رویای کهکشانی ریاض

عرفان ناظریه- از زمان اعلام چشم‌انداز 2030 سعودی و حرکت سردمداران ریاض در مسیر توسعه، هرازگاهی اخبار جالب و شگفت‌انگیزی از جانب سرزمین‌ رمل‌های لم‌یزرع به گوش می‌رسد. در همین راستا موضوعاتی همچون توسعه فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، ساخت شهرهای پیشرفته، تولید ماشین‌های پرنده و مواردی از این دست، از جمله آنهاست اما یکی دیگر از عرصه‌هایی که در زمینه چشم‌اندازها و جاه‌طلبی‌های سعودی به چشم می‌خورد، مساله حرکت به سوی سرمایه‌گذاری و پیشرفت در عرصه فضایی است، به طوری که عربستان سعودی سعی دارد هم با تشکیل نهادها و برنامه‌های مربوطه و هم جذب سرمایه‌گذاران و متخصصان خارجی، به پیشتازی در این زمینه دست یابد. در واقع این حرکت که بخشی از ابتکار اقتصادی سعودی ها مبنی بر تنوع‌بخشی سبد درآمدی و همچنین کاهش وابستگی به اقتصاد نفتی است، این فرصت را به ریاض می‌دهد تا بتواند هم هدف مذکور را محقق کند و هم اینکه جایگاه و کلاس کار خود را در سطح بین‌المللی به بازیگران مهم، مولد
(نه صرفا مصرف‌کننده یا تامین‌کننده مواد اولیه‌ای همچون نفت) و تصمیم‌ساز ارتقا بخشد.
شکل‌گیری برنامه فضایی سعودی
تقریبا از حدود سه الی چهار سال پیش بود که عربستان سعودی در زمینه فضایی دست به اقداماتی زد. در همین رابطه اواسط پاییز 1399 بود که خبرگزاری دویچه‌وله آلمان گزارش داد این کشور قصد دارد علی‌رغم وجود مشکلات و خلأ‌های مالی که آن زمان در بودجه خود داشت، هزینه برنامه‌های فضایی خود را تا حدود ۸‌میلیارد ریال سعودی افزایش دهد. رفته‌رفته و پس از آن بود که اقدامات ریاض در این خصوص افزایش یافت و حرکت برای پیشروی به سوی فضا، از افزایش بودجه صِرف به تشکیل نهادهای مربوطه، جذب سرمایه‌گذاران خارجی و تنظیم و انعقاد قراردادهای موثر در این باره پیش رفت.
می‌توان گفت مهم‌ترین اقدامی که عربستان در صنعت فضایی خود (به لحاظ داخلی) به انجام رساند، تشکیل «آژانس فضایی سعودی» توسط مقامات این کشور بود، به طوری که سال ‌2023 میلادی، کمیسیون توسعه و تنظیم‌گیری فضایی این کشور با ارتقای سازمانی، به آژانس فضایی تبدیل شد. در واقع این آژانس وظیفه دارد با اقداماتی همچون توسعه فناوری‌ها و سامانه‌های ماهواره‌ای، نظارت و ردیابی اشیا و زباله‌های فضایی، پیاده‌سازی و اجرای ماموریت‌های اکتشافی و همچنین پیشبرد برنامه‌های مطالعاتی و پژوهشی در حوزه مربوطه، به اهداف فضایی سعودی ها جامه عمل بپوشاند. حدود پنج ‌ماه پیش بود که عبدالله بن عامر السواحه، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات عربستان سعودی اعلام کرد که این سلطنت قصد دارد با تنظیم «راهبرد فضایی» به تسریع و افزایش اثرگذاری بخش دولتی و خصوصی این کشور در سطح فضایی بپردازد.
ابعاد و اهمیت توسعه فضایی
برای سعودی ها
گفتنی است که پیشبرد و توسعه برنامه مذکور هم دارای ابعاد گسترده و متفاوتی بوده و هم اینکه از چند جهت برای سران ریاض مهم و قابل توجه است. در این میان عربستان در کنار پیگیری برنامه‌ها و اکتشافات علمی در این زمینه، به مسائل اقتصادی، تجاری و همچنین توریسم فضایی نیز توجه دارد، به طوری که در تیرماه امسال آژانس فضایی این کشور طی قراردادی با اداره کل ملی هوانوردی و فضای ایالات‌متحده موسوم به ناسا، اعلام داشت قصد دارد در زمینه تجارت فضایی گام‌های مهمی بردارد. مشارکت با ناسا به منظور انجام سفرهای علمی و گردشگری فضایی نیز از دیگر بندهای این قرارداد بود.
در همین راستا به نظر می‌رسد عربستان از پیشبرد برنامه‌های توسعه فضایی خود به دنبال دو هدف مهم است؛ نخست اینکه چنین اقدامی می‌تواند عزم آنها را برای حرکت به سوی اقتصاد و درآمدهای غیرنفتی سرعت بخشد و باعث تنوع سبد سرمایه‌ای این کشور شود. البته در این اثنا شایان ذکر است که نفس استفاده از درآمد منابع طبیعی همچون نفت ایراد ندارد، بلکه اختلاف بر سر چگونگی استفاده از آن است. به همین منظور در این سال‌ها شاهدیم که ریاض سعی دارد بر خلاف سایر دولت‌های نفتی که صرفا مصرف‌کننده منابع خود هستند، از سرمایه نفت خود بهره‌برداری کرده و با سرمایه‌گذاری روی آنها برنامه‌های توسعه خود را پیش ببرد و محقق کند؛ یعنی بر خلاف دولت‌های رانتیر که با پول نفت حیات خود را ادامه می‌دهند و بقای خویش را تضمین می‌کنند، ریاض در تلاش است با درآمدهای نفتی به سوی اقتصاد غیرنفتی و منابع درآمدی متنوع حرکت کند.
دومین موضوع مهم در این خصوص، حضور در کلان رقابت‌های اصلی بین‌المللی است. در واقع در هر دوره، نظام جهانی با چند عرصه مهم روبه‌رو است که نقش داشتن و شرکت موثر در آن، می‌تواند کشورهای متنوع را از حیث کلاس کار جهانی و همچنین قرار گرفتن در مکان مناسبی از معادله قدرت، ارتقا بخشد. برای مثال در دوره حاضر، حضور فنی، علمی، سیاستی، حقوقی و اقتصادی در موضوعاتی همچون هوش مصنوعی و فناوری‌های فضایی از جمله آنهاست که عربستان نیز سعی در شرکت موثر در آنها دارد. این مهم باعث می‌شود چنین دولت‌هایی (ازجمله عربستان سعودی) با افزایش ضریب نفوذ و قدرت خود، نقش مهم‌تری در اتفاقات و مناسبات بین‌المللی ایفا کنند.
به هر حال در نهایت باید توجه داشت که عربستان با اتخاذ سیاست‌ خارجی و داخلی چندبعدی و چندجانبه سعی دارد در عرصه‌های مختلف هم به توانمندسازی خود پرداخته و هم اینکه نظر بازیگران بین‌‌المللی را نسبت به خود تغییر دهد؛ به تعبیری دیگر، ریاض بر آن است که ماهیت خود را از فروشنده صِرف نفت و کشوری حاشیه‌ای، به بازیگری مولد، توانمند، چندسطحی و تصمیم‌ساز تبدیل کرده و بدین ‌ترتیب به بازتعریف جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی خود بپردازد.