28 - 10 - 2023
زمان به روایت تاریخ
نادر نینوایی- در خیابان زعفرانیه و کمی پایین‌تر از میدان تجریش ساختمان عمارتی قدیمی و خوش‌ساخت چشمان هر بیننده‌ای را به خود معطوف می‌کند. ساختمان موزه زمان با ۵ هزار مترمربع وسعت و با گچبری‌ها و مقرنس‌کاری‌های جالب توجه، بیش از ۸۰ سال پیش بنا شده است و خاطرات گذشته‌های دور تهران را روایت می‌کند.
زمین این عمارت در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار به عنوان بخشی از اراضی باغ فردوس به معیرالممالک داماد ناصرالدین‌شاه تعلق داشته است.
پس از فوت معیرالممالک نهایتا فرزندش زمین‌ها را می‌فروشد و پس از چند بار دست به دست شدن در سال ۱۳۴۶ حسین خداداد زمین را می‌خرد و عمارت خشت و گلی و یک‌طبقه آن را مرمت می‌کند. با انجام مقاوم‌سازی روی بنای قدیمی، یک طبقه روی ساختمان اضافه می‌شود و ساختمان با طراحی و گچبری هنرمندانه و اصیل ایرانی جلوه‌ای فاخر می‌یابد.
کار گچبری این بنا در اواسط دهه ۱۳۴۰ شمسی شروع می‌شود و تا سال ۱۳۵۶ ادامه می‌یابد. گفته می‌شود ۴۰ هنرمند گچکار به سرپرستی حاج عبدالکریم نوید‌تهرانی این گچبری‌ها و ظریف‌کاری‌های هنرمندانه را در نمای خانه ایجاد کرده‌اند. از جمله استادان گچبر آن زمان استاد فرهاد یحیی‌پور و استاد حسن جعفری بوده‌اند.
یکی از اتاق‌های طبقه اول اتاق اصفهانی‌ها نام دارد که کار آذین‌بندی آن سه سال تمام طول کشیده است. این اتاق که با نام شاه‌نشین شناخته می‌شود با الهام از کاخ عالی‌قاپوی اصفهان ساخته شده و سقف آن طرحی از فرش‌های قدیمی اصفهان است.
استفاده از مس و طلا برای تزئین سقف این اتاق جلوه‌ای خیره‌کننده به آن داده است. همچنین استفاده از هنر تنگ‌بری که یکی از هنرهای سنتی دوره صفویه است جلوه‌ای خاص به دیوارها داده است. در بخش زیر محراب اتاق هم تابلوی گچبری معروف به آفرینش کار شده است که توسط استاد عیسی‌خان بهادری از شاگردان کمال‌الملک تصویر شده است.
برای ایجاد گره‌چینی‌های چوبی روی درها و پنجره‌ها نیز استادکارانی نظیر حاج‌محمد کاشی با به‌کار‌گیری خلاقیت مثال‌زدنی آثاری جاویدان را خلق کرده‌اند. یکی از نکات جالب این عمارت آن است که از آنجایی که حسین خداداد مالک سابق بنا تاجر فرش بوده استفاده زیادی از نقوش فرش در جای جای عمارت از جمله در سقف‌ها کرده است.
با بروز انقلاب حسین خداداد مالک بنا به آمریکا می‌رود و ساختمان این خانه توسط بنیاد مستضعفان مصادره می‌شود. از سال ۱۳۷۸ موسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد این موزه را با نام تماشاگه زمان و موزه ساعت معرفی و درهای آن را به روی گردشگران باز می‌کند.
وسایل به نمایش درآمده در موزه
موزه زمان را بحق باید نخستین موزه مربوط به ابزار سنجش و نمایش زمان در ایران دانست.
انواع و اقسام مدل‌های مختلف ساعت‌های رومیزی، دیواری پاندول‌دار و مربوط به دوره‌های مختلف در این موزه وجود دارد.
برخی از این ساعت‌ها از کشورهای سوییس، انگلیس، فرانسه و آلمان در دوره‌های مختلف به کشور وارد شده‌اند. همچنین ساعت‌های شخصی شخصیت‌های سیاسی، ساعت‌های جیبی و مچی و ساعت‌های مکانیکی دیواری در جای جای موزه به نمایش درآمدند. ساعت آفتابی ناصرالدین‌شاه قاجار و ساعت شخصی پروفسور محمود حسابی از جمله ساعت‌های تاریخی و شاخص مجموعه تماشاگه زمان هستند.
در حیاط موزه نیز مجموعه‌ای جالب توجه از انواع متفاوت ساعت‌ها وجود دارد، از جمله ساعت‌های به نمایش درآمده در حیاط می‌توان به ساعت شنی، ساعت آبی، ساعت آفتابی و ساعت سوختی اشاره کرد که هر یک در دوره‌ای از زمان و در جغرافیای خاص مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
در لا‌به‌لای گردش و بازدید از موزه زمان آنچه که بیش از ساعت‌ها چشم‌ها را به خود خیره می‌کند نقوش دیوارها، آجرکاری‌ها، مقرنس‌کاری‌ها و گره‌چینی درها و پنجره‌ها است که شکوهی دوچندان به این عمارت تاریخی داده است.
همین استفاده بجا و هنرمندانه از هنرهای سنتی ایران باعث شده که این خانه زیبا در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد.
برخی از ساعت‌های شاخص موزه
در طبقه اول موزه مجموعه‌ای از ساعت‌های قدیمی اروپایی به نمایش درآمده که مربوط به قرن هفدهم تا بیستم میلادی هستند.
در میان این ساعت‌ها انواعی از ساعت‌های مکانیکی، کوکی، رومیزی و دیواری به چشم می‌خورد که هر یک به شکلی هنرمندانه آذین شده‌اند.
جالب است بدانید که برخی از این ساعت‌ها از جمله هدایایی بوده که سیاستمداران دوران گذشته در سفرهای خارجی خود هدیه گرفته‌اند. در این بخش ساعتی رومیزی ساخت کشور فرانسه از جنس برنز و با روکش آب طلا نیز وجود دارد که در قرن نوزدهم ساخته شده است. طراحی پیکره هومر حماسه‌سرای یونانی روی آن جلوه‌ای خاص به این ساعت داده است.
در طبقه دوم موزه زمان برخی از آثار هوشنگ فروتن به نمایش درآمده‌اند. این هنرمند با کنار هم قرار دادن قطعه‌های ساعت، نوعی کلاژ ساخته و جلوه‌ای هنرمندانه به قطعات قدیمی ساعت‌ها داده است.
همچنین در این طبقه ابزار قدیمی تعمیر ساعت همچون عقربه‌کش، سمبه و سمبه‌دان و طلق‌کش وجود دارد. بخشی از آثار به نمایش درآمده در طبقه دوم نیز ساعت‌های جیبی، مچی و سفارشی هستند. ساعت مخصوص ورود و خروج راه‌آهن که در اواخر قرن هجدهم میلادی ساخته شده از جمله ساعت‌های جالب به نمایش درآمده در این طبقه است. ساعت‌هایی از شاهان قاجاری از جمله ناصرالدین‌شاه، احمدشاه و مظفرالدین شاه نیز در این طبقه به نمایش درآمده‌اند.
در این موزه همچنین ساعت‌های برخی چهره‌های سرشناس همچون داود رشیدی، جمشید مشایخی و محمدعلی کشاورز به نمایش درآمده است.
اگر علاقه‌مند به وقت‌گذرانی در کافه هستید در نظر داشته باشید که کافه رستورانی روباز نیز در عمارت موزه زمان قرار دارد. چنانچه دوست داشته باشید در اطراف موزه زمان نیز کمی گشت و گذار داشته باشید می‌توانید از باغ فردوس و موزه سینما دیدن کنید یا به بازار تجریش بروید و پس از گشت و گذار در این بازار سنتی چند دقیقه‌ای هم برای بازدید از امامزاده صالح وقت بگذارید.
در نهایت در نظر داشته باشید که کاخ موزه سعدآباد نیز در فاصله‌ای نه‌چندان دور نسبت به موزه زمان قرار گرفته و با چند دقیقه رانندگی می‌توانید از کاخ سعدآباد نیز دیدن کنید.