ریسک تاکتیکی «شی»

محمدرضا ستاری- دارون عجم اوغلو، استاد اقتصاد دانشگاه ام‌آی‌تی آمریکا سال‌ها قبل در کتاب مشهور خود به نام چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟ درخصوص چین که آن زمان رشد اقتصادی‌اش برای تمام جهان خیره‌کننده بود، نوشت: این وضعیت اقتصادی برای چینی‌ها دوام نمی‌یابد زیرا سیاست بسته با اقتصاد باز با یکدیگر تعارض داشته و در نهایت یکی سرانجام دیگری را در خود می‌بلعد؛ حال پس از حدود 12 سال شاهد هستیم که معجزه رشد اقتصادی چین به پایان رسیده و این کشور درگیر بحران بی‌سابقه بیکاری جوانان و همچنین بحران در بخش املاک و مستغلاتی است که در حدود 25‌درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد.
این وضعیت در شرایطی اتفاق افتاده که دقیقا پس از آخرین گردهمایی بزرگ رهبران چین در قالب بیستمین کنگره حزب کمونیست، شی‌جین‌پینگ رییس‌جمهوری این کشور نه‌تنها به صورت مادام‌العمر مقام خود را تثبیت کرد، بلکه تبدیل به رهبر بلامنازع حزب و تصمیم‌گیری‌های کلان در کشور شد.
در واقع پس از کنگره و همچنین بعد از آن پلونم سوم کمیته مرکزی حزب کمونیست چین بود که شی بعد از مائو به عنوان نخستین رهبری معرفی شد که به صورت مادام‌العمر می‌تواند در راس قدرت قرار گرفته و سنت تغییر هر 10 سال یک‌بار رییس‌جمهوری را نقض کند. در چنین شرایطی قطعنامه پلونم سوم که در تیرماه امسال برگزار شد از منظر سیاسی و همچنین اقتصادی نقشه راه جدیدی را پیش‌روی مقامات ارشد چین قرار داد. اینکه شی علاقه دارد اقتصاد کشور را به سمت خودکفایی و انعطاف‌پذیری در برابر شوک‌های خارجی هدایت کرده و از نظر سیاسی نیز بحث توسعه به مفهوم امنیت ملی و کنترل ایدئولوژیک بیشتر گره خواهد خورد.
در مورد اتخاذ چنین سیاستی در چین، ناظران و کارشناسان، تحلیل‌های مختلفی را ارائه داده‌اند اما در میان تمامی این تحلیل‌ها یک نکته غیر‌قابل انکار است؛ برای شی‌جین‌پینگ، چنین نقشه راهی انتخاب میان سیاست و اقتصاد نیست، بلکه نشان‌دهنده جدایی‌ناپذیری این دو مقوله از هم است که یک مدل جدید جهت مقابله با چالش‌های داخلی و نیز رقابت‌های استراتژیک خارجی ارائه می‌دهد.
اسم رمز نیروهای مولد کیفی جدید!
در همین رابطه اخیرا مجله نشنال اینترست در گزارشی به قلم مایکل کلارک و جید گوان از مدرسان ارشد مطالعات استراتژیک دانشگاه جنگ استرالیا آورده است: خروجی آخرین کنگره حزب کمونیست و پلونم سوم نشان می‌دهد که چینی‌ها فکر می‌کنند با یک محیط سخت و پیچیده بین‌المللی دست و پنجه نرم می‌کنند که تنها راه محافظت از خود در این محیط تضمین ثبات داخلی، تولید با کیفیت بالا و تقویت قدرت حزب کمونیست است. در واقع تاکید بر توسعه و تولید با کیفیت بالا که در جلسات مطالعاتی کمیته دائمی دفتر سیاسی حزب کمونیست چین روی آن کار شده، شاکله‌اش بر استفاده از نیروهای مولد کیفی جدید استوار است که محوریت فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی را تشکیل می‌دهد؛ امری که مقامات چینی معتقدند در انقلاب صنعتی چهارم آنها را بیش از هر زمان دیگری به خود متکی خواهد کرد.یعنی در شرایطی که چین در یک رقابت تنگاتنگ و همه‌جانبه با ایالات متحده قرار گرفته و در زمینه فناوری‌های پیشرفته نظیر تراشه‌های نیمه‌رسانا تحریم شده است، اعضای دائمی دفتر سیاسی حزب کمونیست چین تاکید دارند، تنها از طریق چنین نقشه راهی است که می‌توانند هم در رقابت با آمریکا خود را تقویت کنند و هم اینکه با فاصله گرفتن از شیوه‌های رشد اقتصادی سنتی، مسیرهای توسعه مولد نوینی را در پیش بگیرند.
در واقع در اتفاقی بی‌سابقه، رهبر چین هر چند که امنیت ملی را پایه‌ای اساسی برای تضمین رشد و توسعه پایدار معرفی کرده، اما این بار مقوله امنیت ملی را وابسته به توسعه با کیفیت بالا می‌داند؛ به طوری که در قطعنامه پلونم سوم حزب آمده است: ما باید اطمینان حاصل کنیم که توسعه با کیفیت بالا و امنیت بیشتر یکدیگر را تقویت می‌کنند تا از ثبات و امنیت بلندمدت کشور محافظت شود.
در اینجاست که دو مساله مهم نمایان می‌شود؛ اول اینکه خروجی قطعنامه با اظهارات قبلی شی، مبنی بر گذار به یک مدل اقتصادی جدید همخوانی داشته و دوم اینکه چارچوب‌بندی آن نشان می‌دهد تمامی حوزه‌ها باید در خدمت امنیت سیاسی حزب کمونیست به رهبری وی باشد. این موضوع به خوبی در یادداشت توضیحی شی درخصوص تصمیم پلونم ذکر شده؛ جایی که او امنیت ملی را از طریق ایجاد نظام یکپارچه مدیریت جمعیت و بهبود سیستم پیشگیری و کنترل امکان‌پذیر دانسته و تاکید می‌کند ادغام دو مقوله توسعه و امنیت به دولت و حزب این امکان را می‌دهد تا سازوکارهای مقابله با تحریم‌های خارجی و نیز فشارهای رقبا را فراهم سازد.
در همین رابطه وقتی این استراتژی جدید اقتصادی به تاکیداتی نظیر لزوم تبعیت از رهبری حزب، همسو بودن با کمیته مرکزی و وفاداری به نظام و فرهنگ سوسیالیستی خاص چین پیوند می‌خورد، نشان می‌دهد که یک چیز به مقامات چینی دیکته شده است؛ اینکه شی‌جین‌پینگ سرچشمه اقتدار سیاسی و ایدئولوژیک چین تا مدت زمانی نامعلوم خواهد بود.
شی ناراضی است!
تمامی این موارد در حالی به عنوان نقشه راه مقامات دولتی چین مطرح شده که لحن شی‌جین‌پینگ حاکی از نارضایتی او از مجریان و مقامات زیر دستش است. او در یادداشت توضیحی خود به قطعنامه پلونم سوم تاکید کرده که برخی از مشکلات کنونی کشور نه از سیاستگذاری، بلکه در نتیجه اجرای ضعیف آن است.به همین دلیل است که همچنان بر مکانیسم‌های نهادی برای پیشگیری از بوروکراسی بدخیم و مکانیسم بررسی و برخورد با روندهای ناسالم و فساد تاکید می‌کند؛ امری که باعث شده در اتفاقی کم‌سابقه لی شانگفو، وزیر دفاع، چین کانگ وزیر خارجه، لی یوچائو رییس نیروهای موشکی ارتش و چند ژنرال ارشد چینی که همگی آنها توسط شی ارتقای مقام یافته بودند با چنین مکانیسم‌هایی محکوم و از کار برکنار شوند تا وی نشان دهد تسلطش بر تمامی فرآیندهای کلان کشور بلامنازع است.
با این حال کارشناسان معتقدند هر چند تمامی این موارد می‌تواند بر تحکیم قدرت شی در داخل کشور بیفزاید اما باید دید تا چه میزان قادر خواهد بود بر مشکلات داخلی و همچنین چالش‌های بین‌المللی نظیر رقابت با ایالات متحده غلبه کند؟ زیرا همزمان با قبضه کردن قدرت کامل توسط شی و فشار بر بخش خصوصی مبنی بر تبعیت محض از حزب کمونیست، شاهد هستیم که اقتصاد این کشور از ریل رشد دائمی و بالا خارج و به خطای تاکتیکی و پر‌هزینه شی تبدیل شده است. خطایی که نشان می‌دهد رهبری چین جهت تحکیم قدرت سیاسی، تا به اینجای کار حاضر به پرداخت هرگونه هزینه اقتصادی است.