15 - 03 - 2023
رهایی از تله رکود؟
آمار گمراه کننده رشد سرمایه‌گذاری
گروه اقتصادی- بانک مرکزی در تازه‌ترین بررسی‌های خود گزارش تحولات تولید ناخالص داخلی در ۹ماهه امسال را منتشر کرد. داده‌های ارائه‌شده نشان می‌دهد که رشد تولید ناخالص داخلی تا پایان آذر ماه به ۷/۳ درصد رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳/۰ درصد کمتر است. هرچند مقایسه آماری با سال گذشته نشان از کند شدن آهنگ رشد اقتصادی کشور می‌دهد، با این وجود رشد تولید ناخالص داخلی فصل پاییز نسبت به فصل تابستان افزایش ۷/۱ درصدی نشان می‌دهد. رشد اقتصادی غیرنفتی نیز در فصل سوم سال رشد ۵/۴ درصدی داشته که ۴/۱ درصد بیشتر از فصل دوم سال است. از بین گروه‌های مختلف اقتصادی، بخش نفت، صنعت و خدمات بیشترین تاثیر را در رشد اقتصادی ۹ماهه کشور داشته‌اند. در مدت یادشده، بخش نفت رشد ۳/۹ درصدی و بخش‌های صنعت و خدمات رشد ۶/۵ و ۸/۲ درصدی داشته‌اند. نکته قابل توجه در خصوص این آمارها این است که جایگاه بخش صنعتی کشور با ارتقای قابل‌توجهی نسبت به ۹ ماهه سال گذشته همراه شده و از رقم ۲/۰- درصدی توانسته به ۶/۵ درصد برسد حال آنکه آهنگ رشد بخش نفت و خدمات نسبت به مدت مشابه سال قبل کمتر شده است. داده‌های مربوط به فصل پاییز نیز چنین موضوعی را تایید می‌کند. در کنار همه این‌ها عملکرد ۷/۷ درصدی رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ۹ماهه امسال که از سوی بانک مرکزی اعلام شده شکاف ۵/۶ درصدی با داده‌های مرکز آمار دارد. تفاوت فاحش این دو عدد این سوال را ایجاد می‌کند که آیا روند سرمایه‌گذاری در کشور سرعت گرفته یا پتانسیل اقتصاد ایران برای رشد کاهش یافته است؟
بانک مرکزی تصویر ۹ماهه اقتصاد ایران را با انتشار داده‌های مربوط به تولید ناخالص داخلی ترسیم کرد. گزارش منتشره نشان می‌دهد که برخلاف داده‌های اخیر مرکز آمار، سرعت حرکت اقتصاد نسبت به ابتدای سال بیشتر شده است. بررسی جزئیات این آمارها حاکی از آن است که حجم تولید ناخالص داخلی کشور از ۴/۱۱۱۵ هزار میلیارد تومان در ۹ماهه سال گذشته به ۱۱۵۷ هزار میلیارد تومان در ۹ماهه سال جاری رسیده است. به این ترتیب رشد اقتصادی ۹ماهه کشور به ۷/۳ درصد رسیده که از رشد ۳ و ۲/۲ درصدی شش و سه ماهه کشور بالاتر است. به این ترتیب می‌توان گفت که آهنگ رشد اقتصادی کشور تا پایان آذر ماه تندتر شده است. با این حال مقایسه آماری با سال گذشته نشان می‌دهد که اقتصاد ایران در سال جاری کمتر از سال قبل رشد داشته است. در حالی که رشد تولید ناخالص داخلی کشور در ۹ماهه سال ۱۴۰۰ برابر با ۴ درصد بوده که این رقم در مدت مشابه سال جاری ۳/۰ درصد کمتر است. اعداد مربوط به رشد اقتصادی غیرنفتی نیز نشان از افزایش رشد تولیدناخالص داخلی دارد.
طبق داده‌های بانک مرکزی، در ۹ماهه سال جاری رشد اقتصادی غیرنفتی به ۲/۳ درصد رسیده که معادل همین رقم در مدت مشابه سال قبل است. در فصل سوم سال جاری نیز رشد اقتصادی غیرنفتی کشور به ۵/۴ درصد رسیده که نسبت به اعداد ۱/۳ و ۱/۲ درصدی فصول دوم و اول سال بالاتر است. به این ترتیب می‌توان گفت که وضع اقتصاد طبق آمارهای بانک مرکزی بهتر شده است.
تشکیل سرمایه، کاهش یا افزایش؟
یکی از داده‌های جالب توجه که از سوی بانک مرکزی منتشر شده رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص است. در گزارش ارائه‌شده، رشد تشکیل سرمایه ثابت در ۹ماهه سال جاری برابر با ۷/۷ درصد بوده است. این عدد در مدت مشابه سال گذشته ۲/۵- درصد بوده است. به این ترتیب می‌توان گفت که از دوره رشد منفی سرمایه‌گذاری عبور کرده‌ایم. با این حال رشد این بخش طبق داده‌های مرکز آمار چندان قابل توجه نبوده به طوری که عدد رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ۹ماهه امسال را ۲/۱ درصد اعلام کرده است. به این ترتیب اعداد رشد سرمایه‌گذاری بانک مرکزی و مرکز آمار اختلاف ۵/۶ درصدی دارد. نکته جالب توجه اینکه عدد رشد تشکیل سرمایه در فصل پاییز بسیار بالا و معادل ۶/۱۶ درصد اعلام شده، این در حالی است که مرکز آمار این عدد را ۵/۱ درصد اعلام کرده بود. اختلاف فاحش این اعداد می‌تواند باعث سردرگمی در خصوص وضعیت سرمایه‌گذاری در کشور شود.
بر اساس داده‌های بانک مرکزی، هزینه مصرف نهایی بخش خصوصی و هزینه‌های مصرف نهایی بخش دولتی به ترتیب ۷/۷ و ۷/۰- درصد بوده است. داده‌ها نشان می‌دهند که در فصل پاییز هزینه مصرف نهایی بخش خصوصی و هزینه‌های مصرف نهایی بخش دولتی اعداد ۳/۱۱ و ۱۶ درصدی را ثبت کرده‌اند. این اعداد در مقایسه با فصل تابستان رشد قابل‌توجهی نشان می‌دهند، چراکه رشد مصرف خصوصی در فصل دوم سال ۷/۵ درصد و رشد مصرف دولتی نیز ۳/۹- درصد بوده است.
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص متشکل از سه بخش ساختمان، ماشین‌آلات و سایر است. نرخ رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در سه بخش یاد شده در ۹ماهه سال جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل به ترتیب ۴/۰، ۷/۱۹، ۷/۲ درصد بوده است. برآیند کاهش تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ساختمان در بخش دولتی و افزایش تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ساختمان بخش خصوصی موجب افزایش رشد ۴/۰ درصدی تشکیل سرمایه کل بخش ساختمان شده است. دلیل افزایش تشکیل سرمایه در بخش ماشین‌آلات نیز افزایش واردات کالاهای سرمایه‌ای و همچنین افزایش تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ماشین‌آلات تولید داخل، طی ۹ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده است. در حوزه تجارت خارجی رشد صادرات و واردات کالاها و خدمات در ۹ماهه سال جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل ۲/۹ درصد بوده است.
رشد گروه نفت در صدر
در میان بخش‌های مختلف اقتصادی، بخش نفت بیشترین تاثیر را در رشد تولید ناخالص داخلی کشور داشته است. داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد که بخش نفت با رشد ۳/۹ درصدی بیشترین تاثیر را در رشد اقتصادی ۹ماهه کشور داشته است. این رقم نسبت به رشد ۷/۱۳ درصدی مدت مشابه سال گذشته ۴/۴ درصد کمتر است. با این حال بانک مرکزی رشد ۳/۹ درصدی بخش نفت در مدت یادشده را ناشی از افزایش تولید و صادرات نفت‌خام و گاز طبیعی و همچنین صادرات میعانات گازی نسبت به دوره مشابه سال قبل اعلام کرده است. سهم گروه صنعت نیز در رشد اقتصادی ۹ماهه کشور بالا بوده به طوری که عدد رشد آن در مدت یادشده برابر با ۶/۵ درصد بوده است. این عدد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشد قابل‌توجهی داشته چه آنکه این عدد در ۹ماهه سال گذشته منفی و برابر با ۲/۰- درصد بوده است.
به این ترتیب رشد صنعت در ۹ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل ۸/۵ درصد بالاتر است و در نتیجه سهم ۳/۱ درصدی را از رشد ۷/۳ درصدی اقتصاد از آن خود کرده است، اما رشد بخش ساختمان نیز در ۹ماهه سال جاری قابل توجه بوده است. در این بخش، ارزش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ساختمان مناطق شهری به قیمت‌های جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل ۳/۳۴ درصد افزایش داشته است. نرخ رشد ارزش‌افزوده ساختمان بخش خصوصی برابر با ٢/١ درصد و نرخ رشد بخش ساختمان نیز ۶/۰ درصد برآورد شده است.
در ادامه نیز بخش خدمات به عنوان سومین بخش تاثیرگذار بر رشد اقتصادی ۹ماهه امسال ظاهر می‌شود. داده‌های ارائه‌شده نیز نشان می‌دهند رشد این بخش تا پایان آذرماه برابر با ۸/۲ درصد بوده است. نکته قابل توجه اینکه این عدد نسبت به رشد ۳/۶ درصدی ۹ماهه سال ۱۴۰۰ معادل ۵/۳ درصد کمتر است. سهم بخش خدمات در رشد اقتصادی ۹ماهه امسال نیز برابر با ۶/۱ درصد بوده است. هرچند بخش کشاورزی با رشد ۱/۱ درصدی کمترین سهم را در رشد اقتصادی داشته با این حال نسبت به رشد ۶/۲- درصدی ۹ماهه سال گذشته به جایگاه مناسبی رسیده است. طبق اعلام بانک مرکزی، تولید محصولات زراعی و باغی در سال ۱۴۰۱ نسبت به دوره مشابه سال قبل به ترتیب برابر با ۴/۳ و ۲/۰- درصد و تولید محصولات دامی نیز ۷/۲ درصد تغییر داشته است. به این ترتیب می‌توان گفت رشد اقتصادی ۹ماهه امسال بیشتر مرهون رشد بخش نفت و صنعت بوده است.
پاییز پررونق
هرچند با مقایسه داده‌های تولید ناخالص داخلی در ۹ماهه امسال با مدت مشابه سال قبل می‌توان فهمید که آهنگ رشد اقتصادی سال جاری مقداری کند شده، اما بررسی داده‌های ارائه‌شده در خصوص فصل پاییز بیانگر حرکت رو به جلوی اقتصاد است. رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت کشور در فصل پاییز به ترتیب برابر با ۳/۵ و ۵/۴ درصد بوده است. این اعداد نسبت به فصول تابستان و بهار بالاتر هستند. در فصل اول و دوم سال اعداد رشد اقتصادی با نفت به ترتیب برابر با ۲/۲ و ۶/۳ درصد و اعداد رشد اقتصادی بدون نفت نیز به ترتیب برابر با ۱/۲ و ۱/۳ درصد بوده‌اند. در میان بخش‌های مختلف اقتصادی، بخش نفت رشد ۴/۱۵ درصدی در فصل پاییز داشته این در حالی است که رشد این بخش در دو فصل تابستان و بهار به ترتیب برابر با ۴/۱۰ و ۴/۳ درصد بوده است.
این اعداد نشان می‌دهند که با وجود تحریم‌ها بخش نفت توانسته سهم خود در رشد تولید ناخالص داخلی را بالا ببرد. بخش صنعت نیز در فصل پاییز رشد ۹/۸ درصدی داشته که عدد بالاتری نسبت به رشد ۱/۷ و ۵/۰ درصدی فصول تابستان و بهار است. بخش خدمات نیز با رشد ۳/۳ درصدی در فصل پاییز توانسته جایگاه خود را نسبت به فصل تابستان و بهار با رشدهای ۳/۲ و ۷/۲ درصدی ارتقا دهد.
بخش کشاورزی کمترین میزان رشد را در میان گروه‌های مختلف اقتصادی داشته است. در فصل سوم سال رشد بخش کشاورزی ۱/۱ درصد بوده، این در حالی است که در فصل تابستان و بهار رشد این بخش به ترتیب برابر با ۸/۰ و ۹/۱ درصد بوده است.
این داده‌ها نشان می‌دهند که رشد اقتصادی فصل پاییز همچون رشد ۹ماهه بیش از هر چیزی مرهون رشد دو بخش نفت و صنعت بوده و گروه‌های خدمات و کشاورزی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.