رونق توریسم از مسیر دیپلماسی

نادر نینوایی- اخیرا محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رییس‌جمهور در صحبت‌هایی که در حاشیه اجلاس سالانه مجمع گفت‌وگوهای همکاری آسیا (ACD) داشت، استفاده از دیپلماسی گردشگری را بهترین سازوکار و وسیله برای ارتقای گفت‌وگو و همکاری با سایر کشورها عنوان کرد تا اهمیت گردشگری به عنوان ابزاری دیپلماتیک در نگاه دولت چهاردهم مشخص شود. او همچنین گردشگری را به‌عنوان یکی از بهترین سازوکارها و بهترین وسیله‌ها برای ارتقای گفت‌وگو و ارتقای درک و همکاری میان کشورها دانست.
توجه به این اظهارات با توجه به اینکه اجلاس بعدی وزرای گردشگری کشورهای عضو مجمع گفت‌وگوی همکاری‌های آسیا در آبان‌ماه در یزد برگزار می‌شود، دارای اهمیت مضاعفی است.
با توجه به جمیع این موارد و نیز با نظر به تاکید مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور بر اهمیت دیپلماسی و روابط مطلوب با جهان در سفر نیویورک، می‌توان اینطور برداشت کرد که دولت چهاردهم به دنبال بهبود روابط دیپلماتیک ایران با کشورهای جهان است و در این میان انتظار می‌رود از ظرفیت‌های گردشگری نیز برای تحقق این هدف بهره گرفته شود.
گردشگری عامل تغییر زمین بازی دیپلماسی
احسان میراب‌زاده، پژوهشگر ضمن تاکید بر اهمیت گردشگری در دیپلماسی کشور به «جهان‌صنعت» گفت: گردشگری، زمین بازی دیپلماسی را تغییر می‌دهد و دیپلماسی را از انفعال خارج کرده و آن را فعال می‌کند. علت نیز آن است که در گردشگری، درواقع مردم هستند که در زمین دیپلماسی بازی می‌کنند و این کار به پشتوانه و سرمایه هزاران سال فرهنگ، تاریخ، طبیعت و میراث ناملموس انجام می‌شود؛ کاری که دیپلماسی بدون گردشگری یا نخواهد توانست آن را انجام دهد یا انجام آن بسیار سخت و فرسایشی خواهد بود. توجه داشته باشید که گردشگری قدرت نرم می‌آفریند. باور کنید قدرتی که گردشگری دارد شگفت‌انگیز است و به‌نظرم این موضوع، امری فراتر از وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است.
وی در ادامه ضمن وارد کردن نقدهایی به وضعیت کنونی گردشگری ورودی به ایران و آمار اعلامی، گفت: این اعدادی که در آمار از گردشگری ورودی ذکر می‌شود، اولا به دلیل عدم وجود حساب اقماری گردشگری قابل استناد نیست و ثانیا هیچ نسبتی با ظرفیت‌های گردشگری ایران ندارد. بنده شخصا قانع شدن (مسوولان) گردشگری را به این اعداد و ارقام، برای ایران به منزله‌ ناسپاسی در قبال موهبت‌های خدادادی سرزمینی و ظلم در حق نسل‌های بعدی و فرصت‌سوزی برای رشد جایگاه گردشگری ایران در جهان و افزایش تولید ناخالص ملی می‌دانم.
‌تاثیر متقابل گردشگری و دیپلماسی به روایت آمار
میراب‌زاده ضمن ارائه مثال‌های عینی از تاثیر متقابل گردشگری و دیپلماسی ایران در سال‌های گذشته گفت: از سال 1392 مذاکرات بین‌المللی ایران با هدف رفع تحریم‌ها آغاز شد و سال بعد از آن یعنی سال 1393 برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به تصویب رسید که در زمان خودش اقدامی ابتکاری و فعالانه بود. متاسفانه اما سال پس از آن و در دی ماه ماجرای سفارت عربستان سعودی رخ داد و بر شکل‌گیری دوباره جو «ایران‌هراسی» در دنیا نقش داشت. با این همه به سبب اهمیت برجام همچنان شاهد روند روبه رشد حضور گردشگران بین‌المللی در ایران و رونق بی‌سابقه‌ گردشگری ورودی بودیم.
وی افزود: درواقع با وجود ماجرای سفارت عربستان سعودی اما به دلیل اعتبار بین‌المللی برجام و نیز انسجام در سیاست داخلی و حضور گردشگران بین‌المللی که هرکدام گویی یک رسانه‌ فعال اجتماعی به نفع هویت ملی و انسجام داخلی ایران بودند، بازهم شاهد روند افزایش گردشگران ورودی تا سال 1397 بودیم. تجربه نشان داده که تقریبا همه‌ گردشگران ورودی، تصویری مثبت از ایران را در شبکه‌های اجتماعی منعکس می‌کنند؛ یعنی تصویری از واقعیت جامعه ایرانی که البته لازمه تحقق این امر وجود اینترنت آزاد در کشور است. به هر روی شبکه‌های اجتماعی در گردشگری، عدالت رسانه‌ای را برقرار می‌کنند و با کمک آنها رسانه‌های ایران‌ستیز و حامیان مالی و سیاسی آنها خلع‌سلاح خواهند شد و به نظرم نباید خود را از این فرصت محروم کنیم.
فاجعه خروج آمریکا از برجام برای گردشگری ایران
نگاهی به روند گردشگری ورودی به ایران در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که خروج آمریکا از برجام برای گردشگری ایران تبعات بسیار نامطلوبی داشته؛ آنچه که به روشنی گویای اثر‌گذاری روابط دیپلماتیک بر گردشگری است.
میراب‌زاده در این خصوص گفت: روند رو به رشد گردشگران ورودی از دی 1394 تا سال 1397 هرچند گاه سینوسی شده و سرعتش کم می‌شد، اما بازهم ادامه داشت. در اردیبهشت این سال اما آمریکا با رهبری دونالد ترامپ رسما از برجام خارج شد و در سیاست داخلی نیز شاهد انفعال بودیم و سرمایه اجتماعی رو به افول نهاد. با این همه باز هم تا سال 1398، همچنان کم‌وبیش شاهد حضور گردشگران بین‌المللی بودیم هرچند میزان گردشگران ورودی کمرنگ‌تر و از نظر کمی‌و‌کیفی ضعیف‌تر از قبل بود.
وی افزود: جالب است بدانید که در سال‌های 1392 تا 1396 گردشگری داخلی نیز رشد کرد و در این سال‌ها نرخ تورم رو به کاهش و سرمایه اجتماعی رو به افزایش بود. در حد فاصل این سال‌ها گردشگران خارجی بسیاری به ایران آمده و با خود پیام صلح و دوستی ایران را به کشورشان بردند و تصویر برساخته رسانه‌های ایران‌ستیز را درهم شکستند.
این پژوهشگر ادامه داد: در سال 1397، تعداد گردشگر ورودی نسبت به گردشگر خروجی 750‌هزار نفر افزایش یافت که 26درصد بیش از سال قبل بود. از این زمان به‌ بعد، اما به مرور حضور گردشگران خارجی در ایران رو به افول گذاشت. به نظرم خروج آمریکا از برجام، انفعال در سیاست داخلی و برخی ماجراها نظیر واقعه سفارت عربستان سعودی در سال 1394، گرانی بنزین در آبان 1398، ساقط‌‌شدن هواپیمای اوکراینی و نظایر آن و پس از آن آغاز همه‌گیری کووید در ایران از اسفند 1398 تیر خلاص را به گردشگری زد. بعد از پایان همه‌گیری هم از سال 1400 تاکنون، اتفاقات ناگوار پاییز 1401 و فیلترینگ اینترنت را شاهد بودیم که بر گردشگری تاثیری کاملا منفی داشته و «ایران‌هراسی» همچنان معضل است و اینک زمین دیپلماسی برای ما از گردشگران بین‌المللی خالی شده و گردشگری ورودی در رکود نسبی به‌سر می‌برد.
اهمیت میزبانی یزد از اجلاس وزرای گردشگری
در این روزها که گردشگری کشور تحت تاثیر رخدادهای گذشته حال‌وروز چندان خوشی ندارد، میزبانی یزد از اجلاس وزرای گردشگری می‌تواند راهگشا باشد و حتی اثرات مثبتی بر جریان دیپلماسی کشور بگذارد.
میراب‌زاده درخصوص میزبانی یزد از اجلاس وزرای گردشگری کشورهای عضو مجمع گفت‌وگوی همکاری‌های آسیا در آبان‌ماه گفت: به نظرم رویداد یزد، رویداد مهمی در عرصه‌ دیپلماسی است. مجمع گفت‌وگوی همکاری‌های آسیا که با هدف ارتقای همکاری و همگرایی منطقه‌ای بین دولت‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای آسیا در ژوئن ۲۰۰۲ در تایلند تاسیس شد، هم اینک ۳۵عضو دارد.
وی افزود: برگزاری این اجلاس در شهر جهانی یزد، فرصتی بین‌المللی برای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است تا از دریچه‌ گردشگری به دیپلماسی با کشورهای آسیایی بپردازد؛ البته این فرصت‌ها بیشتر سیاسی‌اند اما حتما مفید هستند. به نظرم تحریم‌های بین‌المللی، ایران‌هراسی و فیلترینگ اگر رفع شوند، می‌توان گفت که زمینه برای گردشگری فراهم شده و کار حاکمیت نیز این است که زمینه را مساعد کند و بعد از آن صنعت گردشگری کار خود را بلد بوده و انجام می‌دهد. توجه داشته باشید که گردشگری و دیپلماسی لازم و ملزوم یکدیگرند و هیچ‌کدام به تنهایی کارآمدی ندارند. فراموش نکنیم در گردشگری، خصوصا در منطقه‌ ما با وجود رقبای منطقه‌ای نظیر ترکیه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و سایر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، جبران عقب ‌افتادن بسیار سخت و هزینه‌بر و حتی گاه غیرممکن است.