5 - 12 - 2021
رنج «کاتالیست»سازان
بازارها تشنه یک محصول تازه در صنعت پالایشی و پتروشیمی است. کاتالیست‌های ایرانی، چند سالی است که علاوه بر داخل راه به بازارهای جهانی پیدا کرده‌اند. با این حال فعالان این حوزه می‌گویند، عدم نظارت کافی بر کیفیت محصولات باعث شده که شروع خوب، ولی حرکت کند گریبانگیر تولیدکنندگان کاتالیست شود.
نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد که در ایران با توجه به ظرفیت‌های نصب‌شده موجود و طرح‌های آتی سالانه، حدود ۲۱ هزار تن کاتالیست به ارزش تقریبی ۳۱۲ میلیون دلار در صنایع پتروشیمی و پالایشی کشور مورد نیاز است. آن‌طور که فعالان این حوزه می‌گویند، بازار کاتالیست‌ها در داخل رقمی در حدود ۴۰ میلیون دلار است در حالی که انتظار می‌رود که این بازار به ۱۰۰ میلیون دلار برسد، البته به شرط آنکه دولت موانع موجود را از سر راه این محصول بردارد. موانعی مثل قطع برق و گاز که بنا به گفته تولیدکنندگان هر هفته تکرار می‌شود و چشم‌انداز این صنعت را متزلزل کرده است.
در حال حاضر بخش عمدهای از نیاز کاتالیست صنایع مذکور از طریق واردات تامین می‌شود فعالان صنعت کاتالیست می‌گویند، مواد اولیه از دیگر مشکلات این صنعت است. به گفته آنان کیفیت مواد اولیه چندان خوب نیست. در حال حاضر ۷۵ درصد نیاز داخلی از طریق داخل تامین می‌شود ولی مابقی از خارج از کشور وارد می‌شود.
فقر استراتژی برای صنعتی نوپا
آسیب‌شناسی صنعت کاتالیست کشور نشان می‌دهد نبود استراتژی و فقدان نقشه راه در صنعت کاتالیست کشور سبب شده که توسعه این صنعت عمدتا با رویکرد فشار علم و فناوری و توسط نهادهای پژوهشی صورت گیرد.
از سویی، غفلت از ملاحظات بازار و توجه نداشتن به کشش بازار در این حوزه سبب شده که بسیاری از تولیدکنندگان کاتالیست در کشور، توان حفظ وضعیت موجود و سهم بازار را نداشته باشند.
چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی در خصوص موانع توسعه این صنعت، در گزارشی نوشت: «عدم توسعه و به کارگیری فناوری‌های بومی در صنایع بزرگ کشور به این مشکل دامن می‌زند، زیرا شرکت‌های خارجی دارای دانش فنی فرآیند در قالب همکاری‌های بین‌المللی با دیگر شرکت‌های خارجی، خرید خدمات فناورانه ازجمله کاتالیست را نیز به کشورهای خریدار دانش فنی تحمیل می‌کنند. علاوه بر این شرکت‌های خارجی تولیدکننده کاتالیست با اقداماتی ازجمله کاهش غیرواقعی قیمت محصولات خود (دامپینگ)، عرصه را برای رقابت تولیدکنندگان داخلی تنگ‌تر می‌کنند. این درحالی است که خرید کاتالیست از بنگاه‌های داخلی با دو مشکل عمده عدم پوشش ریسک و تضمین کیفیت همراه است. این مساله سبب شده که متقاضیان کاتالیست را در تصمیم‌گیری به مصرف کاتالیست تولید داخل با تردید مواجه سازد.»
پیشنهاد مشخص این واحد پژوهشی البته این بود که به ظرفیت‌های نصب‌شده موجود و طرح‌های آتی توجه شود. زیرا براساس آمار سالانه حدود ۲۱ هزار تن کاتالیست به ارزش تقریبی ۳۱۲ میلیون دلار در صنعت پتروپالایش کشور مورد نیاز است. حال آنکه نظام برنامه‌ریزی توسعه صنعت پتروپالایش کشور در سالهای گذشته، به ظرفیت‌سازی در راستای تامین نیازهای مکمل بنگاه‌های پالایش و پتروشیمی توجه کافی نداشته و در نتیجه بخش عمدهای از نیاز کشور به کاتالیست، از طریق واردات تامین می‌شود.
دنیای مدرن با کاتالیست
آینده پروژه‌ها می‌گویند در صنعت پالایش و پتروشیمی، تصور دنیای صنعتی مدرن بدون کاتالیست غیرممکن است، چراکه بیش از ۹۰ درصد مواد شیمیایی حداقل از یک مرحله کاتالیستی در فرآیند تولید عبور می‌کنند و ۲۰ درصد کل محصولات صنعتی دنیا در زنجیره تولید خود نیاز به کاتالیست دارند.
در واقع، کاتالیست‌های مورد نیاز صنایع پالایشی و پتروشیمی به عنوان کالاهای مصرفی در مجتمع‌های عملیاتی مختلف، این روزها به عنوان یکی از دغدغه‌‌های صاحبان صنایع از جهت تامین کیفیت و قیمت مطلوب، مطرح است. به همین منظور طی سالهای اخیر شرکت‌های متعددی در داخل کشور با توجه به شرایط سیاسی کشور و البته سرریز شدن پژوهش‌های صورت‌گرفته در دانشگاه‌ها با توجه به رشد تحصیلات تکمیلی و همچنین افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، مدعی توان تولید کاتالیست‌های مورد نیاز صنعت شده‌اند. در این بین مشاهده شده است که با وجود شرکت‌های متعدد و مدعی در داخل کشور، همچنان کاتالیست‌های مورد نیاز مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشگاهی از خارج از کشور وارد می‌شود.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که با توجه به وجود مجتمع‌های بالفعل و بالقوه پالایشگاهی و پتروشیمیایی در داخل کشور، رقمی در حدود ۷۰۰ میلیون دلار ارزش مصرف سالانه کاتالیست در ایران نیاز است که در این میان سهم کاتالیست‌های پتروشیمیایی با توجه به تعدد و تنوع فرآیندهای به کارگیری شده، تقریبا ۴۵۰ میلیون دلار در سال است، حال آنکه تنها ۱۰ درصد آن توسط شرکت‌های داخلی تامین می‌شود.
کارشناسان می‌گویند، صنعت نفت و گاز کشور از حیث تامین نیاز خود به تکنولوژی‌های فرآیندی، مثل کاتالیست‌ها، کاملا وابسته به خارج از کشور هستند، از همین‌رو، صنعت کاتالیست وابسته به واردات مواد اولیه است.
در حالی که مطالعات زنجیره ارزش نشان می‌دهد که، بنگاه‌های پالایشگاهی می‌توانند در تعامل با شرکت‌های توانمند داخلی، برنامه‌ریزی کنند و اقدامات لازم را به منظور تامین و تولید کاتالیست‌های مورد نیاز خود داشته باشند.