سیاست دوگانه‌ ترامپ و سخنان رهبری

حسین عبده‌تبریزی در کانال تلگرامی «هاما» نوشت: به نظر می‌رسد که بدون در نظر گرفتن نقش آمریکا، ارزیابی سیاست‌های اقتصادی و منطقه‌ای ایران ناقص خواهد بود بنابراین من نیز در اینجا بر رویکرد ایران در قبال آمریکا و فرصت‌های تعامل اقتصادی در این چارچوب تمرکز می‌کنم.
رهبر معظم انقلاب صریحا با مذاکره با آمریکا مخالفت کردند و گفتند «اولا مذاکره با آمریکا هیچ تاثیری در رفع مشکلات کشور ندارد. این را باید ما درست بفهمیم؛ این‌جور به ما وانمود نکنند که اگر نشستیم پشت میز مذاکره با آن دولت، فلان مشکل یا فلان مشکل حل می‌شود. نخیر؛ از مذاکره با آمریکا هیچ مشکلی حل نمی‌شود» و ادامه دادند که ️این رفتار درس‌گرفته از قرآن و دستور اسلام است و این وظیفه‌ای است که برعهده ما است. ایشان نتیجه گرفتند که با یک چنین دولتی مذاکره نباید کرد، مذاکره‌کردن با آمریکا هوشمندانه، عاقلانه و شرافتمندانه نیست و هیچ تاثیری در رفع مشکلات کشور ندارد.
با این موضع‌گیری درمی‌یابیم که با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، روابط ایران و آمریکا بار دیگر در مسیری مبهم قرار گرفته است و افزایش قیمت دلار و هیجانات بازار حاصل این ابهام است. تجربه دور اول ریاست‌جمهوری او نشان داد که سیاست‌هایش در قبال ایران دوگانه و متناقض است. او همزمان که شدیدترین تحریم‌ها را اعمال کرد و سیاست فشار حداکثری را پیش برد، بارها پیشنهاد مذاکره نیز مطرح کرد. اکنون، در دور دوم، این دوگانگی همچنان ادامه دارد اما با یک تغییر مهم که وی بیش از گذشته به دنبال مذاکرات مستقیم است و تمرکزش را صرفا بر برنامه هسته‌ای ایران قرار داده است.
سیاست ترامپ در دور اول و دوم را می‌توان حول دو محور خلاصه کرد:
1- فشار حداکثری برای تحت فشار قرار دادن اقتصاد ایران
2- دعوت همزمان به مذاکره از موضع قدرت.
رهبری انقلاب دلیل موضع خود را تجربه دهه۹۰ می‌دانند که طی آن ایران حدود دو سال با آمریکا و چندکشور مذاکره کرد و معاهده‌ای هم که در آن به بیان ایشان، طرف ایرانی بسیار سخاوت به خرج و بسیار امتیاز داد، امضا شد. ایشان می‌فرمایند اما بازهم آمریکایی‌ها به همان معاهده عمل نکردند. رهبری معتقدند قبل از ترامپ هم همان‌هایی که این معاهده با آنها امضا شده بود، یعنی آقای اوباما و اروپایی‌ها، به مفاد آن عمل نکردند. بنا بود تحریم‌ها کامل برداشته شود اما برداشته نشد.
این مورد اخیر را همه به یاد داریم که بعد از امضای معاهده، بانک‌های آمریکا و اروپا با ایران کار نکردند و دولت‌ها هم می‌گفتند که بر بانک‌ها کنترل ندارند و آنها از اسنپ‌بک می‌ترسند. البته معاهده طی ۳۳ ماهی که مورد تایید دولت آمریکا بود، آثار مثبتی بر اقتصاد ایران به جای گذاشت اما به دلیل یادشده مفاد برجام به طور کامل اجرا نشد. حتی بانک‌های اروپایی نتوانستند سازوکار مستقلی ایجاد کرده و شرایط را برای معاملات ایران عادی کنند. علت بخشی از عدم‌موفقیت دولت روحانی هم آن بود که عملا پنج‌ونیم سال از دوره دولت او، اقتصاد در تحریم بود. دهه۹۰، دهه تاریک و ناموفق اقتصاد ایران بود زیرا که عملا از ۱۰ سال آن هفت‌ونیم سال در فشار تحریم بوده‌ایم و در آن دو و نیم سال هم بانک‌های غربی و حتی چینی با ایران زیاد کار نکردند.
خاطرم می‌آید که در اواخر سال ۱۳۹۴، بوستون گروپ از من در فرانکفورت دعوت به سخنرانی کرد و من در آن سخنرانی چندین بار تاکید کردم که چرا اروپا به مفاد توافق برجام عمل نمی‌کند. احساس من آن است که با توجه به مخالفت‌های کنگره، باراک اوباما زور زیادتری نداشت که بانک‌ها را مجبور به عادی‌سازی روابط با ایران کند اما اگر در اول بهمن‌ماه ۱۳۹۵ که ترامپ به قدرت رسید، قبول داشت و می‌خواست برجام را اجرا کند، زورش حتما به بانک‌ها می‌رسید. ترامپ در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ از معاهده خارج شد. یعنی حدود ۱۵ماه به دنبال مذاکره با ایران بود و چون مذاکره انجام نشد، از معاهده خارج شد.
از زمان خروج آمریکا از برجام در دور اول ریاست‌جمهوری ترامپ، تشدید تحریم‌ها باعث آسیب شدید‌تر به اقتصاد ایران شد. تحریم‌های بانکی، محدودیت‌های نفتی و فشار بر شرکت‌های بین‌المللی برای قطع همکاری با ایران، عملا اقتصاد کشور را تحت فشار قرار داد اما نکته مهم این بود که ترامپ در همان زمان نیز به‌دنبال مذاکره بود و بارها اعلام کرد که حاضر است با رهبران ایران گفت‌وگو کند. این تناقض در رفتار او بسیاری را سردرگم کرد و باعث شد که برخی تحلیلگران داخلی و خارجی، سیاست ترامپ را فاقد راهبرد مشخص بدانند. رهبر معظم انقلاب در ۲۳ خرداد ۱۳۹۸ هنگام دیدار با شینزو آبه، نخست‌وزیر وقت ژاپن که به‌عنوان میانجی برای ارسال پیام ترامپ به ایران آمده بود، به‌صراحت اعلام کردند که ترامپ را شایسته تبادل پیام نمی‌دانند. ایشان در این دیدار تاکید کردند که ایران به آمریکا اعتماد ندارد و تجربه‌های گذشته نشان داده است که هرگونه مذاکره با واشنگتن، نتیجه‌ای جز فشار بیشتر به دنبال ندارد. رهبر معظم انقلاب در این دیدار به خروج آمریکا از برجام اشاره کردند و گفتند که مذاکره با آمریکا تجربه تلخی بوده و آن را تکرار نمی‌کنند. این سخنان چند ماه پیش از شهادت سردار سلیمانی در دی‌ماه ۱۳۹۸ بیان شد و طبعا پس از آن موضع ایران نسبت به آمریکا سخت‌تر هم شد بنابراین، موضع امروز رهبری به دنبال همان مواضع دور اول مدیریت ترامپ است و از دید بنده اتفاقات چند ماه اخیر و جنایات اسرائیل در غزه که رهبری با تایید آمریکا می‌دانند، نظر ایشان را نسبت به مذاکره با آمریکا حتی سخت‌تر هم کرده است.
اکنون که ترامپ دوباره قدرت را به دست گرفته، الگوی قبلی در حال تکرار است. اما تفاوتی که این‌بار وجود دارد آن است که ترامپ بیش از گذشته بر مذاکره تاکید دارد و موضوع مذاکرات را به پرونده هسته‌ای محدود کرده است. به نظر می‌رسد که در این شرایط حداکثر مجوزی که رهبری به دولت بدهند، آن خواهد بود که رفع شر شود و مذاکرات محدودی صورت گیرد که ایران حداقل به تحریم‌های سازمان ملل برنگردد و اروپایی‌ها اسنپ‌بک را فعال نکنند.
حال که بنده ناآشنا با سیاست، جرات کرده‌ام شرایط جاری را بدین شکل تصویر کنم و با شما اهالی‌ هاما در میان گذارم، باید گامی جلوتر بروم و خطر کرده و شرح دهم که در وضعیت جاری و با توجه به سخنان رهبری، دولت چه می‌تواند انجام دهد، و از رهبری چه مجوزهایی باید بگیرد؟ حتما شخصیت‌های برجسته سیاست خارجی دولت و شخص رییس‌جمهور نیز در این شرایط خطیر همین موضوع را دنبال می‌کنند. وظیفه کارفرمایی دکتر پزشکیان بر دولت خود در این روزهای دشوار اقتصاد ایران منطقا تمرکز بر سیاست خارجی را تجویز می‌کند. دوستان‌ هاما نیز ان‌شاءالله در سه چهار ساعتی که بنده برای نوشتن بخش دوم این گزارش به زمان نیاز دارم، و در پنج یا شش ساعتی که باقیمانده زمان برای بحث در مورد موضوع این هفته‌ است، روی همین موضوع بحث و گفت‌وگو خواهند کرد.