ستون کالایی بازار سرمایه

احسان کشاورز- نشست «نگاهی بر عملکرد و دستاوردهای بورس کالای ایران» فرصتی بود تا محمدجواد جهرمی، مدیرعامل این بورس به ارائه گزارشی جامع از روند رشد ارزش معاملات، توسعه ابزارهای مالی و برنامه‌های آتی این نهاد بپردازد. وی با اشاره به تحقق هدف‌گذاری 000‏2‌همت تا بهمن‌ماه اعلام کرد که ارزش بازار مالی بورس کالا رشدی چشمگیر داشته و از ۱۴۴‌همت در سال گذشته به ۴۲۰‌همت در سال جاری رسیده است. افزایش سهم بازار مالی از مجموع معاملات بورس کالا نیز نشان‌دهنده تغییرات ساختاری و رشد این بخش بوده که در سال جاری به ۲۱‌درصد رسیده است.
جهرمی با تاکید بر توسعه ابزارهای مالی، به پذیرش حداکثری کالاها در بازار فیزیکی اشاره کرد و از بلوغ نسبی این بازار خبر داد. وی همچنین از گسترش معاملات فلزات گرانبها، به‌ویژه طلا و نقره خبر داد و اعلام کرد که حجم معاملات گواهی سپرده طلا در سال جاری از یک تن فراتر رفته است. علاوه بر این، برنامه‌هایی برای توسعه سایر ابزارهای مالی مبتنی بر طلا و افزایش ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه در دستور کار قرار دارد.
یکی دیگر از موضوعات کلیدی مطرح‌شده در این نشست، برنامه‌های بورس کالا برای گسترش روش‌های تامین مالی از طریق انتشار اوراق خرید دین کالایی و ایجاد صندوق‌های چند کالایی بود که می‌تواند به متنوع‌سازی سرمایه‌گذاری و مدیریت بهتر ریسک در بازار کمک کند. راه‌اندازی معاملات حق امتیاز و مجوز معادن از دیگر اقداماتی است که می‌تواند به افزایش شفافیت و جذب سرمایه‌گذاران در این بخش منجر شود.
جهرمی در بخش دیگری از سخنان خود به گواهی سپرده خودرو اشاره کرد و توضیح داد که این ابزار مالی می‌تواند بستری شفاف برای سرمایه‌گذاری در حوزه خودرو فراهم کند. به گفته وی، اجرای این طرح می‌تواند ضمن کاهش شکاف قیمتی میان کارخانه و بازار، امکان مشارکت تدریجی سرمایه‌گذاران در این بخش را فراهم کرده و به شفافیت و کارآمدی بازار خودرو کمک کند.
در ادامه نشست، مدیرعامل بورس کالا به پرسش‌های خبرنگاران درباره موضوعاتی نظیر تاثیر نوسانات ارزی بر بازار بورس کالا، مفهوم «مهندسی قیمت» و چالش‌های تعطیلی ناگهانی بورس پاسخ داد. وی تاکید کرد که بورس کالا بستری شفاف برای کشف قیمت براساس عرضه و تقاضاست و سیاست‌های کلان اقتصادی نقش تعیین‌کننده‌ای در روند نوسانات قیمت‌ها دارند.
در مجموع این نشست نمایی کلی از تحولات بورس کالا در سال جاری و برنامه‌های آن برای آینده را ارائه کرد. بورس کالا در تلاش است با تقویت زیرساخت‌های خود، توسعه ابزارهای مالی و ایجاد مدل‌های نوین تامین مالی، نقشی پررنگ‌تر در اقتصاد کشور ایفا کرده و سرمایه‌گذاران را به مشارکت فعال‌تر در این بازار ترغیب کند.
روند ارزش معاملات بورس کالا
در این نشست، مدیرعامل بورس کالا، محمدجواد جهرمی گزارشی از روند رشد ارزش معاملات ارائه کرد. وی با اشاره به هدف‌گذاری اولیه 000‏2‌همت در ابتدای سال اعلام کرد که این میزان تا بهمن‌ماه تقریبا محقق شده و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال به هدف نهایی برسد. وی از افزایش چشمگیر ارزش بازار مالی بورس کالا خبر داد که از ۱۴۴همت در سال گذشته به ۴۲۰‌همت در سال جاری رسیده است. جهرمی با تاکید بر توسعه بازارهای مالی، به پذیرش حداکثری کالاها در بازار فیزیکی نیز اشاره کرد و از بلوغ نسبی این بازار خبر داد. به گفته وی، تقریبا تمامی کالاهای صنعتی و معدنی وارد بورس کالا شده‌اند و در آینده این روند تکمیل خواهد شد.
جهرمی با اشاره به سهم بازار مالی از کل مبادلات بورس کالا در سال‌های اخیر اعلام کرد که این رقم از ۵‌درصد در سال ۱۴۰۰ به ۹‌درصد در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رسیده و در سال جاری با جهشی قابل ‌توجه به ۲۱‌درصد افزایش یافته است. وی با تاکید بر روند رو به رشد این بخش اظهار کرد که با توسعه ابزارهای مالی، این روند در سال آینده نیز ادامه خواهد یافت. جهرمی همچنین انتخاب دکتر همتی به عنوان وزیر اقتصاد را فرصتی بزرگ برای بورس کالا دانست و با اشاره به نگاه پیشرو و دیدگاه‌های ایشان نسبت به بازارهای مالی، از ظرفیت ایجاد شده برای توسعه ابزارهای مالی و گسترش بازارها خبر داد.
جهرمی با اشاره به نقش طلا در افزایش ارزش معاملات بورس کالا اعلام کرد که میزان معاملات گواهی سپرده طلا که در فروردین سال گذشته تنها ۶۲کیلوگرم بود، در سال جاری طی ماه‌های مرداد، مهر و آبان از یک تن فراتر رفته است. وی خاطرنشان کرد که هرچند هدف‌گذاری بورس کالا در سال گذشته برای رسیدن به حجم یک تن محقق نشد اما امسال توانسته‌ایم به این سطح دست یابیم. جهرمی تاکید کرد که برنامه بورس کالا توسعه سایر ابزارهای مالی مبتنی بر طلاست و در سال آینده به دنبال شکستن رکوردهای جدید در این حوزه هستیم تا منافع این رشد به اقتصاد کشور و مردم عزیزمان برسد.
آمار معاملات فلزات گرانبها
جهرمی به آمار معاملات فلزات گرانبها اشاره کرد و گفت که مجموع ارزش شمش، طلا و سکه‌های تحت نظارت بورس کالا به 9/‏1‌میلیارد دلار می‌رسد، که از این میزان 4/‏1‌میلیارد دلار مربوط به شمش طلا و نیم میلیارد دلار آن مربوط به سکه طلاست. جهرمی از عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا خبر داد و اعلام کرد که ارزش کل دارایی‌های این صندوق‌ها به حدود ۱۲۰‌هزار میلیارد تومان رسیده است. وی افزود که این صندوق‌ها در یک سال گذشته بازدهی قابل ‌توجه ۱۰۰‌درصدی داشته‌اند که حاصل مشارکت بیش از ۷۰۰‌هزار سرمایه‌گذار است؛ افرادی که از طریق این ابزارها توانسته‌اند سرمایه خود را از آثار تورم و کاهش ارزش پول ملی حفظ کنند.
مدیرعامل بورس کالا درخصوص مبادلات شمش طلا نیز توضیح داد که طی سال جاری، حجم این مبادلات به ۱۶‌هزار کیلوگرم، معادل بیش از 2میلیون سکه تمام بهار آزادی، با ارزشی بالغ بر 2/‏83میلیارد تومان رسیده است. وی با اشاره به ثبت رکورد جدید معاملات شمش طلا در آذرماه امسال اعلام کرد که بورس کالا توانسته تاکنون ۳۵۹قطعه شمش حاصل از این مبادلات را تحویل دهد. جهرمی این روند را نشانه‌ای از افزایش اعتماد بازار به بورس کالا دانست و تاکید کرد که وظیفه این نهاد، توسعه ابزارهای مالی و فراهم کردن بستر مناسب برای سرمایه‌گذاری مطمئن و پایدار است.
مدیرعامل بورس کالای ایران درخصوص معاملات نقره در بورس کالای ایران بیان کرد که توانستیم حجم معاملات 5/‏7‌تنی را مهیا کنیم که ارزش آن 700‌میلیارد تومان بوده و توسط 22‌عرضه‌کننده این مقدار تامین شده و حجم شمش سپرده شده نقره نیز 3/‏9‌تن بوده است که امیدواریم با تقویت عرضه و تقاضا این بستر را بیشتر گسترش دهیم.
او اذعان کرد که در راستای گسترش گواهی سپرده‌ها روی فلزات گرانبها که مطابق برنامه‌ها در حال توسعه است برنامه داریم تامین مالی معادن را هم در دستور کار قرار دهیم که بتوانیم منابع را در این حوزه جذب کنیم چراکه معادن ارزش‌افزود‌ه بسیار بالایی دارند.
برنامه‌های آتی بورس کالا
جهرمی در بخش پایانی سخنان خود به برنامه‌های آتی بورس کالا اشاره کرد و از اهداف مشخص و منسجم این نهاد برای توسعه و بهبود بازارهای مالی و کالایی خبر داد. وی تاکید کرد که بورس کالا در تلاش است با تقویت زیرساخت‌های خود، شرایط را برای ورود مدل‌های سبدگردانی به بازار مشتقه فراهم کند، به ‌گونه‌ای که سرمایه‌گذاران بتوانند از ابزارهای متنوع‌تری برای مدیریت دارایی‌های خود بهره ببرند. به گفته وی، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های بورس کالا، توسعه روش‌های تامین مالی بر پایه انتشار اوراق خرید دین کالایی است که می‌تواند به بنگاه‌های اقتصادی و تولیدکنندگان در تامین نقدینگی کمک کند و از وابستگی بیش از حد آنها به سیستم بانکی بکاهد.
او همچنین از راه‌اندازی صندوق‌های چندکالایی به عنوان یکی دیگر از اهداف کلیدی بورس کالا یاد کرد. این صندوق‌ها که ترکیبی از کالاهای مختلف را شامل خواهند شد، امکان متنوع‌سازی پرتفوی سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهند و به مدیریت ریسک بهتر در بازار کمک خواهند کرد. وی افزود که برای تحقق این هدف، بورس کالا در حال ارتقای زیرساخت‌های معاملاتی و تسویه قراردادهای مشتقه و مالی است تا روند معاملات با شفافیت و کارایی بیشتری انجام شود.
یکی دیگر از برنامه‌های راهبردی بورس کالا، راه‌اندازی معاملات حق‌امتیاز است. جهرمی در این زمینه توضیح داد که براساس قانون بودجه، امکان معامله مجوز واردات خودرو در بورس کالا فراهم خواهد شد که می‌تواند نقش مهمی در افزایش شفافیت این بازار و جلوگیری از رانت‌های احتمالی داشته باشد. علاوه بر این، بورس کالا در نظر دارد معاملات مجوز معادن را نیز در دستور کار خود قرار دهد. وی اظهار داشت که با اجرای این طرح، فرآیند واگذاری و بهره‌برداری از معادن کشور از طریق بورس کالا انجام خواهد شد که ضمن افزایش شفافیت، می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران و توسعه بخش معدن کمک شایانی کند.
مدیرعامل بورس کالا در پایان خاطرنشان کرد که تمامی این برنامه‌ها با هدف افزایش کارایی و شفافیت در بازارهای مالی و کالایی تدوین شده‌اند و بورس کالا با رویکردی بلندمدت در حال اجرای این راهبردهاست تا بتواند نقش موثرتری در توسعه اقتصادی کشور ایفا کند.
جهرمی در بخشی از سخنان خود به گواهی سپرده خودرو اشاره کرد و تاکید داشت که تقاضای اصلی برای خودرو در کشور بیشتر جنبه سرمایه‌گذاری دارد تا مصرفی. وی توضیح داد که اختلاف قیمت میان کارخانه و بازار ناشی از این تقاضای سرمایه‌گذاری است و نه صرفا نیاز مصرف‌کنندگان. از آنجایی که خودروسازان همواره حجم مشخصی از خودروهای تولیدی را در انبارهای خود نگهداری می‌کنند، بورس کالا می‌تواند با انتشار و عرضه گواهی سپرده خودرو، بستری شفاف و نظام‌مند برای سرمایه‌گذاری در این حوزه فراهم کند. جهرمی اظهار کرد که این سازوکار علاوه بر جذب سرمایه‌گذاران به این بازار، به کسانی که توانایی خرید مستقیم خودرو را ندارند هم امکان مشارکت تدریجی را خواهد داد، به ‌طوری ‌که با خرید جزئی این اوراق، در آینده بتوانند خودروی مورد نظر خود را به ‌دست آورند.
مدیرعامل بورس کالا در ادامه افزود که اجرای این طرح می‌تواند هم به صنعت خودروسازی کشور کمک کند و هم برای سرمایه‌گذاران مزایای متعددی داشته باشد. وی تصریح کرد که یکی از ویژگی‌های مثبت این اوراق، معافیت از مالیات بر عایدی سرمایه است که سرمایه‌گذاری در این حوزه را با هزینه‌های مالی کمتری همراه خواهد کرد و امکان ورود سرمایه‌های جدید را افزایش خواهد داد. جهرمی ابراز امیدواری کرد که این ابزار مالی جدید بتواند به بهبود شرایط عرضه و تقاضای خودرو در کشور کمک کرده و در عین حال، امکان سرمایه‌گذاری کارآمدتر و مقرون‌به‌صرفه‌تری را برای فعالان این حوزه فراهم کند.
ورود خودرو به بورس کالا، درگیر سیاستگذاری حاکمیتی
در بخش دوم این نشست خبری، خبرنگاران به طرح سوالات مختلف از مدیرعامل بورس کالای ایران پرداختند. در پاسخ به پرسش «جهان‌صنعت» درباره گواهی سپرده خودرو، جهرمی اعلام کرد که بورس کالا هیچ‌گونه مانعی برای اجرایی کردن این طرح ندارد و این تصمیم به سیاستگذاری‌های کلان حاکمیتی بستگی دارد.
وی تاکید کرد که در حال حاضر معاملات خودروهای سنگین در بورس کالا انجام می‌شود اما برای عرضه سایر خودروها، ابتدا باید میزان خودروهای موجود برای عرضه مشخص شود. وی خاطرنشان کرد که آغاز عرضه با تعداد محدود خودرو، می‌تواند تعادل بازار را مختل کند اما در صورت اتخاذ تصمیم نهایی از سوی نهادهای حاکمیتی، بورس کالا آمادگی کامل برای اجرای این طرح را دارد.
نحوه معاملات گواهی سپرده خودرو
جهرمی در ادامه و در پاسخ به پرسش «جهان‌صنعت» درباره نحوه معاملات گواهی سپرده خودرو توضیح داد که در صورت عملی شدن این طرح، معاملات آن مشابه سایر گواهی‌های سپرده کالایی خواهد بود. وی تاکید کرد که بورس کالا با ایجاد این سازوکار در تلاش است ضمن افزایش شفافیت بازار خودرو، بستر مناسبی برای سرمایه‌گذاری و مدیریت بهتر عرضه و تقاضا فراهم کند.
در پاسخ به پرسشی درباره تاثیر افزایش نرخ ارز بر بورس کالا، جهرمی توضیح داد که بورس کالا یک پلتفرم معاملاتی و بستری برای کشف قیمت براساس مکانیسم عرضه و تقاضاست و خود به ‌تنهایی نقشی در افزایش یا کاهش نرخ ارز ندارد. وی تاکید کرد که مسوولیت تحلیل و ارزیابی اثرات نوسانات ارزی بر بخش‌های مختلف اقتصادی بر عهده سیاستگذاران کلان کشور است و این تصمیم‌گیران هستند که تعیین می‌کنند چگونه این تغییرات بر بازارهای مختلف اثر بگذارد.
جهرمی افزود که بورس کالا در حقیقت دماسنجی برای انتظارات فعالان اقتصادی است و تمام تغییرات ناشی از تحولات اقتصادی و سیاست‌گذاری‌ها را به ‌صورت شفاف در تابلوی معاملاتی خود منعکس می‌کند. او همچنین تصریح کرد که بورس کالا نه سیگنالی درباره نرخ ارز ارائه می‌دهد و نه در تعیین یا نوسانات آن نقشی مستقل ایفا می‌کند.
در ادامه، مدیرعامل بورس کالا در پاسخ به پرسشی درباره مفهوم «مهندسی قیمت» در جریان مبادلات بورس کالا، با قاطعیت اظهار داشت که چنین مفهومی در بورس کالا وجود ندارد و قیمت‌ها در این بازار براساس تعامل آزاد عرضه و تقاضا و شرایط اقتصادی حاکم بر بازار تعیین می‌شود. وی تاکید کرد که برخی تصورات اشتباه درباره دستکاری قیمت توسط عرضه‌کنندگان باید اصلاح شود چراکه عرضه‌کنندگان تنها براساس ظرفیت تولید و میزان موجودی خود اقدام به عرضه کالا می‌کنند و دیگر مسوولیتی در قبال تغییرات قیمتی که در نتیجه تقابل عرضه و تقاضا در بازار شکل می‌گیرد، ندارند. جهرمی تصریح کرد بورس کالا هیچ‌گاه قیمت‌گذاری دستوری انجام نمی‌دهد و این روند را صرفا براساس کشف قیمت از طریق مکانیسم‌های رقابتی بازار دنبال می‌کند. وی همچنین خاطرنشان کرد که عرضه باید به گونه‌ای مدیریت شود که کمبودی در بازار ایجاد نشود و این امر مستلزم همکاری و هماهنگی میان نهادهای تنظیم‌گر و سیاستگذاران اقتصادی است.
در بخش دیگری از این نشست، جهرمی در پاسخ به پرسشی درباره چرایی تعطیلی بورس کالا در زمان تعطیلی‌های ناگهانی توضیح داد که عملکرد بورس کالا به سیستم بانکی کشور وابسته است و در صورتی که بانک‌ها در روزهای تعطیل فعالیت نکنند، عملیات تسویه و انجام معاملات نیز مختل خواهد شد.
او اظهار داشت که بورس کالا باید بتواند معاملات را در شرایط خاص مدیریت کرده و از ایجاد اختلالات جدی در فرآیندهای اقتصادی جلوگیری کند. جهرمی با اشاره به حجم بالای قراردادهای فعال در بورس کالا افزود که روزانه بالغ بر هزار میلیارد تومان قرارداد باز در این بازار وجود دارد و اگر در زمان تعطیلی‌های ناگهانی امکان انجام معاملات یا تسویه آن‌ها فراهم نشود، خریداران و فروشندگان دچار زیان‌های مالی قابل توجهی خواهند شد.
وی هشدار داد که در چنین شرایطی، نه‌تنها سرمایه‌گذاران متضرر می‌شوند بلکه تولیدکنندگان نیز با مشکلات جدی در تامین نقدینگی و برنامه‌ریزی تولید مواجه خواهند شد. مدیرعامل بورس کالا تاکید کرد که برای جلوگیری از این مشکلات، لازم است هماهنگی میان بورس کالا و شبکه بانکی کشور افزایش یابد تا در شرایط اضطراری، امکان مدیریت معاملات و جلوگیری از ایجاد خسارات مالی فراهم شود.