی و در مسیر ابتکار کمربند و راه چین، بعد از جنگ روسیه و اوکراین افزایش یافته است.
به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز در گزارشی با عنوان «ارزیابی کلیه احکام و تبصرههای لایحه بودجه سال ۱۴۰۳» آورده است که اتحادیه اروپا جزو قویترین اتحادیههای اقتصادی در جهان محسوب میشود که تاکنون عملکرد نسبتا موفقی داشته است. اندیشه ایجاد اتحادیه اروپا از دیرباز در ذهن متفکران بوده، اما پس از جنگ جهانی دوم برای بازسازی اقتصادی، مهار ناسیونالیسم افراطی و مواجهه با تهدیدات جنگ سرد ضرورت پیدا کرد. بعد از تشکیل این اتحادیه عوامل مختلفی موجب تدوین سیاستهای تجاری شد که این سیاستها هر ساله نیز مورد بازنگری قرار میگیرند. از آنجا که ایران حتی در شرایط تحریم نیز میتواند جزو شرکای غیرمستقیم اتحادیه اروپا باشد، بررسی سیاستهای تجاریِ از گذشته تا به امروز این اتحادیه میتواند برای تدوین دیپلماسی اقتصادی مناسب، نکات درخور توجهی به همراه داشته باشد. این گزارش بیان میکند تجارت منشأ اصلی قدرت اتحادیه اروپاست و بهطور میانگین حدود ۶۰ درصد تجارت کشورهای اتحادیه اروپا بهصورت درونی با کشورهای عضو و ۴۰ درصد با کشورهای غیرعضو است. آمارهای تجارت این اتحادیه نشان میدهد در طول زمان ترکیب تجارت این اتحادیه از کالا به خدمات در حال تغییر بوده و احتمالا این روند در آینده نیز ادامه خواهد داشت.
در این گزارش آمده است تدوین سیاستهای تجاری برای این اتحادیه مهم است و شامل سیاستهایی برای کشورهای عضو بهجهت استمرار قدرت و سیاستهایی برای افزایش قدرت چانهزنی در مقابل کشورهای غیرعضو میشود. ازاینرو سیاستهای تجاری این اتحادیه هرچند سال یکبار برای حفظ قدرت این اتحادیه توسط اعضا مورد بازبینی قرار میگیرد. کمیسیون اروپا، در سیاست تجاریِ خود از همان ابتدا بهطور گسترده آزادسازی تجارت را هم از نظر تعرفهها و هم از نظر موانع غیرتعرفهای (بهاستثنای تجارت در زمینه امور دفاعی) دنبال کرده است، اما در حال حاضر، سیاست تجاری چیزی فراتر از محدودیتهای مرزی بر تجارت کالاست. اکنون تجارت خدمات و سرمایهگذاری مستقیم خارجی به نفع اتحادیه، اهمیت فزایندهای پیدا کرده است؛ موافقتنامهها در سیاستهای تجاری اروپا، شامل استانداردها و مقررات فنی و قوانین مربوط به حقوق مالکیت معنوی است که اتحادیه اروپا به این موضوعات در سطح چندجانبه در سازمان تجارت جهانی، در موافقتنامههای تجاری منطقهای و در موافقتنامههای دوجانبه پرداخته است. علاوهبر این، سیاستهای جدید تجارت دیگر در منطقهگرایی
متمرکز نیست.
در این گزارش مطرح میشود امروزه با ظهور برخی کشورهای آسیایی، ترکیب قدرت اقتصادی در جهان به ضرر قدرتهای قدیمی از جمله ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تغییر یافته است که این امر مهمترین دلیل برای بازنگری در سیاستهای تجاری اتحادیه اروپا در سالهای اخیر بوده و بر این اساس از سال ۲۰۱۵ بهبعد این اتحادیه رویکردهای سختگیرانهای را درباره روابط اقتصادی با چین در پیش گرفته است.
این گزارش توضیح میدهد از جمله مهمترین اقدامات اتحادیه اروپا در قبال چین عبارتند از: عدم شناسایی اقتصاد چین بهعنوان اقتصاد آزاد، توجه به حقوق بشر بهشکل موازی در کنار توافقات تجاری با این کشور، فشار برای کاهش نقش دولت در زمینههایی از جمله انتقال دانش تخصصی، قانونگذاریهای سختگیرانه در حوزه امنیت غذایی و قانونگذاری سهلگیرانه در مسائل محیطزیستی. اروپا از این روش بهدنبال رقابت با چین و دستیابی به سهم بیشتر در اقتصاد این کشور است.
در این گزارش مطرح میشود در آخرین بازنگری در سیاستهای تجاری در سال ۲۰۲۱، مهمترین چالشهای پیشرو به شرح زیر برشمرده شدهاند: افزایش درونگرایی کشورها در مقابل جهانیسازی، ظهور سریع چین، تسریع تغییرات اقلیمی و تحولات دیجیتال. بهموجب چالشهای فوق، در طراحی سیاست جدید، اهدافی شامل: حمایت از گذار سبز، حمایت از زنجیره ارزش مسوولیتپذیر، حمایت از گذار دیجیتال، اصلاح برخی رویههای سازمان تجارت جهانی، تقویت روند اجراییسازی موافقتنامههای تجاری، تقویت مشارکت اتحادیه با همسایگان، با کشورهای بالکان غربی و سایر کشورهای مهم جهان مورد تاکید قرار گرفتهاند.
در این گزارش آمده است چین و اروپا از سال ۱۹۹۸ تا سال ۲۰۱۵ روابط تجاری عمیقی با هم برقرار کردند. از سال ۲۰۱۵ تنشهایی میان این دو پدیدار شد و اروپا (عمدتا اروپای غربی) صراحتا چین را رقیب خود خطاب کرد که این تنش در سالهای اخیر تشدید شده است. از طرف دیگر مهمترین شریک تجاری اتحادیه اروپا، آمریکاست که یافتهها نشان میدهد در آینده احتمال افزایش همکاری میان آنها وجود دارد.
این گزارش ادامه میدهد بعد از چین، روسیه، ترکیه، عربستان سعودی و امارات کشورهایی هستند که چون هم برای ایران مهم هستند و هم جزو شرکای اروپا شناسایی شدهاند در این پژوهش مورد بررسی بیشتر قرار گرفتهاند. این بررسیها نشان داد عمده واردات اروپا نفت و مشتقات آن و وسایل کامپیوتری، الکترونیکی-نوری، ماشینآلات و تجهیزات است و عمده صادراتش ماشینآلات و وسایل مکانیکی، وسایل نقلیه و تجهیزات برقی هستند که کشور چین نیاز به کالاهای صنعتی خصوصا وسایل برقی، ماشینآلات مکانیکی، مواد شیمیایی و وسایل نقلیه را تامین میکند. ترکیه نیز اخیرا به صادرات کالاهای پیچیدهتر از جمله وسایل نقلیه روی آورده است، اما کشورهای عربستان و امارات همچنان به تامین نیازهای خام اروپا از جمله نفت و مواد خام معدنی مشغول هستند. روسیه نیز قبل از جنگ اوکراین، نفت، گاز و غلات اروپا را تامین میکرد. در ادامه این گزارش در خصوص روابط ایران با اروپا در گذشته و امروز، آمده است که قبل از سال ۲۰۱۲ ایران جزو ۱۰ کشور برتر تامینکننده نفت و مواد خام مورد نیاز اروپا بوده و از اروپا کالاهای صنعتی مورد نیاز خود را وارد میکرد. بهدلیل اینکه عمده واردات اروپا مواد خام و صادراتش کالاهای صنعتی است و ایران نیز صادرکننده مواد خام و واردکننده کالاهای صنعتی است، آمارها روابط تجاری نسبتا خوبی را بین ایران و اروپا نشان میدهند، اما چنین تکمیلکنندگی در بلندمدت به نفع ایران نیست.
این گزارش بیان میکند پتانسیل تجاری نیز بین ایران و اروپا طی سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۰ نوسانی بوده است. بررسی موافقتنامههای بین ایران و اروپا نیز نشان داد اتحادیه اروپا سعی در برقراری تجارت آزاد یکطرفه به نفع خود داشته است که این موضوع میتواند منافع ایران را در تعاملات تجاری کاهش دهد.
در این گزارش مطرح میشود که اگرچه در شرایط فعلی برقراری تعامل مستقیم با اتحادیه اروپا بسیار دشوار و حداقلی است، اما با توجه به گذر کریدور شرق به غرب از ایران، میتوان نقش مشخصی در این کریدور مهم ایفا کرد، به این صورت که کنشگران صنعتی ایران میتوانند با مشارکت در ابتکار کمربند و راه چین، در زنجیرههای ارزش کالاهای صنعتی خصوصا ماشینآلات و تجهیزات مکانیکی و مواد شیمیایی صادرشده از چین به اروپا ایفای نقش کنند و بخشی از ارزشافزوده ایجادشده در این زنجیره را از آن خود کنند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد