30 - 01 - 2025
راه نوین بازار سرمایه
احسان کشاورز- در سالهای اخیر، ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین به عنوان یکی از نوآورانهترین روشهای تامین مالی در اقتصاد جهانی مطرح شدهاند. این ابزارها با افزایش نقدینگی، کاهش هزینههای تامین مالی و بهبود روابط میان تامینکنندگان و خریداران نقشی کلیدی در توسعه بازارهای مالی و رشد اقتصادی ایفا میکنند. در ایران با گسترش ابزارهایی نظیر اوراق گواهی اعتبار مولد (گام)، فاکتورینگ، فورفیتینگ و برات الکترونیکی، امکان تسهیل تامین مالی بنگاههای تولیدی و تجاری فراهم شده است. این گزارش ضمن بررسی زیستبوم تامین مالی زنجیره تامین، به تحلیل ابزارهای مورد استفاده در بازار سرمایه ایران، چالشهای اجرایی و ریسکهای مرتبط از منظر بانکها و سیاستگذاران میپردازد و در نهایت راهکارهایی برای توسعه این ابزارها ارائه میدهد.
نقش تامین مالی زنجیره تامین در اقتصاد مدرن با تاکید بر بازار سرمایه و بورس
تامین مالی زنجیره تامین (SCF) به عنوان یکی از روشهای نوین تامین مالی، نقش مهمی در بهبود نقدینگی، کاهش ریسکهای مالی و افزایش کارایی شرکتها ایفا میکند. این روش با ایجاد پیوند میان تامینکنندگان، تولیدکنندگان و خریداران، امکان استفاده بهینه از منابع مالی را فراهم میآورد. در نظامهای اقتصادی مدرن، بازار سرمایه و بورس نقشی کلیدی در گسترش این نوع تامین مالی دارند چراکه ابزارهایی همچون اوراق گواهی اعتبار مولد (گام)، فاکتورینگ، فورفیتینگ و برات الکترونیکی از طریق بورس کالا و بازار بدهی به جریان میافتند. این ابزارها موجب بهبود نقدینگی در زنجیرههای تولیدی و توزیعی شده و دسترسی بنگاههای اقتصادی به منابع مالی را تسهیل میکنند. از آنجایی که تامین مالی زنجیره تامین بر بهینهسازی سرمایه در گردش و کاهش وابستگی به نظام بانکی متمرکز است، میتواند به توسعه بازارهای مالی غیربانکی کمک کند. بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران نیز میتوانند نقش تسهیلگر در این حوزه ایفا کنند، بهویژه با پذیرش و انتشار ابزارهای مالی مبتنی بر مطالبات و بدهیهای بنگاههای اقتصادی.
جایگاه این ابزارها در نظام تامین مالی ایران با تاکید بر بازار سرمایه
در نظام تامین مالی ایران، تامین مالی زنجیره تامین به عنوان جایگزینی برای مدلهای سنتی تامین مالی، بهویژه در شرایط محدودیتهای بانکی و کنترل مقداری رشد ترازنامه بانکها، مطرح شده است. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاستهای اعتباری خود، توسعه ابزارهای مالی جدیدی مانند اوراق گام، برات الکترونیکی، کارت رفاهی متصل به اوراق گام و پذیرش مطالبات قراردادی را مورد توجه قرار داده است. این ابزارها، علاوه بر تسهیل نقدینگی در زنجیره تولید، از طریق بازار سرمایه نیز قابلیت معامله و تامین مالی دارند. برای مثال، اوراق گام پس از انتشار امکان انتقال به بازار سرمایه یا خرید دین در بازار پول را دارد که این امر موجب تقویت بازار بدهی و افزایش نقدشوندگی داراییهای مالی میشود. همچنین با توجه به استقبال بنگاههای تولیدی از این ابزارها، بورسهای داخلی ایران مانند بورس کالا و فرابورس ایران نقش مهمی در پذیرش و مدیریت ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین دارند.
شناخت وضع موجود و اهمیت تامین مالی زنجیره تامین در ایران
با توجه به نوسانات اقتصادی، تحریمها و چالشهای مرتبط با تامین مالی سنتی در ایران، ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین بیش از پیش مورد توجه قرار گرفتهاند. سیاستهای پولی انقباضی بانک مرکزی و محدودیتهای تسهیلاتدهی بانکها باعث شده است که بنگاههای اقتصادی به دنبال راهکارهای جدید برای تامین نقدینگی خود باشند.
در این میان، نقش بازار سرمایه در تامین مالی زنجیره تامین بسیار پررنگتر شده است زیرا ابزارهایی مانند اوراق بهادارسازی مطالبات و پذیرش اوراق گام در بورس میتوانند به بنگاهها کمک کنند تا منابع مالی خود را بدون وابستگی به تسهیلات بانکی تامین کنند. علاوهبراین، با گسترش دیجیتالیسازی تراکنشهای مالی، ابزارهایی نظیر برات الکترونیکی و فاکتورینگ دیجیتال، امکان تسهیل گردش وجوه در اقتصاد را فراهم کردهاند که این امر میتواند به افزایش شفافیت مالی و کاهش ریسک نکول در زنجیرههای تامین کمک کند.
تعریف و کارکردهای اصلی تامین مالی زنجیره تامین در بورس و بازار سرمایه
تامین مالی زنجیره تامین (SCF) شامل مجموعهای از روشهای تامین مالی است که برای بهینهسازی سرمایه در گردش بنگاهها و کاهش هزینههای تامین مالی طراحی شدهاند. این روشها بهویژه در بازار سرمایه ایران از طریق ابزارهایی مانند تنزیل حسابهای دریافتنی، فاکتورینگ، فورفیتینگ و تامین مالی مبتنی بر موجودی کالا اجرا میشوند. در بورس ایران، اوراق بهادارسازی مطالبات و انتقال اوراق گام به بازار سرمایه از جمله روشهای مهم تامین مالی زنجیرهای هستند که به بنگاهها امکان میدهند تا از داراییهای مالی خود به صورت بهینهتر استفاده کنند. به طور کلی، ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین میتوانند رابطه بین تامینکنندگان، تولیدکنندگان و سرمایهگذاران را بهبود بخشند که این امر در نهایت منجر به تقویت نقدینگی، کاهش ریسکهای مالی و افزایش ثبات اقتصادی خواهد شد.
بازیگران کلیدی در اکوسیستم تامین مالی زنجیره تامین و نقش بازار سرمایه
اکوسیستم تامین مالی زنجیره تامین شامل طیف گستردهای از بازیگران است که در قالب تعاملات مالی و تجاری به یکدیگر مرتبط هسستند. در این اکوسیستم، سه گروه اصلی شامل تامینکنندگان، خریداران و تامینکنندگان مالی (بانکها و بازار سرمایه) نقشآفرینی میکنند. بورس و بازار سرمایه نیز به عنوان یکی از مهمترین تامینکنندگان مالی در این اکوسیستم ایفای نقش میکنند، بهویژه از طریق انتشار اوراق بهادار مبتنی بر مطالبات و ابزارهایی نظیر اوراق گام، اوراق بدهی تامین مالی زنجیرهای و ابزارهای مبتنی بر فاکتورینگ. در کنار این بازیگران، نهادهای سیاستگذار مانند بانک مرکزی، سازمان بورس و اوراق بهادار، وزارت امور اقتصادی و دارایی، و سازمان برنامه و بودجه نیز در تدوین مقررات و نظارت بر اجرای این ابزارها نقش دارند. هدف اصلی از توسعه این اکوسیستم، کاهش هزینههای تامین مالی، تسهیل گردش سرمایه در بازار و افزایش شفافیت و امنیت در تعاملات مالی است.
زیستبوم تامین مالی تجاری و پیوند آن با بازار سرمایه
زیستبوم تامین مالی تجاری در ایران در سالهای اخیر به دلیل محدودیتهای بانکی و رشد تقاضا برای منابع مالی جایگزین، تحول چشمگیری را تجربه کرده است. بازار سرمایه به عنوان یک بستر کارآمد برای انتشار و مدیریت ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین، نقشی کلیدی در این زیستبوم ایفا میکند. برای مثال، اوراق گام که ابتدا در شبکه بانکی منتشر میشود قابلیت انتقال به بازار سرمایه را دارد و از طریق بورس قابل معامله است که این امر موجب افزایش نقدشوندگی و کارایی ابزارهای مالی میشود. همچنین استفاده از فناوریهای نوین مانند بلاکچین و قراردادهای هوشمند در تامین مالی زنجیرهای، میتواند مسیر توسعه این بازار را هموارتر سازد. در مجموع با گسترش ابزارهای نوین تامین مالی و حمایت سیاستگذاران از تامین مالی مبتنی بر بازار سرمایه، میتوان انتظار داشت که این حوزه در آینده نزدیک نقش پررنگتری در نظام مالی ایران ایفا کند.
ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین
ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین (SCF) به عنوان راهکاری نوین برای تامین سرمایه در گردش بنگاههای اقتصادی معرفی شدهاند و به بهینهسازی نقدینگی و کاهش هزینههای تامین مالی کمک میکنند. این ابزارها شامل روشهایی مانند تنزیل حسابهای دریافتنی، فاکتورینگ، فورفیتینگ، فاکتورینگ معکوس و سایر روشهای نوآورانه هستند که به شرکتها امکان میدهند تا از داراییهای خود به بهترین نحو استفاده کنند. در ایران، این ابزارها علاوه بر نقش سنتی خود در نظام بانکی، به طور فزایندهای در بازار سرمایه مورد استفاده قرار گرفتهاند. انتشار اوراق بهادار مبتنی بر مطالبات و انتقال اسناد اعتباری به بورس، باعث شده است که این ابزارها بتوانند علاوه بر تامین مالی شرکتها به عمقبخشی به بازار سرمایه و افزایش شفافیت مالی نیز کمک کنند.
تنزیل حسابهای دریافتنی؛ راهکاری برای افزایش نقدینگی
تنزیل حسابهای دریافتنی یکی از ابزارهای موثر در مدیریت نقدینگی بنگاههاست که به آنها امکان میدهد تا مطالبات خود را پیش از سررسید به تامینکنندگان مالی (بانکها یا سرمایهگذاران در بازار سرمایه) واگذار کنند. این روش موجب کاهش دوره وصول مطالبات و افزایش سرمایه در گردش شرکتها میشود. در ایران، اوراق گواهی اعتبار مولد (گام) یکی از ابزارهایی است که برای تسهیل تنزیل حسابهای دریافتنی طراحی شده و امکان انتقال آن در بازار سرمایه نیز فراهم شده است. استفاده از این روش در بورس و فرابورس میتواند به افزایش نقدشوندگی داراییهای مالی بنگاهها و کاهش فشار بر منابع بانکی منجر شود.
فاکتورینگ؛ تسهیل تامین مالی برای شرکتهای کوچک و متوسط
فاکتورینگ یکی از روشهای تامین مالی کوتاهمدت است که به شرکتها امکان میدهد تا حسابهای دریافتنی خود را به یک موسسه مالی واگذار کرده و در ازای آن وجه نقد فوری دریافت کنند. این روش بهویژه برای شرکتهای کوچک و متوسط (SMEs) که با مشکل نقدینگی و محدودیت در دریافت تسهیلات بانکی مواجهند، بسیار مفید است. در ایران، پذیرش مطالبات قراردادی در قالب فاکتورینگ توسط برخی موسسات اعتباری و بانکها انجام میشود اما پتانسیل گسترش آن در بازار سرمایه از طریق اوراق بهادارسازی مطالبات نیز وجود دارد. در صورت اجرایی شدن این فرآیند در بورس، بنگاههای کوچک و متوسط میتوانند با هزینه کمتر و کارایی بیشتر سرمایه در گردش خود را تامین کنند.
فورفیتینگ؛ ابزاری برای تامین مالی صادرات
فورفیتینگ یک روش تامین مالی صادراتی است که به صادرکنندگان امکان میدهد تا اسناد تجاری دریافتی بلندمدت خود را به یک خریدار (فورفیتر) بفروشند و وجه نقد آن را دریافت کنند. این روش برای کاهش ریسکهای مرتبط با عدم پرداخت مشتریان خارجی و بهبود نقدینگی صادرکنندگان بسیار مفید است. در ایران، امکان استفاده از فورفیتینگ از طریق بانکها و موسسات مالی فراهم شده اما هنوز به طور گسترده در بازار سرمایه توسعه نیافته است. با توجه به گسترش تجارت خارجی و نیاز به مدیریت ریسکهای اعتباری صادراتی، ایجاد بسترهای قانونی برای پذیرش فورفیتینگ در بورس میتواند به رشد صادرات و افزایش رقابتپذیری شرکتهای ایرانی کمک کند.
فاکتورینگ معکوس؛ حمایت از تامینکنندگان در زنجیره تامین
فاکتورینگ معکوس به تامینکنندگان این امکان را میدهد که مطالبات خود را پیش از سررسید با تایید خریدار به تامین مالیکنندگان بفروشند و زودتر به نقدینگی دسترسی پیدا کنند. این روش برخلاف فاکتورینگ سنتی که به نفع فروشنده است، توسط خریدار (معمولا شرکتهای بزرگ) هدایت میشود تا شرایط تامین مالی بهتری برای زنجیره تامین خود فراهم کند. در ایران، این ابزار میتواند از طریق انتشار اوراق بدهی مبتنی بر فاکتورینگ معکوس در بازار سرمایه توسعه یابد و به کاهش فشار مالی بر تامینکنندگان کوچک و متوسط کمک کند.
سایر ابزارها؛ نوآوریهای جدید در تامین مالی زنجیره تامین
علاوه بر ابزارهای رایج، روشهای نوینی مانند تامین مالی مبتنی بر موجودی کالا، تخفیف پویا، بیمه اعتبار تجاری و تامین مالی قبل از ارسال کالا در حال ورود به حوزه تامین مالی زنجیره تامین هستند. این ابزارها میتوانند به افزایش کارایی تامین مالی و کاهش وابستگی بنگاهها به تسهیلات سنتی بانکی کمک کنند. در ایران، پلتفرمهای دیجیتال و فینتکها نیز در حال توسعه مدلهای جدید تامین مالی هستند که میتوانند از طریق بورس و بازار سرمایه گسترش یابند. با توجه به روند جهانی دیجیتالی شدن بازارهای مالی، نقش فناوریهای نوین مانند بلاکچین و قراردادهای هوشمند در ارتقای کارایی این ابزارها بیش از پیش اهمیت خواهد یافت.
هدایت اعتبار و رشد اقتصادی؛ نقش این ابزارها در بهبود بهرهوری
یکی از اهداف کلان توسعه تامین مالی زنجیره تامین، هدایت اعتبار به سمت فعالیتهای مولد و افزایش بهرهوری اقتصادی است. ابزارهایی مانند اوراق گام و برات الکترونیکی به بانکها و سرمایهگذاران امکان میدهند تا منابع مالی را به زنجیرههای تامین واقعی و تولیدی اختصاص دهند، بدون اینکه رشد نقدینگی نامتناسبی در اقتصاد ایجاد شود. با گسترش این ابزارها در بازار سرمایه، میتوان انتظار داشت که جریان سرمایه به سمت بخشهای تولیدی هدایت و رشد اقتصادی پایدارتر شود.
خلق نقدینگی و تورم؛ فرصتها و تهدیدها
اگرچه ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین به عنوان راهکاری غیرتورمی معرفی شدهاند اما توسعه بیش از حد آنها میتواند موجب افزایش نقدینگی و تحریک تقاضا در اقتصاد شود. در ایران، سیاستگذاران اقتصادی با تاکید بر کنترل مقداری رشد ترازنامه بانکها، تلاش کردهاند تا از ابزارهایی مانند اوراق گام و فاکتورینگ به عنوان جایگزین تسهیلات مستقیم بانکی استفاده کنند. با این حال، افزایش استفاده از این ابزارها بدون نظارت کافی و مدیریت ریسک مناسب، ممکن است باعث رشد سریع نقدینگی و افزایش فشارهای تورمی شود. به همین دلیل، نظارت بر بازار ثانویه این ابزارها در بورس و فرابورس از اهمیت ویژهای برخوردار است.
ظرفیتهای کلیدی؛ ابزارهایی برای افزایش شفافیت مالی
یکی از مزایای کلیدی ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین، افزایش شفافیت مالی و کاهش ریسک نکول در معاملات تجاری است. ابزارهایی مانند برات الکترونیکی و پذیرش مطالبات قراردادی در بورس میتوانند به ایجاد زیرساختهای مالی شفاف و افزایش اعتماد در بازارهای مالی کمک کنند. در ایران، بانک مرکزی و سازمان بورس در تلاش هستند تا بسترهای لازم برای پذیرش گستردهتر این ابزارها در بازار سرمایه را فراهم کنند. این فرآیند میتواند به گسترش تعاملات مالی میان شرکتها، کاهش هزینههای تامین مالی و بهبود شاخصهای اعتباری در نظام مالی کشور منجر شود.
دستورالعملهای بانک مرکزی در حوزه تامین مالی زنجیره تامین
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر به منظور افزایش کارایی سیاستهای اعتباری و تسهیل دسترسی بنگاههای تولیدی به منابع مالی، اقدام به تدوین و ابلاغ دستورالعملهای تامین مالی زنجیره تامین کرده است. این دستورالعملها شامل شیوهنامه اجرایی اوراق گواهی اعتبار مولد (گام)، مقررات برات الکترونیکی و دستورالعمل پذیرش مطالبات قراردادی در نظام بانکی و بازار سرمایه است. هدف اصلی این مقررات، افزایش شفافیت مالی، کاهش وابستگی به تسهیلات بانکی و هدایت اعتبارات به بخشهای تولیدی و مولد اقتصاد است. همچنین، دستورالعملهای بانک مرکزی شرایط انتقال این ابزارها به بازار سرمایه را تسهیل کرده است، بهگونهای که اوراق گام و برات الکترونیکی قابلیت معامله در بورس و فرابورس را دارند. این اقدام موجب افزایش نقدشوندگی داراییهای مالی بنگاهها و کاهش فشار بر شبکه بانکی کشور خواهد شد.
اوراق گواهی اعتبار مولد (گام)؛ تحول در تامین مالی بنگاههای تولیدی
اوراق گواهی اعتبار مولد (گام) یکی از مهمترین ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین در ایران است که با هدف تامین سرمایه در گردش بنگاههای تولیدی و کاهش فشار بر منابع بانکی طراحی شده است. این اوراق به بنگاههای اقتصادی امکان میدهند تا مطالبات خود را پیش از سررسید در بازار سرمایه تنزیل کرده و به نقدینگی دسترسی یابند. ویژگی منحصربهفرد این ابزار، قابلیت معامله در بازار سرمایه و پذیرش آن در بورس کالا و فرابورس است که موجب افزایش شفافیت و کاهش هزینههای تامین مالی میشود. علاوهبراین، استفاده از اوراق گام در تسویه بدهیهای دولت و بنگاههای اقتصادی به دستگاههای اجرایی نیز یکی از کاربردهای مهم این ابزار در اقتصاد ایران است.
برات الکترونیکی؛ گامی بهسوی دیجیتالیسازی تراکنشهای مالی
برات الکترونیکی یکی از نوآورانهترین ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین است که با هدف کاهش وابستگی به اسناد کاغذی و افزایش سرعت تبادلات مالی طراحی شده است. این ابزار که توسط سامانه برات الکترونیکی بانک مرکزی و وزارت اقتصاد مدیریت میشود امکان انتقال مطالبات بین بنگاهها را به صورت دیجیتال و از طریق شبکه بانکی فراهم میکند. برات الکترونیکی قابلیت تنزیل در بازار سرمایه را نیز دارد، بهگونهای که دارندگان این اوراق میتوانند آنها را در بازار بدهی فرابورس ایران معامله کنند. این ابزار با کاهش ریسک نکول، افزایش شفافیت مالی و بهبود شاخصهای نقدینگی به دیجیتالی شدن اکوسیستم مالی ایران کمک شایانی کرده است.
پذیرش مطالبات قراردادی (فاکتورینگ) و تاثیر آن بر بازار سرمایه
فاکتورینگ یکی از روشهای نوین تامین مالی زنجیره تامین است که در آن، شرکتها میتوانند حسابهای دریافتنی خود را پیش از سررسید به موسسات مالی یا سرمایهگذاران در بازار سرمایه واگذار کنند. در ایران، بانک مرکزی امکان پذیرش مطالبات قراردادی و انتشار اوراق بهادار مبتنی بر فاکتورینگ را فراهم کرده است، که این اقدام به گسترش بازار بدهی و افزایش تامین مالی غیربانکی برای بنگاهها منجر شده است. پذیرش این ابزار در فرابورس ایران میتواند بهبود نقدشوندگی داراییهای مالی شرکتها و کاهش هزینههای تامین مالی را به همراه داشته باشد.
نقش کارت رفاهی متصل به اوراق گام در افزایش قدرت خرید
کارت رفاهی متصل به اوراق گام، یکی از ابزارهای جدید تامین مالی زنجیره تامین است که با هدف افزایش قدرت خرید و کاهش فشار اقتصادی بر مصرفکنندگان طراحی شده است. این کارت امکان پرداختهای اعتباری به پشتوانه اوراق گام را برای افراد فراهم میکند، بهگونهای که خریداران میتوانند کالاها و خدمات مورد نیاز خود را از طریق اعتبار اوراق گام خریداری کرده و در سررسید مشخص تسویه کنند. این ابزار نهتنها به تقویت قدرت خرید مصرفکنندگان کمک میکند، بلکه از طریق افزایش تقاضای موثر در بازار، میتواند به رشد اقتصادی و رونق تولید نیز منجر شود.
قانون تامین مالی تولید و زیرساختها بسترسازی برای گسترش ابزارهای جدید
قانون تامین مالی تولید و زیرساختها که اخیرا تصویب شده، چارچوبی قانونی برای توسعه ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین در ایران فراهم کرده است. این قانون، ضمن ایجاد مقررات لازم برای انتشار اوراق تامین مالی تولید و پذیرش آن در بازار سرمایه، مسیر را برای ورود ابزارهای جدیدی مانند اوراق بهادارسازی مطالبات و تامین مالی مبتنی بر سفارشات دولتی هموار ساخته است. براساس این قانون، بانک مرکزی و سازمان بورس موظف به ایجاد زیرساختهای اجرایی برای گسترش ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین هستند که این اقدام میتواند تاثیر قابلتوجهی در کاهش وابستگی به نظام بانکی و افزایش نقش بازار سرمایه در تامین مالی تولید داشته باشد.
معرفی ریسکهای مرتبط با ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین
با گسترش ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین، ریسکهای مرتبط با آنها نیز اهمیت بیشتری یافتهاند. یکی از مهمترین ریسکها، ریسک نکول و عدم ایفای تعهدات مالی توسط متعهدان اوراق است که میتواند موجب ایجاد اختلال در زنجیره تامین و افزایش فشار بر شبکه بانکی شود. علاوه بر این، ریسک نقدشوندگی اوراق در بازار سرمایه نیز از چالشهای کلیدی این حوزه است چراکه عدم وجود بازار ثانویه مناسب برای معامله این ابزارها میتواند به کاهش اعتماد سرمایهگذاران و افزایش هزینه تامین مالی منجر شود. همچنین، ریسک تغییرات مقرراتی و نظارتی میتواند باعث بیثباتی در استفاده از این ابزارها و کاهش جذابیت آنها برای سرمایهگذاران شود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد