سایه‌ ‌روشن انتخاب صالحی‌امیری

نادر نینوایی- پس از چندین روز پر تب‌وتاب بر سر انتخاب و معرفی وزرا و داغ شدن بازار شایعات، نهایتا سیدرضا صالحی‌امیری به عنوان گزینه نهایی تصدی وزارت میراث فرهنگی معرفی شد. صالحی‌امیری در صورت گرفتن رای اعتماد مجلس می‌تواند بر صندلی وزارتخانه تکیه کند. پیش از معرفی او اما انتقادات بسیاری به این چهره وارد شده بود و برخی با اشاره به نامرتبط بودن تحصیلات و سوابق اجرایی وی، معتقد بودند که گزینه‌های دیگر برای تصدی سمت وزارت میراث فرهنگی مطلوب‌تر هستند.
به هر روی فعالان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سه سال گذشته را با عزت‌الله ضرغامی به عنوان فردی ناآشنا با این وزارتخانه سه‌گانه طی کرده‌اند و از لطمات و پیامدهای منفی تصدی چهره‌ای غیر‌متخصص در این وزارتخانه به خوبی آگاه هستند. برگزار نشدن جلسه‌های کمیته ثبت در اوایل دوره وزارت ضرغامی و معاونت علی دارابی، به گواه برخی اعضای پژوهشگاه میراث فرهنگی، ناآشنایی و غیر‌متخصص بودن مسوولان ارشد وزارتخانه با این حوزه تخصصی را نشان داد و البته مطرح شدن سیاست‌های انقباضی حرایم و آثار تاریخی از سوی وزیر میراث فرهنگی دولت سیزدهم هم نمودی دیگر از نبود تخصص در وزارتخانه بود.
از سوی دیگر استفاده از چهره‌ای غیر‌مرتبط در معاونت صنایع‌دستی خاطرات چندان خوشی را به‌جا نگذاشته است.
به هر روی در حالی که ضرغامی و معاونانش رفته‌رفته اندکی با فضا و اصطلاحات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آشنا شدند، زمان ترک وزارت فرارسید و گویی این بار قرار است فرصت آزمون و خطا به نفرات بعدی داده شود.
در حالی که نقدهای جدی درخصوص غیرمتخصص بودن صالحی‌امیری مطرح شده اما از سوی دیگر برخی نیز بر این باور هستند که او به سبب برش خوبی که در حاکمیت دارد می‌تواند در ارتباطات با مجلس، دولت و سایر مراجع عملکرد مطلوبی داشته باشد و زمینه را برای افزایش بودجه وزارتخانه و بهبود وضعیت حوزه‌های سه‌گانه وزارت فراهم کند. به اعتقاد این گروه استفاده از معاونان متخصص و کارکشته می‌تواند نقاط ضعف احتمالی و غیرمتخصص بودن صالحی‌امیری را در حوزه‌های سه‌گانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پوشش دهد.
ارتباطات مناسب وزیر پیشنهادی
همانطور که ذکر شد بسیاری از صاحب‌نظران ارتباطات مناسب صالحی‌امیری را برگ برنده این وزیر پیشنهادی می‌دانند. جمشید حمزه‌زاده، رییس جامعه هتلداران کشور یکی از افرادی است که به این استدلال باور دارد.
حمزه‌زاده سابقه فرهنگی، نفوذ و ارتباطات گسترده وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را در حاکمیت جزو نکات مثبت برای انجام ماموریت‌های این وزارتخانه عنوان کرد و به ارائه پیشنهاداتی پرداخته است.
رییس جامعه هتلداران کشور درباره وزیر جدید گردشگری بیان کرد: هریک از سه معاونت این وزارتخانه در واقع یک وزارت مجزا محسوب می‌شود و با توجه به اینکه بخش عمده ماموریت‌ها فرابخشی است، کسی به‌عنوان سکان‌دار باید انتخاب شود که دارای قدرت و ارتباطات گسترده در بدنه دولت و حاکمیت باشد.
او وزیر پیشنهادی را دارای ویژگی‌های مدنظر به‌منظور انجام ماموریت‌های وزارتخانه دانست و افزود: در این دوره ارتباطات گسترده‌ای با نهادهای حاکمیتی و نظارتی در راستای پیش ‌برد امور فرابخشی مرتبط به سه حوزه ایجاد شد و استنباطم این است که با انتخاب وزیر پیشنهادی مسیر فعلی تداوم داشته باشد.
حمزه‌زاده تصریح کرد: نسبت به شرایط جاری کشور، سوابق فرهنگی، تعامل و ارتباطات گسترده با دولت، حاکمیت و دستگاه‌های مرتبط وزیر پیشنهادی می‌تواند در توسعه و رونق گردشگری کشور موثر باشد.
رییس جامعه هتلداران کشور با بیان اینکه برای وزیر جدید دو پیشنهاد دارم، افزود: اول اینکه در انتصاب معاونان و مدیران مربوطه از بدنه کارشناسی و افراد باتجربه وزارتخانه استفاده کند. بدنه وزارتخانه چه در حوزه گردشگری و چه سایر حوزه‌ها افراد با تجربه زیادی دارد و استفاده از این افراد کمک زیادی می‌تواند بکند تا کسی از بیرون بیاید و تازه بخواهد با امور آشنا شود.
حمزه‌زاده توجه جدی به بخش خصوصی و تقویت تشکل‌ها را به‌عنوان دومین پیشنهاد مطرح کرد و ادامه داد: بخش خصوصی و تشکل‌ها بازوی وزارتخانه در راستای توسعه گردشگری و رفع موانع محسوب می‌شوند.
برنامه هفتم توسعه نیز بر تقویت تشکل‌ها تاکید دارد و برای تفویض اختیارها به این بخش دست را باز گذاشته است که باید مدنظر وزیر جدید میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار گیرد.
او همچنین بر این موضوع که تشکل‌های حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای باید از یکدیگر تمییز داده شوند، تاکید کرد و توجه نکردن به این نکته را در عدم شکل‌گیری ساختاری منسجم و درست مهم دانست و افزود: برنامه هفتم توسعه وضعیت را مشخص کرده است و براساس قانون، تشکل‌هایی باید تقویت شوند که جنبه منطقی بودن را دارا باشند.
چندوجهی بودن وزارتخانه و لزوم توجه به معاونت‌ها
محمدرضا کارگر، مدیرکل سابق اداره کل موزه‌ها و اموال منقول وزارت میراث فرهنگی در یادداشتی به مخالفت‌ها با معرفی رضا صالحی‌امیری به‌عنوان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پرداخته و این مخالفت‌ها را بی‌ارتباط با موضوع مدیریت در این وزارتخانه چندوجهی دانسته است.
مدیرکل سابق اداره کل موزه‌ها معتقد است در تاریخ مدیریت‌های سازمان وقت و وزارت فعلی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، هیچ‌یک از سکانداران این مجموعه از متن میراث فرهنگی نبودند اما امروز مورد احترام اهل میراث هستند و کارنامه درخشان و قابل قبول دارند. براین اساس به نظر می‌رسد برخی انتقادات و ایرادات مطرح شده، عموما بدون اجماع ملموس بر فرد انتخاب شده، عمدتا برخاسته از حساسیت‌های مختلف است.
وی می‌افزاید: هیچگاه و در هیچ‌یک از حوزه‌های میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز اجماع بر فرد یا افراد برخاسته از متن و برخوردار از دانش تخصصی مربوطه که مناسب وزارت بر این وزارتخانه چندوجهی باشند، مشاهده نشد. در هر دوره‌ای اجماع بیشتر در مخالفت بیشتر با انتخاب یک فرد برای سکانداری وزارت میراث فرهنگی صورت گرفته است نه در موضوع موافقت با وزیر انتخاب شده جدای از اینکه دکتر صالحی‌امیری که به‌زعم نگارنده از گزینه‌های مورد توجه و قابل دفاع در دولت چهاردهم و در انتظار رای اعتماد از مجلس است، آیا منتقدان این انتخاب می‌توانند برای اجماع در معرفی معاون میراث فرهنگی که حوزه فعالیت او کاملا تخصصی است و هیچ‌وجه اشتراکی با موضوع گردشگری و صنایع‌دستی ندارد برسند؟ پاسخ به این پرسش در روز‌های آینده داده خواهد شد. پاسخی که می‌تواند نشان از تعامل، هم‌اندیشی و نیک‌اندیشی اهالی میراث فرهنگی باشد.
کارگر در خاتمه خاطرنشان می‌کند: به نظر می‌رسد رسالت کنونی باید بر انتخاب معاونان و مدیران وزارت میراث فرهنگی باشد که ظاهرا از انتخاب وزیر برای فعالان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بسیار سهل‌تر است. چون این ماموریت نه با حوزه‌های دیگر وزارتخانه تلاقی دارد و نه ملاحظات رای اعتماد در مجلس و دیگر حوزه‌های حاکمیتی بر آن مترتب است.
چراغ سبز صالحی‌امیری به فعالان میراث فرهنگی
به تازگی صالحی‌امیری، وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز (گویا با شنیدن نقدهای مطرح‌شده) دست به قلم شده و یادداشتی نوشته است. وی در این یادداشت بر اهمیت میراث فرهنگی و حفاظت و پاسداشت آن تکیه داشته تا شاید به نوعی چراغ سبزی به فعالان میراث فرهنگی داده باشد و خیال آنها را از بابت حفاظت از میراث باستانی و آثار تاریخی کشور آسوده کند.
وی در این یادداشت نوشته است: در حالی که کشورهای مختلف جهان با صرف هزینه‌های گزاف و تاریخ‌سازی برای خود گذشته و اعتبار دست‌وپا می‌کنند تا نام خود را به دیگران بشناسانند، ما تاریخ و تمدنی کهن داریم و ملت بزرگ ایران چه در گذشته‌های دور و چه در دوران اسلامی مردمان تاریخ‌ساز و فرهنگ‌پروری بوده‌اند و آثاری که از خود بر جای گذاشته‌اند، چنان ارزشمند است که هیچ‌کس نمی‌تواند نقش آن را انکار کند. توجه به این میراث و حفاظت و نگهداری و معرفی آن یکی از مهم‌ترین کارکردهای این وزارتخانه بوده که از آغاز تشکیل آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. باید بپذیریم که ما امانتداران خوبی نبوده‌ایم. این میراث ارزشمند در هر جای جهان بود، بیش از این و بهتر از این با آن برخورد می‌کردند. گاهی یک استان یا حتی شهرستان ما بیش از برخی کشورها بناها و فضاهای میراثی دارد.
صالحی‌امیری می‌افزاید: هزینه در کشف، حفظ، نگهداری و معرفی این میراث ارزشمند، نوعی سرمایه‌گذاری فرهنگی و اجتماعی برای امروز و آینده این ملت بزرگ است. باستان‌شناسان، مرمتگران، پژوهشگران و حافظان میراث ملموس و ناملموس فرهنگی فقط کارکنان یک دستگاه اجرایی نیستند. آنان واسطه‌هایی میان گذشته و حتی آینده‌ این سرزمین هستند تا ما را با ریشه‌های فرهنگی‌مان آشنا کنند. آنان حافظان فرهنگ کهن ایران، هم ایران باستان و هم ایران اسلامی‌اند. آنان حافظان آبرو و اعتبار ما در جهان هستند. توجه به محوطه‌های باستانی و موزه‌ها و فضاها و بناهای میراثی و میراث ناملموس همزمان که دارای ارزش فرهنگی عمیقی است، پیشران توسعه‌ کشور است. اگر ما در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بخواهیم اصلاح را از یک نقطه شروع کنیم، آن نقطه میراث فرهنگی است. اگر بتوانیم وظایف خود را در میراث به درستی انجام دهیم، نه‌تنها بخش بزرگی از مشکلات گردشگری و صنایع‌دستی نیز حل می‌شود که تصویر ایران در جهان نیز بهبود پیدا می‌کند. ما را در جهان به اعتبار این گذشته با شکوه و استقامت و پایداری امروزمان می‌شناسند. نقش ایرانیان در جهان کهن و جهان اسلام بسیار غنی و ارزشمند است.
با توجه به نظرات و نکات مطرح شده پیرامون صالحی‌امیری که ذکر برخی از آنها در این گزارش رفت، می‌توان اینطور برداشت کرد که شاید او انتخاب اول و حداکثری هیچ‌یک از فعالان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نباشد اما زاویه و مخالفت حداکثری هم با او وجود ندارد. افزون بر این صالحی‌امیری به سبب برش سیاسی و وزنی که می‌تواند در دولت داشته باشد در صورت بهره‌گیری از معاونان متخصص و باتجربه در حوزه‌های سه‌گانه وزارتخانه می‌تواند گزینه به‌نسبه مطلوبی ارزیابی شود.