10 - 08 - 2023
سود سرشار آسیای مرکزی از جنگ اوکراین
جنگ اوکراین نقطه عطف تعیین‌کننده‌ای برای کشورهای آسیای مرکزی بوده است
گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری-
پس از آغاز جنگ اوکراین و اعمال تحریم‌های گسترده علیه روسیه، شرکت‌های چندملیتی مستقر در این کشور دو راه‌حل را برای خود اتخاذ کردند. برخی از آنها تصمیم گرفتند، ضمن کاهش سرمایه‌گذاری در روسیه، فروشگاه‌های خود را تعطیل و فعالیت‌هایشان را متوقف کنند. برخی دیگر نیز به طور کامل از این کشور خارج شدند، به طوری که مطابق آمار منتشرشده از دانشگاه ییل آمریکا، تا ۲۵ خرداد ماه امسال در مجموع ۵۴۶ شرکت از روسیه خارج شده‌اند.
در چنین شرایطی برخی از کارشناسان معتقدند جابه‌جایی یک کسب‌و‌کار در کشوری مانند روسیه به واسطه موانع بوروکراتیک آن، خسارات مالی فراوانی در پی دارد. به همین دلیل است که برخی از آنها تصمیم گرفته‌اند به طور کامل از روسیه خارج نشده و فعالیت‌های خود را با کشورهای آسیای میانه تقویت کنند؛ کشورهایی که دارای بازار بزرگ و بکری هستند و عموما ریسک ژئوپلیتیکی نسبتا کمی دارند. در همین رابطه طبق گزارشی که اخیرا نشنال‌اینترست منتشر کرده، از زمان حمله روسیه به اوکراین، شرکت‌های غربی و چندملیتی کسب‌و‌کارهای خود را به سمت آسیای مرکزی متمرکز کرده‌اند. حتی آمارها نشان می‌دهد علاوه بر شرکت‌های چندملیتی، موج بی‌سابقه‌ای از مهاجرت فعالان اقتصادی روس نیز به این منطقه انجام شده، به طوری که بلافاصله پس از شروع جنگ، جمع
قابل ملاحظه‌ای از مهندسان و متخصصان «آی‌تی» روسیه به آسیای مرکزی رفته‌اند.
موج دوم مهاجرت نیز پس از اعلام بسیج عمومی از سوی ولادیمیر پوتین کلید خورد تا جایی که تا پایان مهر ماه سال گذشته، برآوردها نشان می‌دهد ۵۰۰ هزار نفر از شهروندان و فعالان اقتصادی روسیه به قزاقستان مهاجرت کرده‌اند. علاوه بر این طبق آمار وزارت کشور ازبکستان، در ۹ ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۲ نیز حدود ۳۹۵ هزار نفر به این کشور مهاجرت کرده‌اند؛ امری که به گفته تحلیلگران، علاوه بر تقویت مصرف داخلی در این کشورها، کسب‌و‌کارهایی نظیر هتلداری و رستوران‌ها را نیز رونق بخشیده است.
فرصت بی‌سابقه برای سود اقتصادی
از این رو کشورهای آسیانه میانه به سرعت مشغول بهره‌برداری از فرصت به وجود آمده شدند. به عنوان مثال قزاقستان به افرادی که خواستار سرمایه‌گذاری در پارک صنعتی این کشور شده‌اند، ویزای ۵ ساله به اضافه معافیت مالیاتی اعطا کرده است. همچنین ازبکستان نیز درهای خود را روی مختصصان فناوری اطلاعات بازکرده و برای آنها و خانواده‌هایشان تسهیلات ویژه‌ای در نظر گرفته است.
علاوه بر این آمارها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۲ حدود ۶۰۰ شرکت آمریکایی با میانگین سرمایه‌گذاری ۴۵ میلیارد دلار در آسیای مرکزی فعال هستند؛ به همین دلیل، طبق مطالعات انجام‌شده از سوی بانک‌های اروپایی، چنین شرایطی به سرعت باعث بهبود وضعیت اقتصادی منطقه شده، به طوری که پیش‌بینی می‌شود، رشد اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی از ۲/۵ درصد در سال جاری میلادی به ۴/۵ درصد در سال ۲۰۲۴ افزایش یابد.
برای مطالعه موردی شاید قزاقستان مثال جالبی باشد. از آنجا که تحولات ژئوپلیتیکی تاثیر قابل‌توجهی در روابط دوجانبه میان کشورها دارد، شواهد نشان می‌دهد در ابتدای شروع جنگ اوکراین، اقتصاد قزاقستان به دلیل وابستگی‌هایی که به روسیه داشت، دچار آسیب‌پذیری زیادی شد. در دو هفته آغازین جنگ، ارزش پول ملی قزاقستان ۲۰ درصد کاهش یافت و زنجیره‌های تامین در بخش تولید نیز مختل شد. در چنین شرایطی اما به ناگهان در مرداد ماه سال گذشته ورق برای قزاق‌ها برگشت، به طوری که شرکت‌ها توانستند زنجیره تامین خود را مجددا تنظیم کنند و ارزش پول ملی کشور نیز در راستای آن افزایش یافت. علاوه بر این در خلال جنگ، صادرات قزاقستان نیز در ۹ماهه اول سال ۲۰۲۲ با افزایشی ۵/۴۷ درصدی نسبت به سال قبل به ۸/۶۵ میلیارد دلار رسید. در واقع تحریم‌های روسیه باعث شد شرکت‌هایی که به آسیای مرکزی نقل مکان کرده‌اند، ۱۸ درصد سرمایه‌گذاری خارجی در قزاقستان را افزایش دهند. علاوه بر این آمارها نشان می‌دهد صادرات قزاقستان به روسیه نیز در ۹ماهه نخست سال گذشته میلادی به میزان ۷۵ درصد افزایش یافته است. به همین خاطر است که رییس‌جمهوری قزاقستان که کشورش از زمان استقلال جزئی از اقمار روسیه بوده و سال‌ها از طریق اتحادیه اقتصادی اوراسیا و پیمان امنیت جمعی با مسکو روابطی نزدیک داشته، اخیرا در چرخشی معنادار درهای کشور را به روی غربی‌ها به خصوص در زمینه فناوری باز کرده است.
طبق سیاست‌های جدید اتخاذ‌شده از سوی دولت قزاقستان، گام‌هایی مهم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در قزاقستان برداشته شده است. در همین رابطه است که شاهد هستیم قزاقستان در میان ۳۲ کشور در حال توسعه محصور در خشکی از نظر سرمایه‌گذاری خارجی رتبه اول را کسب کرده و ازبکستان نیز از این منظر در رتبه سوم قرار گرفته است. مطابق با آمارهای منتشرشده، قزاقستان در سال ۲۰۲۲ توانسته حدود ۲۸ میلیارد دلار سرمایه خارجی کسب کند که این موضوع در طول ده سال گذشته بی‌سابقه بوده است. در میان سرمایه‌گذاران خارجی در قزاقستان، هلند با ۳/۸ میلیارد دلار در مقام اول و آمریکا با ۱/۵ میلیارد دلار، سوئیس با ۸/۲ میلیارد دلار، بلژیک با ۶/۱ میلیارد دلار، چین با ۴/۱ میلیارد دلار و روسیه و کره‌جنوبی نیز هر کدام با ۵/۱ میلیارد دلار در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
در همین راستا، طبق گفته برخی از تحلیلگران، جنگ اوکراین نقطه عطف تعیین‌کننده‌ای در توازن قدرت منطقه‌ای نیز برای کشورهای آسیای مرکزی بوده است. به همین منظور شاهد هستیم، قزاقستان به عنوان یکی از شرکای کلیدی روسیه، اکنون در حال کاهش وابستگی به مسکو و تقویت روابط خود با غرب، ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس است، بنابراین هر چند نباید انتظار داشت که انبوهی از پیوندها و توافقات نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای آسیای مرکزی با روسیه یک‌شبه از بین برود، اما به طور قطع با توجه به تحولات، کشورهای منطقه در حال نشان دادن این واقعیت هستند که دیگر از اقمار مسکو به شمار نمی‌روند.