26 - 10 - 2023
دومینوی حذف مقامات در پکن
محمدرضا ستاری- دو ماه پس از غیبت معنادار ژنرال لی شانگفو وزیر دفاع جدید چین، روز سه‌شنبه خبر رسید که او از سمتش برکنار شده است. براساس گزارش گلوبال‌تایمز، فرمان غزل ژنرال شانگفو را شی جین‌پینگ صادر کرده و او حالا نه‌تنها از وزارت دفاع، بلکه از شورای دولتی نیز حذف شده است.
شاید برکناری یک مقام دولتی در جهان امری مرسوم و عادی باشد، اما قاعدتا این اتفاق با توجه به نوع ساختار و نظام حکمرانی چین چندان عادی نیست؛ چراکه برکناری وزیر دفاع دقیقا چند ماه پس از عزل ناگهانی چین کانگ وزیر خارجه جدید چین انجام شد. کانگ که دیپلماتی حرفه‌ای و از نزدیکان شی جین‌پینگ محسوب می‌شد سال گذشته و پس از کنگره حزب کمونیست چین به عنوان وزیر خارجه چین انتخاب شد، اما پس از چند ماه در تیر ماه سال جاری به مدت سه هفته از انظار عمومی ناپدید و سپس اعلام شد که از مقام خود برکنار شده است؛ اتفاقی که دقیقا مشابه آن برای ژنرال شانگفو افتاد. یعنی او نیز مانند چین کانگ، پس از اجلاس صلح و امنیت چین و آفریقا در پکن از انظار عمومی ناپدید شده و سپس خبر برکناری‌اش اعلام شد.
این موضوع از آنجا حائزاهمیت است که ژنرال شانگفو، فرد مهم و تاثیرگذاری در ساختار نظامی و فرماندهی ارتش چین محسوب می‌شد. در واقع او نه‌تنها از نزدیکان شی جین‌پینگ به شمار می‌رفت بلکه نقش بی‌بدیلی در توسعه قابلیت‌های فضایی و موشکی چین در طول سه دهه گذشته داشته است. مدیریت سایت‌های اصلی پرتاب ماهواره چین، ماموریت‌های اکتشافی فضا، معاونت فرماندهی نیروهای پشتیبانی استراتژیک ارتش و رییس بخش توسعه تجهیزات کمیسیون نظامی مرکزی چین تنها بخشی از ماموریت‌ها و سمت‌های وی در طول سال‌های اخیر بوده‌اند؛ موضوعی که باعث شده وی نخستین و تنها وزیر دفاع چینی باشد که از سوی ایالات‌متحده آمریکا مستقیما تحریم شده و با وجود رسیدن به مقام وزارت دفاع این تحریم‌ها علیه وی باقی بماند.
در این خصوص هنوز رسانه‌های دولتی و مقامات چینی علت دقیق و رسمی برکناری شانگفو را اعلام نکرده‌اند، اما برخی از رسانه‌های غربی مدعی شده‌اند که او از دو ماه قبل و همزمان با غیبت از انظار عمومی به اتهام فساد مالی تحت بازجویی قرار داشته است. در مورد چین کانگ نیز برخی رسانه‌ها مدعی شده بودند که او در زمان سفارتش در ایالات‌متحده یک رابطه خارج از ازدواج داشته و به همین دلیل به واسطه عدم رعایت انضباط حزبی و سیاسی از کار برکنار شده است.
به همین دلیل برکناری دو وزیر ارشد و در عین حال نزدیک به رییس‌جمهوری چین آن هم در فاصله کمتر از یک ماه به واسطه تمرکز قدرت و اعمال انضباط شدید حزبی در چین سوالات و ابهامات زیادی را برانگیخته است. در این رابطه شبکه خبری سی‌ان‌ان در گزارشی آورده که لی شانگفو و چین کانگ همچنان سمت‌های خود را در ساختار حزب کمونیست حفظ کرده‌اند، اما به احتمال زیاد در نشست حزب که در اواخر سال جاری میلادی برگزاری می‌شود از این جایگاه نیز حذف خواهند شد.
ارتش خط‌قرمز «شی»
لازم به ذکر است که پیش از برکناری ژنرال شانگفو، دو مقام ارشد نظامی نیز به واسطه برخی ابهامات درخصوص سوء‌استفاده‌های مالی از سمت خود برکنار شده بودند. در واقع دولت چین از آنجا که بودجه بسیار هنگفتی را به بخش موشکی اختصاص داده به طور طبیعی نظارت و حساسیت زیادی را در این خصوص اعمال می‌کند. در همین راستا یک مقام اطلاعاتی ژاپن در گفت‌و‌گو با روزنامه نیکی این کشور می‌گوید که مقامات بلندپایه چین اختیارات زیادی را درخصوص مناقصه‌ها و قراردادهای نظامی دارند و از این رو ممکن است برای سوء‌استفاده‌های مالی وسوسه شوند. به همین دلیل است که در طول ۹ ماه گذشته شی جین‌پینگ ۵ بار تورهای بازرسی از پایگاه‌های نظامی را ترتیب داده و خواستار کنترل حزب بر ارتش شده است.
طبق گزارش روزنامه ارتش آزادی‌بخش چین به افسران این کشور توصیه اکید شده که هنگام تعامل با جامعه تجاری یا سایر محافل به شدت احتیاط و از قرارهای ملاقات غیر‌ضروری اجتناب کنند.
دست برتر شی در ساختار حکمرانی
برخی کارشناسان معتقدند که یکی از دلایل عمده تمرکز شی جین‌پینگ روی ارتش در این نکته مهم نهفته است که کنترل نیروهای مسلح یکی از ارکان اصلی قدرت او در چین خواهد بود. شی در مهرماه سال گذشته و در جریان بیستمین کنگره حزب کمونیست راه را برای رهبری مادام‌العمر خود در چین باز کرد. در واقع پس از مائو، این شی جین‌پینگ است که توانسته جایگاه خود را به صورت مطلق در نظام حکمرانی چین تثبیت کند. در همین راستا او در جریان کنگره به صورت معناداری هو جین تائو رییس‌جمهوری سابق چین را از سالن اجلاس اخراج کرد و بعد نفرات جدید و نزدیک به خود را در سلسله مراتب اصلی حزب کمونیست چین به کار گماشت.
البته شی از زمان به قدرت رسیدنش در سال ۲۰۱۲ یک کمپین گسترده ضدفساد راه‌اندازی کرده بود که به واسطه این موضوع بخشی از مقامات چینی را حذف کرده است. برکناری زو کایهو و گائو بوژینگ نایب‌رییسان حزب کمونیست در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به جرم فساد مالی و نیز کنار گذاشتن فانگ فنگ‌هویی و ژانگ یانگ به عنوان دو ژنرال ارشد چینی به دلیل اختلاس تنها گوشه‌ای از نحوه مواجهه شی با برخی مقامات بلندپایه در طول سال‌های اخیر بوده است.
به همین دلیل است که برخی کارشناسان معتقدند اعمال کنترل کامل بر حزب و تسلط آن بر شورای دولتی یکی از مهم‌ترین اهداف شی جین‌پینگ برای حفظ و تثبیت قدرت مطلق او بوده و حتی دامنه دستگیری‌ها به برخی از فعالان مهم اقتصادی چین مانند مدیرعامل شرکت علی بابا نیز رسیده است.
با این حال سوالی که مطرح می‌شود این است که چطور با توجه به انضباط شدید و سلسله‌مراتبی که در حزب کمونیست چین و ساختار حکمرانی این کشور حاکم است، در طول کمتر از یک سال دو تن از بلندپایه‌ترین مقاماتی که اتفاقا به شی جین‌پینگ نزدیک بوده و توسط او به بالای هرم قدرت رسیده‌اند از سمت‌های خود به صورت بی‌سابقه‌ای برکنار شده‌اند؟ به گفته بسیاری از کارشناسان با توجه به نوع سیستم سیاسی حاکم بر چین شاید دلیل این اتفاق کاملا مشخص نشود و تنها می‌توان نسبت به آنها گمانه‌زنی کرد؛ به طوری که از یک منظر شاید شی به دنبال ارسال این پیام به سایر مقامات چینی است که در قبال فساد و مبارزه با آن بسیار جدی عمل می‌کند و در این راستا هیچ‌گونه تبعیضی را نمی‌پذیرد.
موضوع دوم این است که شاید با کنترل کامل قدرت از سوی شی، نوعی جنگ قدرت پنهان در سلسله مراتب سیاسی این کشور ایجاد شده باشد که از این منظر رییس‌جمهوری را ناچار کرده در یک جنگ قدرت حتی نزدیک‌ترین افراد به خود را برکنار کند.