رکوردشکنی بیکاری در چین

گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری-
نرخ بیکاری بالا که حالا در چین رکوردشکنی کرده، تبدیل به یک چالش جدی برای دولت این کشور شده است. به نظر می‌رسد مشاغل موجود با اهداف و معیارهای نسل تحصیلکرده و جوان چین مطابقت ندارد و از سوی دیگر اقدامات دولت در جهت تشدید فشارها بر بخش خصوصی نیز وضعیت را به گونه‌ای پیچیده کرده که دولت برای برون‌رفت از آن دچار چالش‌های جدی شده است.
آمارها نشان می‌دهد در ماه خرداد، نرخ بیکاری در میان گروه سنی ۱۶ تا ۲۴ سال در چین به بالای ۲۱ درصد رسیده که در نوع خود یک رکورد محسوب می‌شود. حتی به گفته برخی از کارشناسان با ورود فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به بازار کار احتمال می‌رود که این نرخ در ماه جاری میلادی نیز افزایش یابد. با این حال برخی از کارشناسان معتقدند که این ارقام نیز به طور کامل منعکس‌کننده واقعیت نیست، زیرا در آمارها افرادی که از نظر اقتصادی غیر‌فعال هستند در نظر گرفته نشده‌اند. به همین دلیل اگر قرار باشد نرخ بیکاری را با جوانانی که تحصیل نمی‌کنند و به دنبال کار نیستند حساب کنیم، به احتمال زیاد میزان بیکاری در بازه سنی ۱۶ تا ۲۴ سال به حدود ۵۰ درصد افزایش می‌یابد.
در همین رابطه طبق گزارشی که موسسه مطالعات شرق منتشر کرده، چنین موضوعی علاوه بر وضعیت اقتصادی چین، بر چشم‌انداز آینده این کشور نیز تاثیر منفی خواهد داشت، زیرا نسل تک‌فرزندی که دائما به آنها تلقین شده که آموزش رمز موفقیت است و شکوفایی چین همواره تداوم خواهد داشت، با کمبود مشاغل مرتبط با رشته تحصیلی خود مواجه هستند، لذا از ورود به بازار کار دلسرد می‌شوند.
در چنین شرایطی همزمان با اینکه یکی از ارکان مهم رشد اقتصادی چین تضعیف شده، به موازات کاهش زاد‌و‌ولد به واسطه عدم ثبات مالی، پیامدهای منفی کاهش جمعیت در این کشور ظاهر می‌شود، که چنین معضلی می‌تواند افکار بیکار را به منبع بالقوه‌ای از ناآرامی‌های اجتماعی تبدیل کند. در این راستا شی جین‌پینگ رییس‌جمهوری چین یکی از اولویت‌های اصلی خود را تضمین امنیت اقتصادی قرار داده. به همین دلیل پکن تلاش کرده مانند گذشته برنامه‌های بزرگ تقویت اقتصادی را به منظور تحریک فعالیت‌ها در دوره کاهش رشد مورد استفاده قرار دهد؛ موضوعی که بدهی‌های دولت را به میزان زیادی بالا برده و منجر به افزایش بی‌ثباتی مالی شده است. با این حال نرخ بالای بیکاری در میان جوانان، بازگشت به روش‌های قدیمی از سوی دولت مانند تحریک رشد تولید ناخالص داخلی را توجیه می‌کند.
علل بیکاری بالا در چین
به گفته کارشناسان مهم‌ترین دلایل تشدید معضل بیکاری در میان جوانان چین عبارتند از کند شدن رشد اقتصادی، عدم تطابق ساختاری بازار کار با معیارهای نسل جوان و نیز اقدامات دولت در بخش‌های حساس اقتصاد. در واقع در دوران رونق اقتصادی، تقاضا برای نیروی کار در چین افزایش یافته و چندان مشکلی درخصوص بیکاری وجود نداشت، اما اتخاذ سیاست کووید صفر از سوی دولت در سال ۲۰۲۰ به منظور مهار همه‌گیری کرونا، به شدت بر روی رشد اقتصادی خیره‌کننده چین تاثیر منفی داشت. اولین بخشی که پیامدهای چنین سیاستی را تجربه کرد، بخش خدمات چین بود؛ جایی که بسیاری از جوانان در آن مشغول به کار و فعالیت می‌شدند. در چنین دورانی بود که بسیاری از شرکت‌های خصوصی در چین قادر به جان به در بردن از تبعات سیاست کووید صفر نشدند. به عنوان مثال آمارها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۲، بیش از ۲۰۰ هزار شرکت کوچک و متوسط تنها در شانگهای تعطیل شده‌اند. این در حالی که میزان تعطیلی این شرکت‌ها در سال ۲۰۱۸، پنجاه هزار مورد بوده است.
این وضعیت در شرایطی برای چین رقم خورده که از زمان برداشته شدن محدودیت‌های مرتبط با کرونا، بهبود اقتصادی ضعیف‌تر از حد انتظار بوده است؛ موضوعی که باعث کاهش سرمایه‌گذاری و همچنین ایجاد مشاغل جدید شده است. در همین رابطه است که برخی تحلیلگران معتقدند، چنین چالشی یک معضل موقت نیست، بلکه نشان‌دهنده یک مشکل ساختاری و بلندمدت است. برای نمونه پیشرفت‌های محسوس چین در زنجیره تامین جهانی باعث شده تا کارگران با مهارت مورد نیاز باشند؛ امری که مانع از کاریابی کارگران بی‌تجربه‌ای می‌شود که تازه ‌وارد بازار کار می‌شوند. علاوه بر این شواهد نشان می‌دهد جوانان تحصیلکرده چینی، برخلاف والدین خود خواستار مشاغل سخت، یکنواخت و کم‌درآمد نیستند. این موضوع از آنجا حائز اهمیت است که آنها مجبور به انتخاب هر شغلی هم نیستند، زیرا مورد حمایت مالی خانواده‌های خود قرار دارند. به همین دلیل به موازات کاهش فرصت‌های شغلی در بخش خدمات و چالش‌هایی که در بخش املاک و مستغلات چین ایجاد شده، بسیاری از جوانان ترجیح می‌دهند که کار نکنند.
پاسخ دولت
برخی از ناظران معقتدند دولت چین، مشکلات جوانان را درک نمی‌کند. در بسیاری از سخنرانی‌های شی جین‌پینگ شاهد هستیم که او دائما از جوانان چینی می‌خواهد که سخت کار کنند و مانند اجدادشان در مسیرهای پرچالش پایداری کنند. همچنین دولت هنوز نتوانسته یک برنامه بهبود موثر برای چنین وضعیتی ارائه کند. در واقع راهکارهای دولت تاکنون ارائه یارانه به کارفرمایان برای به‌کارگیری جوانان، ایجاد یک میلیون محل کارآموزی و افزایش جذب نیرو در مراکز دولتی بوده است.
همچنین سایر برنامه‌ها مانند اعزام ۳۰۰ هزار دانش‌آموز به استان گوانگدونگ برای انجام کار داوطلبانه جهت پروژه احیای روستا تا ۲۰۲۵، از جمله اقداماتی بوده که بسیار واکنش‌برانگیز شده، چراکه برخی معتقدند چنین کارهایی یادآور انقلاب فرهنگی دوران مائو است؛ جایی که جوانان مجبور شدند به صورت دسته‌جمعی شهرها را ترک کنند و ساکن روستاها شوند.
از سوی دیگر در حالی که بخش خصوصی چین حدود ۸۰ درصد از بازار کار این کشور را تامین کرده و نقشی کلیدی برای رفع معضل بیکاری دارد، دولت چین به خصوص در طول سال‌های اخیر سیاست کنترل بخش خصوصی و تبعیت آن از حزب کمونیست چین را در دستور کار قرار داده است؛ موضوعی که به قیمت کاهش رشد اقتصادی و در نتیجه افزایش بیکاری تمام شده است.
پیش‌بینی‌ها و پیامدها
مطابق با بررسی‌های انجام‌شده به نظر می‌رسد با توجه به اقداماتی که دولت در دستور کار قرار داده، تا پایان سال جاری میلادی به میزانی وضعیت بازار کار در چین بهبود یابد، اما در بلندمدت به واسطه مشکلات ساختاری در بازار کار، کاهش نرخ زاد و ولد و مهاجرت نیروی کار تحصیل به نظر می‌رسد وضعیت برای دولت چالش‌برانگیزتر شده و مانع بزرگی در جهت جاه‌طلبی‌های جهانی چین ایجاد شود که زیربنای آن ثبات داخلی و اقتصاد پررونق است. در این راستا، اطلاعات رسمی نشان می‌دهد که تعداد بیکاران ساکن چین در گروه سنی ۱۶ تا ۲۴ سال بیش از ۶ میلیون نفر است؛ در حالی که ۳۳ میلیون نفر در این گروه سنی از لحاظ اقتصادی فعال محسوب شده و حدود ۴۸ میلیون نفر نیز دانشجو هستند. در نتیجه از آنجا که کل گروه سنی ۱۶ تا ۲۴ سال را ۹۴ میلیون نفر تشکیل می‌دهند، کسانی که خارج از بازار کار هستند در آمارها محسوب نشده‌اند. در این رابطه ژانگ داندان استاد دانشگاه پکن معتقد است بیش از ۲۲ میلیون چینی در مقطع آموزشی قرار ندارند و بیکار محسوب می‌شوند، بنابراین اگر آنها نیز در آمارها محاسبه شوند، سهم افراد بیکار در این گروه سنی به بیش از ۴۶ درصد می‌رسد. تازه زمانی که در ماه جولای حدود ۱۲ میلیون دانشجو از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل شوند باید انتظار این را داشت که تعداد افراد بیکاری که در حال تحصیل نیستند، نیز افزایش یابد. علاوه بر این لازم به ذکر است که نرخ بیکاری در چین را نمی‌توان با شاخص‌های مشابه در سایر کشورها مقایسه کرد، زیرا اداره ملی آمار این کشور تعریف متفاوتی از بیکاری ارائه می‌کند. نخست اینکه بررسی و محاسبات در شهرها انجام می‌شود و آن دسته از مهاجرانی که به دلیل پیدا نکردن شغل مجبور به بازگشت به روستا هستند را مورد محاسبه قرار نمی‌دهد. همچنین در چین فردی بیکار محسوب می‌شود که در سه ماهه گذشته به دنبال کار بوده و در عرض دو هفته نیز آماده به کار باشد.
این موضوع در حالی است که به عنوان مثال در اتحادیه اروپا، معیارها چهار هفته و آماده به کار فوری است. به همین دلیل ادعا شده هنگامی که محققان دانشگاه پکن از استانداردهای اتحادیه اروپا استفاده کردند، مشخص شد که نرخ بیکاری در سال ۲۰۲۰ در گروه سنی ۱۶ تا ۲۴ سال ۸/۶ درصد بود نه ۶/۱۴ درصدی که توسط اداره ملی آمار چین ارائه شده‌ است؛ امری که نشان می‌دهد افراد غیر‌فعال اقتصادی در نظر گرفته نشده‌اند.