23 - 01 - 2025
دیپلماسی فرهنگی در سایه بیبرنامگی
گروه هنر- انتخاب کشور مهمان ویژه در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران، یکی از چالشهای اساسی و استراتژیک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که همواره با ابهاماتی همراه بوده است. این انتخاب که میتواند فرصتی ارزشمند برای تقویت دیپلماسی فرهنگی و تبادل اندیشهها بینالمللی باشد، معمولا بدون برنامهریزیهای بلندمدت و اعلام بهموقع انجام میشود. تاخیر در معرفی کشور مهمان ویژه، نهتنها باعث از دست رفتن فرصتهای تبلیغاتی و فرهنگی میشود بلکه امکان ارزیابی دقیق و شفاف از نقش و تاثیر این کشورها در نمایشگاه را نیز محدود میکند. با این حال، پرسش اصلی این است که کشور مهمان ویژه چه نقشی در روند برگزاری نمایشگاه ایفا میکند؟ آیا حضور این کشورها توانسته به ارتقای سطح تعاملات فرهنگی و معرفی آثار شاخص دوطرف منجر شود؟ مهمتر از همه، چرا تاکنون گزارشی شفاف از عملکرد و دستاوردهای کشور مهمان ویژه ارائه نشده است؟ نبود چنین گزارشهایی نهتنها مانعی برای نقد و بررسی علمی این روند بهشمار میرود بلکه موجب تکرار چالشها و اشتباهات در انتخابهای آینده نیز خواهد شد. نمایشگاه کتاب، بهعنوان یکی از مهمترین رویدادهای فرهنگی کشور، بستری برای تعامل فرهنگی در سطح بینالمللی است اما بهنظر میرسد عدم شفافیت در روند انتخاب، اعلام و بررسی عملکرد کشور مهمان ویژه، فرصتهای این رویداد را برای تقویت جایگاه فرهنگی ایران در سطح جهان، تا حد زیادی تحتتاثیر قرار داده است. آیا زمان آن نرسیده که وزارت ارشاد با رویکردی منسجمتر و برنامهریزی دقیقتر به این مقوله بپردازد؟
«مهمان ویژه» در نمایشگاه کتاب چه میکند؟
حضور در نمایشگاههای بینالمللی کتاب با عنوان «مهمان ویژه» فرصتی مهم و راهبردی است تا کشور منتخب بتواند چشمانداز ادبی منحصربهفردی از خود را که شامل تاریخ و فرهنگ است به نمایش بگذارد. این امتیاز ویژه علاوهبر معرفی نویسندگان معاصر آن کشور، فرصتهای تجاری جدیدی را برای هر دو کشور مهمان و میزبان فراهم میکند تا ضمن ترویج فرهنگ و ادب کشورشان، تاریخ و نویسندگان معاصر خود را بهصورت برجسته معرفی کرده و زمینه ترویج تبادل فرهنگی را در سطح گسترده فراهم کنند. بیشک اجرای این طرح ظرفیتهای زیادی را برای مجموعه صنعت نشر ایران و حوزههای دیگر فرهنگ و هنر به همراه دارد. در واقع کمک به صنعت نشر و موسسات فرهنگی ایرانی برای ارتباط گرفتن با نمایندگان مهمان ویژه، معرفی ادبیات کشور متبوع به ناشران و مترجمان ایرانی و بالعکس، جذب مشارکت برنامههای حمایتی مهمان ویژه در راستای ترجمه آثار ایرانی، کمک به افزایش تبادل حق رایت و ارتباط بیشتر میان ناشران و نویسندگان دو کشور، بهرهگیری از برنامههای فرهنگی در سطح کشور در راستای ایجاد ارتباط فرهنگی عمیقتر با کشور مهمان ویژه، معرفی صنعت نشر کشور مهمان ویژه و بالعکس و ارزیابی دقیق و گسترش تعاملات فرهنگی بهویژه در حوزه نشر از اهداف حضور میهمان ویژه در نمایشگاه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام شده است.
حضور «مهمان ویژه» در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران برای اولینبار در سال۱۳۹۳ همزمان با بیستوهفتمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران با کشور افغانستان رقم خورد. کشور عمان در بیستوهشتمین نمایشگاه کتاب تهران، روسیه در بیستونهمین نمایشگاه کتاب تهران، ایتالیا در سیاُمین دوره نمایشگاه کتاب تهران، صربستان در سیویکمین نمایشگاه کتاب تهران، چین در سیودومین نمایشگاه کتاب تهران، قطر در سیوسومین نمایشگاه کتاب تهران، تاجیکستان در سیوچهارمین نمایشگاه کتاب تهران و یمن در سیوپنجمین نمایشگاه کتاب بهعنوان «مهمان ویژه» حضور داشتند. ترکیه از جمله کشورهایی است که نامش دوبار بهعنوان مهمان ویژه مطرح شده است. بار نخست، پیش از شیوع کرونا و قبل از آنکه سیوسومین دوره از نمایشگاه کتاب تهران تعلیق شود؛ در آذرماه ۱۳۹۸ اعلام شد ترکیه مهمان ویژه نمایشگاه کتاب است که با برگزار نشدن آن دوره بهدلیل شیوع کرونا این اتفاق نیفتاد. بار دوم در روزهای پایانی سال۱۴۰۲ که محمدمهدی اسماعیلی، وزیر وقت ارشاد اعلام کرد با ترکیه تفاهمنامهای دارند که در سال۲۰۲۵ (نمایشگاه کتاب سال ۱۴۰۴) این کشور مهمان ویژه نمایشگاه کتاب باشد.
فرصتهای از دست رفته
در سال۱۴۰۱، ۱۱روز مانده به نمایشگاه اعلام شد، قطر که میزبان جام جهانی بود، مهمان ویژه نمایشگاه کتاب خواهد بود و سال۱۴۰۲ هم تاجیکستان مهمان ویژه نمایشگاه شد. قرار بود سیوپنجمین دوره نمایشگاه کتاب تهران، هند بهعنوان مهمان ویژه در نمایشگاه حضور داشته باشد اما با توجه به اتفاقات و تنشهایی که در منطقه رخ داد، کشور هند محدودیتهایی را برای سفر شهروندانش به ایران اعمال کرد. در نتیجه حضور هند در نمایشگاه کتاب به عنوان مهمان ویژه منتفی شد و حدود ۱۰روز مانده به نمایشگاه اعلام شد، یمن مهمان ویژه نمایشگاه کتاب است. در روزهای اخیر کشور هند یکی از کشورهایی است با وجود تفاهمنامه ذکرشده با کشور ترکیه، دوباره بهعنوان مهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران در سال ۱۴۰۴ در رسانهها مطرح شده است. هرچند در روزهای آتی تکلیف مهمان ویژه در جلسه شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب مشخص خواهد شد و حال باید دید چه کشوری به عنوان مهمان ویژه معرفی خواهد شد. البته در همه این سالها که موضوع مهمان ویژه را در نمایشگاه کتاب داشتهایم، کمتر پیش آمده گزارش شفافی از میزان تاثیرگذاری حضور این کشورها بهعنوان مهمان ویژه در نشر، تعداد کتابهایی که حقرایت آنها تبادل شده است یا ارتباط ناشران و نویسندگان کشورها منتشر شده باشد و معمولا به اطلاعاتی چون تعداد کتابهای ارائهشده و حضور نویسندگان بسنده شده است و حال پرسش اساسی این است مهمان ویژه صرفا به معنی تشریفات برگزاری یک رویداد فرهنگی است یا به واسطه آن، برنامههای ویژهای برای تعامل بین دو کشور در حوزه نشر و کتاب در نظر گرفته میشود؟
سخن پایانی
در نهایت انتخاب کشور مهمان ویژه در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران، اگرچه فرصتی ارزشمند برای تعاملات فرهنگی و تقویت دیپلماسی عمومی ایران محسوب میشود اما در عمل، به دلیل نبود شفافیت در فرآیند تصمیمگیری، تاخیر در اعلام و عدم ارائه گزارشهای عملکردی، به یک چالش مدیریتی تبدیل شده است. برای بهرهگیری حداکثری از ظرفیتهای این رویداد، ضروری است وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تدوین یک سیاستگذاری شفاف و برنامهریزی بلندمدت، انتخاب کشور مهمان ویژه را بهعنوان یک ابزار استراتژیک در دیپلماسی فرهنگی مورد استفاده قرار دهد. این رویکرد نهتنها به ارتقای جایگاه نمایشگاه کتاب کمک میکند بلکه ایران را به بستری برای تعاملات موثرتر و گستردهتر در حوزه فرهنگ و ادبیات جهانی تبدیل خواهد کرد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد