دور از انتظار

باوجود انتشار شایعاتی درباره نارضایتی ظریف نسبت‌به ترکیب کابینه، او حاضر به اظهارنظر نشد

گروه سیاسی- سرانجام انتظار و همچنین چند هفته گمانه‌زنی توام با بیم و امید ناظران درباره چند و چون شکل‌گیری کابینه به پایان رسید و فهرست اسامی وزیران پیشنهادی تقدیم مجلس شد. هرچند پایان این انتظار و گمانه‌زنی، لزوما به معنای پایان بحث ناظران و بیم و امید آنان نسبت‌به ادامه روند کار دولت پزشکیان نبود. چه آنکه بلافاصله پس از رونمایی از این فهرست، اظهارنظرهای موافق و مخالف ناظران با ترکیب کابینه و معرفی این و آن گزینه برای این و آن وزارتخانه در شبکه‌های اجتماعی وارد مرحله‌ای تازه شد و در حالی که برخی سعی داشتند با اشاره به حضور حداقل یک زن یا استفاده از نزدیک به 60‌درصد از گزینه‌های پیشنهادی شورای راهبری دوره انتقالی دولت چهاردهم در فهرست 19‌نفره‌ای که مسعود پزشکیان پای آن را امضا کرده، به نیمه پر لیوان اشاره کردند، بخش بزرگ‌تری از ناظران معتقد بودند پزشکیان درمجموع نتوانسته آنچنان که در ایام انتخابات وعده می‌داد، عمل کند و به تعبیر یکی از نمایندگان پیشین مجلس، «در اولین امتحان به‌جز در مواردی معدود، نمره مردودی گرفت.» گروهی که همچنین با اشاره به میانگین سنی به نسبت بالای کابینه، برخلاف آنچه جواد ظریف در قامت رییس شورای راهبری دوره انتقالی دولت چهاردهم و البته شخص رییس‌جمهور وعده داده بودند، به این مهم انتقاد داشتند که اگر استفاده از ظرفیت زنان به‌عنوان نیمی از جامعه با مشکلاتی مواجه است و باید به همین که دست‌کم نام یک زن کنار 18 مرد قرار گرفته، دل خوش کنیم و نیز اگر چاره‌ای نیست جز اینکه از خیر به‌کارگیری وزیر اهل سنت، به‌دلیل محذورات غیرقابل‌انکاری که همه روسای جمهور پیشین نیز همچون پزشکیان به آن گرفتار بودند، بگذریم، دست‌کم می‌شد جوانان را به‌کار گرفت تا لااقل نیرویی تازه به دولت تزریق شود و مگر به این ترفند، مملکت جانی دوباره بگیرد. اما در عمل چنین نشد و درنتیجه میانگین سنی وزیران پیشنهادی پزشکیان نه‌تنها از وعده‌ای که ظریف داده بود، بالاتر است، بلکه حتی از کابینه‌ای که 3 سال پیش از سوی ابراهیم رییسی معرفی شد نیز پیرتر است. بر این اساس در شرایطی که جواد ظریف در قامت رییس شورای راهبری دوره انتقالی دولت چهاردهم به دفعات از این سخن گفته بود که میانگین سنی وزیران پیشنهادی حتما زیر 60 سال و احتمالا چیزی در حدود50 تا 55 سال خواهد بود، تنها وزیران پیشنهادی آموزش‌و‌پرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، جهاد کشاورزی و راه‌و‌شهرسازی از ۵۵ سال کمتر هستند و حدود ۱۱ وزیر پیشنهادی هم بالای ۶۰ سال سن دارند. این در حالی است که میانگین سنی وزیران پیشنهادی پزشکیان ۵۹ سال و 7 ماه است و اگر تمام اعضای آن بتوانند از مجلس رای اعتماد بگیرند، دولتی بر سر کار خواهد آمد که به‌طور میانگین ۶ سال و ۷ ماه از دولت رییسی پیرتر است. چه آنکه میانگین سنی کابینه رییسی که ۱۸ وزیر آن رای آورده بودند، ۵۳ سال بود.
19 وزیر پیشنهادی پزشکیان
با این همه اما واقعیت آن است که حالا فهرست وزیران پیشنهادی که مسعود پزشکیان پای آن را امضاء کرده، همان فهرستی است که دیروز در جریان نشست علنی مجلس، تقدیم هیات رییسه پارلمان و در صحن قرائت شد. محمدباقر قالیباف که حدود 2 ساعت پس از آغاز به کار جلسه علنی دیروز مجلس، از این مهم خبر داد که نامه رییس‌جمهور در معرفی وزیران پیشنهادی تقدیم مجلس شده، 19 وزیر پیشنهادی را معرفی کرد تا روشن شود که «علیرضا کاظمی برای تصدی وزارت آموزش‌و‌پرورش، ستار‌هاشمی به‌عنوان وزیر پیشنهادی ارتباطات و فناوری اطلاعات، سیداسماعیل خطیب به‌عنوان وزیر پیشنهادی اطلاعات، عبدالناصر همتی برای اداره وزارت امور اقتصادی و دارایی، عباس عراقچی به‌عنوان وزیر پیشنهادی امور خارجه، محمدرضا ظفرقندی، به‌عنوان وزیر پیشنهادی بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، احمد میدری، به‌عنوان وزیر پیشنهادی تعاون، کار و رفاه اجتماعی، غلامرضا نوری قزلچه، به‌عنوان وزیر پیشنهادی جهاد کشاورزی، امین حسین رحیمی به‌عنوان وزیر پیشنهادی دادگستری، عزیز نصیرزاده، به‌عنوان وزیر پیشنهادی دفاع، پشتیبانی و نیروهای مسلح، فرزانه صادق، به‌عنوان وزیر پیشنهادی راه‌و‌شهرسازی، سیدمحمد اتابک، به‌عنوان وزیر پیشنهادی صنعت، معدن و تجارت، حسین سیمایی صراف، به‌عنوان وزیر پیشنهادی علوم، تحقیقات و فناوری، عباس صالحی، به‌عنوان وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی، اسکندر مومنی برای تصدی وزارت کشور، سیدرضا صالحی امیری، به‌عنوان وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی و گردشگری، محسن پاک‌نژاد برای اداره وزارت نفت، عباس علی‌آبادی برای اداره وزارت نیرو و بالاخره احمد دنیامالی به‌عنوان وزیر پیشنهادی ورزش و جوانان» معرفی شده‌اند.
همه منتقدان کابینه پزشکیان
رونمایی از فهرست وزیران پیشنهادی پزشکیان اما در حالی حوالی ساعت 10 و 30 دقیقه صبح دیروز در صحن علنی مجلس انجام گرفت که انتقادها نسبت‌به ترکیب و چینش اعضای کابینه دست‌کم از شامگاه شنبه آغاز شده بود. این در حالی بود که در یکی از نخستین و البته مهم‌ترین واکنش‌ها، جبهه اصلاحات ایران، با انتشار نامه پیش‌دستانه که شامگاه شنبه منتشر شد، نسبت‌به چند و چون ترکیب کابینه پزشکیان هشدار داده بود. جبهه اصلاحات ایران در بخشی از متن این نامه که خطاب به رییس‌جمهور و به‌طور سرگشاده منتشر شد، با بیان اینکه «اخبار نگران‌کننده‌ای از چینش هیات دولت شما به گوش می‌رسد»، اعلام کرد: «در مرحله اول شکل‌گیری هیات دولت اجازه ندهید، ویژه‌گزینی‌ها و روندهای ناصواب موجب حذف شایستگان و ناامیدی مردم از انتخاب خود شود که حتی تا روز رای‌گیری برای آمدن پای صندوق و رای دادن به شما تردید داشتند.» این جبهه سیاسی که بی‌تردید مهم‌ترین جریان سیاسی حامی پزشکیان در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری نیز بود، همچنین خطاب به پزشکیان تاکید کرد: «هیات دولت شما باید نماد سلامت، شایسته‌سالاری، کارآمدی و از همه مهم‌تر نماد تغییر و اصلاح سیاستگذاری‌ها و مدیریت کشور باشد و نه تداوم آن!» جبهه اصلاحات ایران همچنین در بخش دیگری از این نامه خطاب به رییس‌جمهور نوشت: «هر گامی که در این مسیر در دولت شما برداشته شود، با پشتیبانی این تشکیلات جمعی و فراگیر و نیز حمایت مردم همراه خواهد شد.» اصلاح‌طلبان همچنین با یادآوری اینکه «مجموعه فرآیندهایی که موجب پیروزی جنابعالی به‌عنوان چهاردهمین رییس‌جمهور ایران شد، فرصت مغتنمی را هم برای اصلاح شیوه حکمرانی در کشور و هم ترمیم شکاف بی‌سابقه بین حاکمیت و ملت فراهم آورده»، خاطرنشان کردند: «این دستاورد زمانی می‌تواند به تحقق اهداف گفته شده بینجامد که گفتار، رویکرد و عملکرد دولت برآمده از این انتخابات بتواند در وهله اول در راستای خواست و مطالبات مردم و تامین حقوق همه شهروندان این کشور باشد.»
همزمان در حالی که آذر منصوری در قامت رییس جبهه اصلاحات با انتشار بخش‌هایی از این نامه در حساب کاربری خود در توئیتر، به‌نحوی دیگر نیز به این رویه انتقاد کرد، جواد امام که سخنگوی جبهه اصلاحات ایران است نیز از طریق حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس به این مساله واکنش نشان داد و نوشت: «در آستانه معرفی کابینه دولت چهاردهم به مجلس، اخبار نگران‌کننده‌ای درباره برخی اسامی به‌گوش می‌رسد. ‏برخی از آنها نه نسبتی با اصلاحات دارند و نه حتی به رویکرد اعتدالی نزدیک هستند. برخی دیگر هم اساسا به ضدیت با هر تغییر و اصلاحی شهره هستند.» امام که دبیرکل مجمع ایثارگران اصلاح‌طلب نیز هست، همچنین نوشت: «‏اگر قرار بر ادامه سکانداری نظامیان و شبه‌نظامیان بر سیاست و عدم تغییر رویکردهای امنیتی نسبت به فعالان سیاسی داخل نظام بود، چه ضرورتی به برگزاری انتخابات و تحمیل این همه هزینه به کشور و بازی با روح و روان مردم و به‌ویژه جوانان بود؟!» سخنگوی جبهه اصلاحات همچنین خطاب به مسعود پزشکیان نوشت: «‏درنهایت، شخص رییس‌جمهور مسوول کابینه است و هیچ لابی‌گر و عنصر تحمیل‌گری حاضر نخواهد شد، مسوولیت دولت را بپذیرد. پس تا زمان هست، تجدیدنظر فرمایید!»
اما این هشدارهای دقیقه نودی اصلاح‌طلبان نیز کارگر نیفتاد و درنهایت وقتی فهرست وزیران پیشنهادی تقدیم مجلس و اسامی 19 وزیر پیشنهادی پزشکیان در صحن علنی قرائت شد، بسیاری از این نوشتند که آنچه پیشتر درباره آن هشدار می‌دادند، به وقوع پیوست. این در حالی بود که پروانه سلحشوری، همان نماینده مجلسی که پیشتر به نقل قولش درخصوص «مردودی پزشکیان در امتحان اول» اشاره کردیم، در توئیت خود ضمن تاکید بر این مساله، کابینه پیشنهادی پزشکیان را «کابینه‌ای» توصیف کرد که به باور او، «نه براساس شایستگی و تخصص و مشورت کارگروه‌ها و شورای راهبری، بلکه با سهم‌خواهی و دخالت آشکار این و آن شکل گرفت.» رییس فراکسیون زنان مجلس دهم همچنین یادآور شد: «تجربه جهانی نشان داده عمر چنین دولت‌هایی کوتاه است و به سرانجام نمی‌رسد.»
کابینه تکراری پزشکیان
این انتقادها به‌ویژه با توجه به آنکه اسامی برخی از اعضای دولت‌های پیشین، در میان 19 وزیر پیشنهادی پزشکیان به چشم می‌خورد، چندان هم بیراه به نظر نمی‌رسد. به‌ویژه آنکه یکی از دولتمردانی که پیش از این، در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی فعالیت می‌کرد و اکنون به‌عنوان وزیر پیشنهادی پزشکیان دوباره در آستانه حضور در مسند وزارت خواهد بود، کسی نیست جز عباس صالحی، وزیر پیشنهادی ارشاد که حتی در قیاس با دیگر چهره‌هایی که در دولت روحانی در این مسوولیت فعالیت کردند، فردی محافظه‌کار به حساب می‌آید. همزمان عبدالناصر همتی که در سال‌های پایانی دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی، رییس‌کل بانک مرکزی بود و اکنون به‌عنوان وزیر پیشنهادی پزشکیان برای تصدی وزارت اقتصاد معرفی شده، با انتقادهایی همراه شده است. آن هم در حالی که او با 67 سال سن، نه‌تنها مسن‌ترین وزیر پیشنهادی پزشکیان به حساب می‌آید، بلکه در عمل باعث شده میانگین سنی کابینه نیز بیش از پیش افزایش یابد. در میان البته معرفی عباس عراقچی به‌عنوان وزیر پیشنهادی وزارت خارجه با واکنش به نسبت مثبت ناظران مواجه شد. اما معرفی سیدرضا صالحی امیری به‌عنوان وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی چندان مورد استقبال قرار نگرفت.
شاید آنچه حتی فراتر از حضور اعضای دولت روحانی در دولت پزشکیان، مورد نگرانی ناظران شد، این بود که پزشکیان اسامی چند نفری از اعضای دولت رییسی را نیز به‌عنوان اعضای کابینه خود به مجلس معرفی کرده است. چنانکه در میان فهرست وزیران پیشنهادی پزشکیان با چهره‌هایی همچون سید اسماعیل خطیب، امین حسین رحیمی و عباس علی‌آبادی مواجهیم که دو نفر نخست، وزرای اطلاعات و دادگستری رییسی بودند و حالا به عنوان وزیران پیشنهادی پزشکیان برای اداره همین دو وزارتخانه معرفی شده‌اند و نفر سوم یعنی عباس علی‌آبادی در حالی به‌عنوان وزیر پیشنهادی نیرو معرفی شده که در دولت رییسی، وزیر صمت بود.
چرا چنین کابینه‌ای معرفی شد؟!
اما اینکه چرا در نهایت چنین رویه‌ای در چینش کابینه رقم خورد، احتمالا مهم‌ترین پرسشی بود که پس از رونمایی از فهرست وزیران پیشنهادی پزشکیان مطرح شد. پرسشی که دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی در واکنش به آن گفته «کابینه‌ای که شورای راهبری و ما آن را تصور کرده بودیم، کابینه مطلوب بود و کابینه‌ای که امروز آقای پزشکیان معرفی کرد یک کابینه ممکن است. حتما بین کابینه مطلوب و کابینه ممکن فرق است. آنچه که اتفاق افتاد مقدورات و اعمال محدودیت‌هایی بود که برای آقای پزشکیان وجود داشت.» حسین مرعشی که در این رابطه با پایگاه خبری-تحلیلی خبرآنلاین گفت‌وگو می‌کرد، اگرچه تاکید کرده که «در مجموع ترکیب عمومی کابینه را می‌پسندم» اما اضافه کرده «در برخی از وزارتخانه‌ها نواقصی وجود دارد که کار دولت را سخت می‌کند.» او که یادآور شده «کابینه‌ای که شورای راهبری به رییس‌جمهوری معرفی کرد، تا حدود ۵۰‌درصد با کابینه‌ای که درنهایت معرفی شد، متفاوت بود»، معتقد است: «بخشی از این مساله به استعلامات نهادهای امنیتی بازمی‌گردد که یک تکلیف قانونی بود و استعلام برخی از افراد منفی اعلام شد. همچنین آقای پزشکیان پیشاپیش گرایش‌های مجلس را برای بخشی از کابینه مورد توجه قرار دادند.»
حضور یک زن در غیاب اهل تسنن
در شرایطی که یکی از مهم‌ترین انتقادها به ترکیب کابینه به آنچه تحت عنوان بی‌توجهی پزشکیان به وعده‌هایش درخصوص به‌کارگیری از ظرفیت زنان و مذاهب گوناگون بازمی‌گردد، مرعشی نیز تا حدودی با این منتقدان همدل است و اگرچه تاکید کرده «حضور یک وزیر زن از نقاط مثبت کابینه است» اما اذعان کرده که «نبود یک وزیر از اهل سنت از نواقص کابینه است.» او که از دلیل عدم معرفی سیدعماد حسینی که قرار بود به‌عنوان یک مدیر اهل سنت به‌عنوان وزیر پیشنهادی نفت معرفی شود، ابراز بی‌اطلاعی کرده، در واکنش به علت بالا بودن میانگین سنی کابینه نیز گفته «این نقص به‌دلیل پرورش ندادن نیروهای جوان است. دولت‌ها در ۲۰سال اخیر در پرورش نیروهای جوان کوتاهی کردند و بالا رفتن میانگین سنی به دلیل کوتاهی دولت‌های گذشته است.» همزمان اما احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی با لحنی تندتر به نقد عدم توجه به ظرفیت اهل تسنن در چینش کابینه پرداخته و با اشاره به اینکه «در فهرست اعلامی روز شنبه کابینه، نام سیدعماد حسینی از هموطنان اهل سنت برای وزارت نفت به چشم می‌خورد اما در فهرست رسمی این نام غایب است»، این پرسش را مطرح کرده که «در یک شبانه‌روز چه اتفاقی افتاده است؟»
مطالبات ملت
هرچند زیدآبادی در یادداشت دیگری که در واکنش به رونمایی از فهرست وزیران پیشنهادی پزشکیان در کانال تلگرامی‌اش منتشر کرد، به این مهم پرداخته که «در حوزه حقوق رییس دولت است که همکاران خود را انتخاب کند!» او که معتقد است «ترکیب کابینه بدین صورتی که به مجلس معرفی شده است، با توجه به اهدافی که آقای پزشکیان برای خود اعلام کرده، به قول امروزی‌ها دارای دو یا سه «باگ» اساسی است»، تاکید دارد که «این نامناسب بودن برخی همکاران رییس‌جمهور در درجه نخست، مشکل خود اوست.» زیدآبادی با تاکید بر اینکه «در دنیا معمولا دست رؤسای دولت برای انتخاب همکاران خود کاملا باز است و از طرفی مردم هم خیلی خود را درگیر انتخاب نوع همکاران رییس‌جمهور نمی‌کنند و مطالبات خود را از کلیت دولت طلب می‌کنند اما در ایران دست رییس‌جمهور برای گزینش همکاران خود باز نیست و گروه‌ها و محافل سیاسی هم به طرزی خارج از قاعده خود را درگیر جزئیات این موضوع می‌کنند»، می‌نویسد: «اگر پزشکیان واقعا فکر می‌کند که با برخی از این افراد می‌تواند کار کند، دلیلی ندارد که ما کاسه داغ‌تر از آش شویم! آنچه فعلا برای ما اصل است، عمل دولت به تعهدات خود برای پایان دادن به این وضعیت نابسامان است؛ باقی قضایا فرع بر این است!»
سکوت ادامه‌دار ظریف
با این همه اما با توجه به آنکه از زمان رونمایی از فهرست وزیران پیشنهادی دست‌کم تا زمان نگارش گزارش تا عصر روز دوشنبه، حتی جواد ظریف که به‌عنوان رییس شورای راهبری دوره انتقالی دولت چهاردهم، پرکارترین چهره در تشکیل کابینه بود، هیچ اظهارنظری در باره انتقادها به کابینه نکرده، به نظر می‌رسد نگرانی ناظران نسبت‌به این وضعیت معرفی کابینه چندان هم بیراه نباشد. آن هم در شرایطی که از ابتدای هفته جاری و از حدود 24 ساعت پیش از رونمایی از فهرست وزیران پیشنهادی، برخی منابع خبری از نارضایتی عمیق ظریف نسبت‌به فهرست نهایی وزیران پیشنهادی خبر داده و حتی از استعفای او از معاونت راهبردی ریاست‌جمهوری خبر دادند. خبری که البته هنوز نه ازسوی هیچ مقامی تایید شده و نه تکذیب. حال در شرایطی که روند بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی پزشکیان از همین بعدازظهر روز گذشته در برخی کمیسیون‌های تخصصی آغاز شد و در روزهای پیش‌رو به‌مدت یک هفته ادامه خواهد یافت، باید دید آیا در روزهای باقی مانده تا ابتدای هفته آینده که بنابر اعلام سخنگوی هیات رییسه مجلس، زمان آغاز بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی در صحن علنی مجلس خواهد بود، شاهد تغییری در ترکیب فهرستی که پزشکیان پای آن را امضاء کرده خواهیم بود یا آن‌چنان که محتمل است، همین فهرست در معرض رای‌اعتماد نمایندگان مجلس قرار خواهد گرفت.