سرنوشت ‌sme‌ها چه شد؟

صدای بورس- فرابورس ایران از همان ابتدا با هدف عرضه‌ سهام شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بورس تهران را ندارند، تاسیس شد. با توجه به اینکه شرکت‌های کوچک و متوسط یا همان ‌ sme‌ها در جهان از قطب‌های اصلی کارآفرینی هستند و باعث می‌شوند اقتصادی پویا و بر پایه ایجاد شغل در کشورها شکل بگیرد، گام‌هایی برای ورود چنین شرکت‌هایی به بازار سرمایه ایران برداشته شد. بر این اساس در دهه ۹۰ فرابورس ایران، بازار شرکت‌های کوچک و متوسط را به عنوان بخش متفاوتی از بازار، راه‌اندازی کرد.
آخرین دستورالعمل چگونگی انجام معاملات سهام شرکت‌های کوچک و متوسط به همراه حق‌تقدم‌ها، در دوم اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۵، به تصویب رسید و بر همین مبنا معاملات شرکت‌های متوسط و کوچک (که تحت عنوان بازار SME در بازار سرمایه راه‌اندازی شدند) در دو تابلوی رشد و دانش‌بنیان انجام می‌شد. نکته قابل توجه در مورد SME، این است که تنها سرمایه‌گذاران حقوقی می‌توانند سهام چنین شرکت‌هایی را خریداری کنند و به دلیل جلوگیری از پروژه کردن سهام، سفته بازی و رانت خواری به سرمایه‌گذاران خرد اجازه خرید چنین سهم‌هایی داده نشد.
مجتمع پترو صنعت گامرون و شرکت گز سکه از اولین شرکت‌هایی بودند که در بازار sme پذیرش شدند. بر این اساس شگامرن در تاریخ ۰۶/۱۰/۱۳۹۵ و غگز در تاریخ ۲۶/۱۰/۱۳۹۵ عرضه شدند.
در این میان چهار شرکت؛ مجتمع تولیدی نیلی صنعت کرمان، کولاک شرق، سیمان سفید ارومیه و کنترل گاز اکباتان به ترتیب و با نماد «غنیلی» در تاریخ ۱۷/۰۸/۱۳۹۵، «غکولاک» در تاریخ ۲۴/۰۸/۱۳۹۵، «سفاروم» در تاریخ ۲۵/۱۰/۱۳۹۵ و «فکباتا» در تاریخ ۲۴/۱۱/۱۳۹۵ در فرابورس پذیرش شدند. از این تعداد تنها غنیلی در تاریخ ۱۶/۰۶/۱۳۹۸ در بازار sme‌ها عرضه شد و سفاروم طبق مصاحبه‌ای که مدیر مالی این شرکت با اطلاعات بورس داشت؛ به دلیل موافقت نکردن سهامداران و هیات‌مدیره این شرکت هنوز به مرحله عرضه نرسیده است. کولاک شرق و کنترل گاز اکباتان هم تاکنون به دلایل نامشخصی به مرحله عرضه نرسیده‌اند.
در سال ۹۶ هم سه شرکت؛ ماداکتو استیل کرد، تولیدی آذر باتری ارومیه و راهیابان فردا در فرابورس پذیرش شدند.
شرکت ماداکتو استیل کرد که با هدف احداث اولین خط تولید استیل کورد (سیم فولادی مورد استفاده در تایر رادیال) فعالیت خود را شروع کرد، در تاریخ ۱۶/۰۷/۱۳۹۶ پذیرش و در ۲۸/۱۲/۱3۹۶ به عرضه رسید. شرکت راهیابان فردا هم که مجری و بهره‌بردار خدمات شهری است در تاریخ ۰۷/۰۹/۱۳۹۶ با نماد «هفردا» در فرابورس ایران پذیرش شد و در ۲۷ اسفند ماه سال بعد به مرحله عرضه رسید. تولیدی آذر باتری ارومیه هم که موضوع فعالیت آن «تولید انواع باتری خودرو و طراحی و ساخت ماشین‌آلات مربوطه» است، هفتم آذر ماه سال ۱۳۹۶ با نماد «خاذر» به مرحله پذیرش رسید و تاکنون علت عرضه نشدن آن از سوی مدیران شرکت بیان نشده است.
شرکت سیمان زرین هم ازجمله شرکت‌هایی است که در فرابورس پذیرش شده اما هنوز به مرحله عرضه نرسیده است. این شرکت در تاریخ ۰۲/۰۴/۱۳۹۷ با نماد «سشیماب» پذیرش شده و هنوز از سوی مدیران شرکت پاسخ روشنی درخصوص عرضه نشدن آن ارائه نشده است.
دو شرکت ستبران و کیا الکترود شرق در تاریخ ۲۵/۰۶/۱۳۹۸ در فرابورس پذیرش شدند و ستبرا در روز ۳۰ شهریور ماه ۱۳۹۹ عرضه شد. ضمن آنکه شرکت کیا الکترود شرق هم در تاریخ ۱۹ شهریور ماه همان سال به مرحله عرضه رسید.
Sme‌ها در انزوا
اختصاص خرید سهام شرکت‌های sme به اشخاص حقوقی، باعث شد این بازار عاری از هرگونه هیجان باشد و به دلیل این نوع نحوه معاملاتی، این نوع شرکت‌ها از جذابیت کافی برخوردار نیستند.
نکته قابل‌توجهی که درخصوص حضور شرکت‌های کوچک و متوسط در فرابورس وجود دارد این است که این شرکت‌ها به لحاظ ساختاری با سایر شرکت‌های بزرگ و حاضر در این بازار، متفاوت هستند اما ملزم به اجرای همان ضوابطی هستند که برای شرکت‌های بزرگ وضع شده است. گاهی اوقات این موضوع و محدودیت‌هایی که برای شرکت‌های کوچک و متوسط وجود دارد، باعث می‌شود این نوع شرکت‌ها بازار پایه را برای پذیرش و عرضه ترجیح دهند.
یکی از چالش‌هایی که این شرکت‌ها در بدو ورود به بازار سرمایه با آن مواجه هستند، ارزشگذاری دارایی‌های نامشهود بود که در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۲ دستورالعمل «ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود» تهیه و ابلاغ شد. در این راستا در همان بهمن‌ماه مدیرکل دفتر تامین مالی و سرمایه‌گذاری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در این خصوص عنوان کرد: «امیدواریم که شرکت‌ها براساس استاندارد حسابداری شماره ۱۷، دارایی نامشهود را در دفاتر خود شناسایی کرده و در سال ۱۴۰۳ براساس دستورالعمل ارزشگذاری دارایی‌های نامشهود، دارایی‌های شناسایی شده را تجدید ارزیابی کنند که موجب می‌شود سرمایه آنها به صورت واقعی نشانگر ظرفیت‌های آنها باشد.» همچنین از سوی فرابورس هم اعلام شد که برای اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان در صف پذیرش شرکت‌های عادی قرار نگیرند، دستورالعملی تصویب شد تا پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار سرمایه تسهیل شود.کارشناسان این حوزه معتقدند؛ صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر، ابزار تامین مالی جمعی، صندوق‌های پروژه و شرکت‌های سهامی عام پروژه به توسعه و تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان کمک می‌کند.
همان‌طور که گفته شد دلیل ایجاد یک بازار اختصاصی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در بازار سرمایه، تفاوت‌های اساسی این شرکت‌ها با حوزه سنتی اقتصاد است و بازار مخصوص آنها هم جهت تسهیل ورود و پذیرش این شرکت‌ها به بازار سهام راه‌اندازی شد. بر این اساس در مجموع با اینکه از دید صاحبنظران حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار سرمایه، اتفاق خوبی است اما اگر قوانین وضع شده برای این شرکت‌ها به همین شکل ادامه پیدا کند، قطعا آنها تمایلی برای حضور در این بازار نخواهند داشت.
نوآفرین آمد
فرآیند پذیرش و عرضه شرکت‌های دانش‌بنیان در فرابورس از سال ۹۹ تا زمستان ۱۴۰۲ کمرنگ شده بود تا اینکه در دی ماه ۱۴۰۲ بازار نوآفرین برای حضور شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق، فناور و فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال راه‌اندازی شد. به عبارتی از اواخر سال گذشته بحث حضور دانش‌بنیان‌ها در بازار سرمایه با راه‌اندازی بازار نوآفرین جدی‌تر از قبل شد.
نساجی بابکان و صنایع ارتباطی آوا دو شرکتی هستند که برای اولین بار در بازار نوآفرین درج نماد شدند. نبابک در ۲۵ دی ماه سال گذشته و آواک در تاریخ یکم خرداد ماه سال‌جاری در این بازار پذیرش شدند و در صف عرضه هستند. صنایع ارتباطی آوا، اولین شرکتی است که در سال‌جاری در بازار نوآفرین درج نماد شده و بیش از ۶٠‌درصد فعالیت در بخش نرم‌افزاری است.
به گفته نماینده سهامدار عمده این شرکت «یکی از برنامه‌های توسعه‌ای آواک، تنوع‌بخشی به مشتری‌ها و تنوع‌بخشی به سبد تولیدات است. در این رابطه طرحی با دو فاز داریم که در آینده نزدیک عملیاتی خواهد شد». همچنین مدیرعامل این شرکت در نشست خبری عرضه اولیه آواک به دو خبر اشاره کرد: «پیش‌بینی شده به سود ۱۲۵ میلیاردی تا پایان سال دست پیدا کنیم و در سال‌جاری از محل سود انباشته افزایش سرمایه از ١٠٠‌میلیارد به ١٩٠‌میلیارد تومان خواهیم داشت.»
Sme‌ها حذف شدند؟
با راه‌اندازی بازار نوآفرین این سوال در ذهن‌ها شکل گرفت که تکلیف sme‌ها چه می‌شود؟ آیا این بازار حذف خواهد شد؟ در این راستا طبق پیگیری‌های صورت گرفته از فرابورس ایران اعلام شد: با تاسیس بازار نوآفرین، دیگر بازار SME نخواهیم داشت. بر این اساس نمادهای بازار SME به بازار نوآفرین منتقل شدند البته مشروط به اینکه شرایط بازار دستورالعمل نوآفرین را احراز کنند. گفتنی است اگر این شرایط را به دست نیاورند، هیات بازار نوآفرین بعدا درخصوص آنها تصمیم‌گیری خواهد کرد.
بنا بر این گزارش، اهم شرایط پذیرش در تابلوی رشد به شرح زیر است:
۱- جمع حقوق صاحبان سهام،حداقل ۱۰۰‌میلیارد ریال و حداکثر ۵۰۰۰‌میلیارد ریال است.
۲- دارای طرح توجیهی تایید شده توسط هیات‌مدیره، مبنی بر وجود چشم‌انداز روشن از سودآوری ‌باشد.
۳ -شرکت‌های واجد شرایط پذیرش بازار اول و دوم، با اعلام دلایل از قبیل نوین بودن صنعت مرتبط در بازار سرمایه و با پیشنهاد هیات پذیرش می‌توانند در این تابلو پذیرش می‌شوند.