ریسک سرمایه‌گذاری

گروه بازرگانی- با افزایش مناقشات در خاورمیانه، سرمایه‌گذاری در ایران تحریم ‌شده و با ریسک بیشتری مواجه شده است. گسترش جنگ در خاورمیانه می‌تواند به تشدید زیان‌های اقتصادی در کشورهای مجاور بینجامد و برای ایران هم شرایط جدیدی را رقم بزند و تا حدودی دامان ایران و ریسک سرمایه‌گذاری بخش خارجی در ایران را بگیرد.
تغییر مسیر برجام از دیگر مولفه‌های اساسی در رغبت نداشتن سرمایه‌گذاران خارجی در ایران به شمار می‌رود اما به‌رغم تحریم‌ها و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری در ایران، دولت چین همچنان سیاست‌ رشد داخل را در حوزه پتروشیمی، احداث واحدهای جدید پتروشیمی در دستور کار خود قرار داده است. البته جدایی از سرمایه‌گذاری خارجی، احتمال گردش بیشتر سرمایه مردم در بازارهای سوداگری در این مقطع بیشتر شده و بعید نیست که مردم سرمایه خود را به جای بخش تولیدی در بازارهایی نظیر طلا، سکه و ارز وارد کنند. آیا این اتفاقات منجر به عقب‌نشینی خارجی‌ها، به ‌ویژه چین، از سرمایه‌گذاری در ایران می‌شود؟
میزان سرمایه‌گذاری چین در ایران
طی چند سال اخیر روابط ایران و چین گسترش یافته و چین بیشترین ورود سرمایه به ایران را دارد و با اختلاف بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران به شمار می‌رود، به طوری ‌که در طول یک سال گذشته میزان سرمایه‌گذاری کشور چین در شاخه لجستیک، بندری، معدنی و انرژی تجدیدپذیر ۱۰برابر رشد داشت.
تحرکات بخش چین در ایران هم نسبت به گذشته افزایش یافته و آمارهای ارائه‌شده از رشد سرمایه‌گذاری چین در ایران از حدود ۲۰۰‌میلیون دلار سال گذشته به حدود 2میلیارد دلار در سال جاری سخن می‌گویند. چین بیشترین سهم را از مبادلات تجاری ایران هم به خود اختصاص داده است، به طوری ‌که سهم چین در تجارت خارجی غیرنفتی ایران از 2/21‌درصد در سال 1393 به 1/28درصد در سال 1402 افزایش یافته است. بهای مبادلات غیرنفتی دو کشور هم به صورت میانگین سالانه یک میلیارد دلار رشد داشته که در سال گذشته به حدود 33‌میلیارد
دلار رسید.
تجارت نفتی ایران و چین بعد از امضای سند همکاری 25‌ساله جهش قابل ‌توجهی یافته که این موضوع نشان‌دهنده وابستگی دو طرف به برقراری صادرات نفت است. ایران برای گذر از شرایط تحریم به حفظ ارزآوری وابسته به فروش نفت به چین می‌پردازد. ایران نیز به عنوان دومین صادرکننده بزرگ به چین، نقش اساسی در تنوع‌سازی ذخیره انرژی چین دارد و این وابستگی دوطرفه روابط دو کشور را پایدار نگه می‌دارد.
براساس داده‌های به دست آمده از سازمان گمرک، درآمد نفتی ایران در سال 1402 حدود 36‌میلیارد دلار بود که حدودا 90‌درصد آن حاصل از صادرات نفت به چین بوده است. حال با ورود ایران به مناقشات منطقه‌ای، این احتمال وجود دارد که ایران بزرگ‌ترین و تقریبا تنها شریک تجاری خود را از دست بدهد؟
تحریم مولفه‌ای مهم‌تر از مناقشات اخیر
مصطفی مالکی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران و چین، درباره تاثیر تنش‌های اخیر خاورمیانه در روابط ایران و سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به تجارت‌نیوز گفت: چنانچه تحریم‌ها و موانع داخلی موجود در ایران برطرف نشود، نمی‌توان با قاطعیت در رابطه با تاثیر منفی یا مثبت این اتفاق در ایران اظهار نظر کرد. این اتفاق نمی‌تواند چین را از سرمایه‌گذاری در ایران به عقب براند چراکه هر کشوری ویژگی خاص خود را داراست و نمی‌تواند جایگاه و موقعیت این کشور را کمرنگ کند. ایران هم اهمیت قابل ملاحظه‌ای در حوزه نفتی و پتروشیمی برای چین دارد.
او در رابطه با راهکار افزایش سرمایه‌گذاری در کشور هم پیشنهاد کرد که این موضوع مربوط به شخص، نهاد و سازمانی نیست. قوانینی که در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی است نیاز به بازنگری دارد و تا زمانی که این قوانین اصلاح نشود نمی‌توان انتظار داشت اتفاقاتی که دولت مدنظر دارد پیش بیاید، پس در مرحله نخست قوانین باید اصلاح شوند تا مانع آسیب‌پذیری و نفوذ جریانات به سرمایه‌گذاری شوند.
افزایش ریسک سرمایه‌گذاری
مهدی پازوکی، اقتصاددان هم به اهمیت این تنش در روابط داخلی ایران پرداخت و به تجارت‌نیوز گفت: هرگاه تنشی در خاورمیانه اتفاق می‌افتد قیمت ارز، ارزش پول ملی و بازار سرمایه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و ریسک سرمایه‌گذاری را در داخل ایران بالا می‌برد.
او ادامه داد: میزان سرمایه‌گذاری خارجی در کشور بسیار پایین است، سرمایه‌گذاران داخلی هم به دلیل بحران ایجاد شده در خاورمیانه بخشی از دارایی خود را به طلا یا ارزهای معتبر خارجی تبدیل می‌کنند.
به باور وی این تنش کوتاه‌مدت خواهد بود و با وجود اینکه اسرائیل ورود ایران به جنگ را در ذهن می‌پروراند اما ایران به دنبال جنگ‌افروزی در منطقه نیست. مسوولان کشور باید درایت به خرج دهند و سعی کنند جامعه جهانی را در جریان بگذارند و از این فرصت برای معرفی چهره واقعی و جنگ‌افروزانه اسرائیل نهایت استفاده را ببرند.
پازوکی خاطرنشان کرد: اگر دولت سیاست‌های تنش‌زدایی را چه در روابط داخلی و چه در روابط خارجی پیش می‌گیرد به این دلیل است که با سیاست‌های اسرائیل مقابله کند. درگیری جدید خاورمیانه و مسائل مربوط به آن ممکن است در بلندمدت اقتصاد ایران را متاثر کرده و آسیب‌هایی را در سطح منطقه ایجاد کند که می‌توان با سیاست‌های پیشگیرانه و قوانین اصلاح‌شده در تعیین سرنوشت اقتصاد کشور تلاش کرد.
رفتار ناعادلانه اقتصادی با ایران
به گفته رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین، در نظم کنونی دنیا رفتاری که با ایران می‌شود عادلانه نیست و ایران از تمام امتیازات بین‌المللی اقتصادی محروم است، در همین حال در کنار طرح کمربند و جاده، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس می‌تواند دریچه‌های جدیدی برای نوعی دیگر از مبادلات بین‌المللی تجاری و اقتصادی به روی ایران بگشاید.
مجیدرضا حریری، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین از وقوع تغییراتی بنیادین در نظم جهانی خبر داد و این دگرگونی‌ها را متناسب با منافع ایران دانست. وی در توضیح بیشتر در این باره به طرح کمربند جاده اشاره کرد و گفت: شی جین پینگ، رییس‌جمهور چین این طرح را در سال ۲۰۱۳ به عنوان یکی از استراتژی‌های این کشور برای جهان آینده مطرح کرده و از سال ۲۰۲۱ به بعد علاوه بر آن، طرح‌های دیگری هم به عنوان مکمل کمربند جاده مطرح شده است. ابتکار توسعه جهانی، ابتکار تمدن جهانی و ابتکار امنیت جهانی عناوین این طرح‌ها هستند که همگی مدرنیزاسیون به سبک چینی را رقم می‌زنند.
وی افزود: در همین حال دنیا مستعد وقوع یک تغییر پارادایم است که مبتنی بر آن چین به قدرت نخست اقتصادی دنیا تبدیل خواهد شد. در مورد تاریخ تحقق این تغییر شماری خوش‌بین‌تر و شماری بدبین‌تر هستند اما همگی بر سر اینکه در دهه‌های آینده این موضوع اجتناب‌ناپذیر است اتفاق نظر دارند.
حریری ادامه داد: این برتری اقتصادی چین جایگاه بین‌المللی آن را ارتقا می‌دهد، در سال‌های اخیر چین ارتباطات خود را با شورای همکاری خلیج فارس تقویت کرده و پیگیر رفع اختلاف میان ایران و عربستان بوده است، همه اینها گویای این است که نقش جهانی چین در حال پررنگ شدن است.
جایگاه ایران در کمربند جاده
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین در ادامه به جایگاه ایران در طرح کمربند و جاده پرداخت و گفت: در این طرح برای همه کشورها جایگاهی دیده شده است اما در سال ۲۰۱۴ نخستین کتاب در این باره در دانشگاه شهر ایوو چین چاپ شد و در این کتاب به شهرهای مهم جاده ابریشم اشاره شد؛ تهران یکی از شهرهای نام ‌برده شده در این کتاب است و دستکم سه خط از خطوط اتصالی که شرق و غرب را به هم متصل می‌کند از ایران می‌گذرد، با این حال هر کشوری با توجه به سهم مشارکت فعالی که دارد می‌تواند از این طرح بهره ببرد.
وی اضافه کرد: این طرح به توسعه زیرساخت‌ها در کشورهای همکار می‌انجامد، البته دستاوردهای کمربند و جاده تنها به امور اقتصادی محدود نمی‌شود و دامنه همکاری‌های برآمده از این طرح به موضوعات فرهنگی، اجتماعی، علوم و فناوری‌های جدید، تبادل دانشجو و… نیز کشیده شده اما توسعه زیرساخت‌ها دستاوردهایی مانند اشتغال‌آفرینی، ثبات و امنیت اقتصادی و ارتقای ارتباطات بین‌المللی را در پی دارد.
حریری تصریح کرد: در نظم کنونی دنیا رفتاری که با ایران می‌شود عادلانه نیست و ایران از تمام امتیازات بین‌المللی اقتصادی در عرصه‌های بانکداری، حمل و نقل، بیمه و از این قبیل محروم شده است، در نتیجه ایرانی‌ها انگیزه بیشتری برای تغییر دادن وضع موجود و رسیدن به یک نظم جدید عادلانه در جهان دارند، در نظم جدید هر کشوری می‌تواند به اندازه استعداد، ذخایر و منابع خود از امتیازات روابط بین‌الملل برخوردار شود.
وی یادآور شد: در کنار طرح کمربند و جاده عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس می‌تواند دریچه‌های جدیدی برای نوعی دیگر از مبادلات بین‌المللی تجاری و اقتصادی به روی ایران بگشاید و در این نوع جدید ارتباطات، ایران شرکت فعال دارد و پذیرفته ‌شده است. اکنون ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس به عنوان عضو اصلی شناخته شده است.
تغییر با وجود مقاومت هژمونی غرب حتمی است
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین در ادامه از موانع پیش روی این تغییر گفت و اظهار کرد: باید توجه داشت که هژمونی موجود در دنیای غرب به سرکردگی آمریکا این تغییر را بدون مقاومت نمی‌پذیرد و تلاش خود را برای به تاخیر انداختن آن می‌کند و حتی رفتارهای غیرقابل‌ پیش‌بینی از خود نشان می‌دهد، همانند آنچه در روزهای گذشته در لبنان شاهد وقوع آن بودیم؛ اتفاقاتی که اگر تا ۱۰روز پیش از رویداد آنها صحبت می‌شد باورش راحت نبود با این حال چنانچه پیشتر اشاره کردم تغییر این نظم اجتناب‌ناپذیر است، هرچند زمان وقوع این تغییر قابل‌پیش‌بینی نباشد.
وی تاکید کرد: آماری که از رشد اقتصادی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و بریکس وجود دارد گویای تغییر حتمی نظم جهانی است. فلسفه بریکس گردهمایی اقتصادهای نوظهور دنیاست و در همین حال نسبت رشد اقتصادهایی مانند چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی در مقایسه با رشد اقتصادهای مسلط کنونی در غرب به میزان چشمگیری بیشتر است.
حریری افزود: متوسط رشد سالانه چین در ۱۰سال آینده حدود ۵‌درصد است در حالی که متوسط رشد آمریکا حدود 5/1درصد است، در نتیجه در دهه آینده چین هر سال 5/3درصد نسبت به آمریکا بزرگ‌تر می‌شود، همچنین تا سال ۲۰۳۵ از ۱۰ اقتصاد برتر دنیا دستکم پنج اقتصاد در آسیا مستقر است. چین، هند، اندونزی، عربستان سعودی، ژاپن و کره جنوبی اقتصادهای برتر آسیایی را تشکیل می‌دهند.