17 - 03 - 2024
سیلی زمین
تقی شامخی*- جهان در حال تخریب محیط‌زیست است. جهان توسعه‌یافته برای رسیدن به توسعه هیچ حد و مرزی نمی‌شناسد و جهان کمتر توسعه‌یافته به دلیل رشد روزافزون جمعیت چاره‌ای ندارد جز آنکه برای تامین نیازهای اولیه‌اش طبیعت را تحت فشار قرار دهد. توسعه و محیط‌زیست یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل پیش‌روی دولت‌ها و برنامه‌ریزان است. دولت‌ها تمایل دارند به عالی‌ترین سطح توسعه دست یابند. توسعه برای همه کشورها بدل به مفهومی غیرقابل اجتناب شده است که نه می‌توانند خود را از آن دور کنند و نه می‌توانند خود را از تاثیرات توسعه دیگر کشورها مصون بدانند. در دیگر سو «محیط‌زیست» است که همه عناصر حیات شهروندان یک کشور متاثر از آن خواهد بود. جهان پذیرفته که تا به حال به محیط‌زیست در منطق توسعه بها داده نشده است.
اقتصاد و فرآیندهای تولید با قواعد سرمایه‌داری و انباشت سرمایه در ارتباط هستند و چرخ توسعه را به پیش می‌رانند؛ منطقی که شاید با محیط‌زیست همخوانی نداشته باشد. دنیای امروز با گذشته فرق می‌کند. اگر در گذشته شرکت فرانسوی تا جنگل‌های شمال پیش می‌آمد که الوار و چوب ارزان‌قیمت به دست آورد، امروز در دنیا نیز اهمیت شناخت و احترام به محیط‌زیست در حال رشد روزافزون است. به جای استحصال و فشار بر منابع، دوستی با طبیعت را شاهد هستیم. دوستداران طبیعت به جد خود را متعهد می‌دانند تا حیوانی بی‌دلیل شکار نشود یا نباید حیوان باردار شکار شود. این نوعی رجعت به دانش بومی و سنتی است که چنین احترامی به طبیعت در سنت هم نهفته است.
کنفرانس استکهلم در سال ۱۹۷۲ برگزار شد که متخصصان سقوط و نابودی زمین را در برابر چشمان خود دیدند و در بیانیه‌ای هشدار دادند که باید اقداماتی برای جلوگیری از نابودی زمین در پیش گرفت. در بیستمین سال کنفرانس استکهلم، کنفرانس ریو تشکیل شد. این کنفرانس معروف‌ترین و نقطه عطف جدی در برخورد انسان با زمین و میثاق آن است که ۲۷ اصل تنظیم شد و تبدیل به دستور کار قرن بیست و یکم و بدل به کتابی مفصل شد. موضوع محور کتاب این است: «چگونه باید با زمین برخورد کرد؟» در همین راستا کنوانسیون تغییر اقلیم تصویب شد. اینها مقدمات درک مفهوم توسعه پایدار و نقش محیط‌زیست در توسعه است.
جدال اصلی دوران ما توسعه و حفاظت از محیط‌زیست است، یعنی هر قدمی که برمی‌دارید باید به مسائل محیط‌زیست توجه داشته باشید. مصرف انرژی یعنی تولید گاز کربنیک بیشتر و تغییر اقلیم. باید پارادوکس توسعه و محیط‌زیست به گونه‌ای حل شود که هم توسعه داشته باشیم و هم کمترین خسارت به محیط‌زیست وارد شود و این همان ادعایی است که توسعه پایدار بر آن پافشاری می‌کند. باید راهی پیدا کرد که توسعه تحقق پیدا کند و کمترین خسارت به محیط‌زیست وارد شود. شاید دلیل طرح موضوع «اقتصاد سبز» از سال ۲۰۱۲ همین باشد.
قوانین ایران چه نگرشی به توسعه دارند؟
طبق قوانین ایران هر پروژه‌ای که بخواهد در کشور عملی شود باید موافقت محیط‌زیست را به همراه داشته باشد، بنابراین اجرای هر طرحی منوط به این است که از نظر زیستی قابل دفاع باشد.
بهترین برنامه در زمینه محیط‌زیستی برنامه چهارم توسعه است که فصلی مجزا برای حفاظت از محیط‌زیست در نظر گرفته شده است و در آنجا گفته می‌شود که درباره هر پروژه باید مطالعات زیست‌محیطی صورت گرفته باشد. راه چاره‌ای که دیده شده این است که همه طرح‌های عمرانی با در نظر گرفتن مسائل زیست‌محیطی همراه باشند و این نشان می‌دهد که راه باز شده و امروز روشن است که یک پروژه تا چه حد امکان تصرف در محیط را دارد و چقدر محق است تا محیط را تغییر دهد. در دو ماده مهم برنامه چهارم توسعه به مطالعات زیست‌محیطی تاکید شده است. اولی می‌گوید پروژه‌ها با تخریب کمتر محیط‌زیست همراه باشد و مساله دوم به این دلیل است که مجریان پروژه‌ها به تخریب محیط‌زیست اهمیت نمی‌دهند. مثلا برای انتقال گاز از طریق لوله پهنه قابل توجهی از جنگل تخریب می‌شود و این مسائل باید از نظر زیست‌محیطی محاسبه و بودجه آن تامین شود تا خسارت واردشده به محیط‌زیست در جای دیگری جبران شود. البته در کشورهایی با اقتصاد نفتی، الزام توسعه و درک آن کمتر احساس می‌شود و این از همان موانع اصلی منطق توسعه است.
قبل از فاجعه باید نسبت به محیط‌زیست حساس باشیم. اگر در این راستا اقدام نکنیم نه‌تنها نسل آینده، بلکه همین نسل فعلی نیز زندگی‌اش در معرض تهدید قرار خواهد گرفت. چندی پیش، وزیر نیرو اعلام کرده بود که حدود ۶۰۰ دشت موجود در ایران مشابه دریاچه ارومیه بحران‌زده هستند، ولی چون زیر زمین هستند به چشم نمی‌آیند. نشست دشت و ترک خوردن زمین پدیده بسیار دنباله‌داری است و پیامدهای بسیار خطرناکی خواهد داشت و این مسوولیت نسل ما را در برابر نسل آینده دوچندان می‌کند. باید برای جلوگیری از بروز فاجعه در محیط‌زیست، آن را جدی بگیریم و تمام تلاش خود را برای الزام احترام به آن و رعایت قواعد آن در برنامه‌های توسعه‌ای و قوانین خود داشته باشیم.
* استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران
منبع: آینده‌نگر
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد