دوربرگردان بنزین

گروه انرژی- ناترازی انرژی این روزها شاه‌بیت اظهارات مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور است. او نه‌تنها در رقابت‌های انتخاباتی نگرانی خود را نسبت به روند موجود اعلام کرده، بلکه در سخنرانی‌های اخیر خود بارها ناترازی‌ها به‌خصوص درباره بنزین را ناعادلانه خوانده است؛ موضوعی که البته پیشتر بسیاری از کارشناسان نسبت به گسترش آن هشدار داده بودند.
دولت چهاردهم در شرایطی، سکان اداره کشور را در دست گرفته است که اقتصاد کشور به‌شدت درگیر بحران ناترازی‌هاست؛ از برق و آب گرفته تا گاز و بنزین و گازوئیل. بخشی از منابع انرژی مثل آب و برق و گاز رسما بیش از اندازه مصرف می‌شود، اما برخی‌ها مثل بنزین و گازوئیل علاوه‌بر مشکل افزایش مصرف، قاچاق هم می‌شود.
قیمت‌گذاری دستوری و تثبیت قیمت‌ها به‌خصوص برای بنزین طی پنج‌سال گذشته باعث شده روند قاچاق سوخت افزایش یابد. فاصله قیمت بنزین در ایران با کشورهای همسایه حکایت از شکاف عمیق قیمتی دارد که جز با افزایش قیمت‌ها پر نمی‌شود.
در میان ناترازی‌های انرژی در کشور، ناترازی بنزین و گازوئیل بیش از سایر ناترازی‌ها برای کشور هزینه‌زاست. موضوعی که موجب انتقاد رهبر معظم انقلاب شد و ایشان سال گذشته عنوان کردند: «ما الان در مساله سوخت به معنای واقعی کلمه مشکل داریم. کشور تولیدکننده نفت با این همه منابع زیرزمینی نفتی، بنزین وارد کند؟ به این معناست که ما در یک مساله کلان دچار مشکل هستیم.»
گزارش اخیر، مرکز پژوهش‌های مجلس حکایت از کسری روزانه 10‌میلیون لیتر بنزین در سال جاری دارد. طبق برآورد معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت، مصرف بنزین تا افق 1420 به حدود 220‌میلیون لیتر در روز خواهد رسید؛ رقمی دوبرابر تولید فعلی.
حبیب‌الله ظفریان، مدیرکل دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: در حال حاضر دو پاسخ عمده به مساله ناترازی انرژی داده می‌شود؛ نخست، اختصاص منابع به وزارت نفت جهت افزایش تولید و دوم، اصلاح قیمت انرژی در کشور. اما با توجه به واقعیات اجتماعی و شرایط اقتصادی کشور، هیچ‌کدام نمی‌توانند به عنوان محور راهکارها مدنظر قرار گیرند، لذا با توجه به شرایط کشور، برای حل مساله ناترازی انرژی، باید بسته‌ای از راهکارهای ترکیبی که هرکدام بخشی از مساله را حل می‌کنند، به مساله ناترازی پاسخ داد.
خودروها و هدر‌دهندگان انرژی
هرزمان صحبت از ناترازی می‌شود، قبل از قاچاق، انگشت اتهام به سمت خودروهای غیر‌استاندارد نشانه می‌رود که بنابه گفته بسیاری از کارشناسان متهم ردیف اول ناترازی بنزین هستند، چراکه تقریبا مصرف بنزین در کشور ما ۲ تا ۳برابر در سایر کشور‌هاست که علاوه‌بر آلودگی هوا بر ناترازی بنزین نیز دامن زده است.
استانداردسازی خودروها و تلاش در جهت متنوع بودن سبد سوخت مسأله‌ای است که در کشور ما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. در واقع به دلیل کم‌توجهی به سوخت، خودروسازان رغبت چندانی به افزایش تولید خودرو با پایه گازسوز یا برقی ندارد. علاوه‌بر آن، در سال‌های اخیر کشورهای بسیاری به دنبال تولید خودروهای برقی رفته‌اند، در ایران اما هنوز تولید خودروهایی با پایه بنزین در حال گسترش است.
براساس گزارش‌ها، در حال حاضر خودروسازان چینی ۶۰‌درصد تجارت خودروهای برقی را در دنیا در اختیار دارند، اما در ایران به جای آنکه واردات یا مونتاژ خودروهای بنزینی کاهش یابد و به سمت خودروهای برقی سیاست‌ها تغییر کند، همچنان خودروهای بنزین‌سوز در اولویت هستند.
خودروهای فرسوده هم معضل دیگری است که ناترازی بنزین را در کشور تشدید کرده است. اخیرا گزارش شده که مصرف بنزین در کشور به میانگین 140‌میلیون لیتر در روز رسیده است؛ عددی که ادامه آن نگران‌کننده است. ادامه این رویه می‌تواند هم باعث بزرگ‌تر شدن کسری بودجه شود و هم منابع کشور را بیشتر هدر بدهد.
راهکار قیمتی به چه قیمتی؟
این روزها راه‌حل‌های قیمتی با وجود هشدار نسبت به تبعات اجتماعی آن بیش از هر زمانی به گوش می‌رسد، با وجودی که راه‌حل افزایش قیمت می‌تواند بخشی از هزینه‌های مربوط به واردات بنزین را جبران کند، اما کارشناسان می‌گویند این کار به تورم انتظاری دامن می‌زند و موج دیگری از افزایش قیمت‌ها را به دنبال خواهد داشت.
نرسی قربان، کارشناس انرژی در این رابطه به مهر گفته است: حل مشکل ناترازی بنزین باید با سیاست‌های غیر‌قیمتی باشد، زیرا افزایش قیمت بنزین تبعات اجتماعی دارد. حل بحران ناترازی بنزین راهکارهای متفاوتی دارد و معمولا ناترازی در اثر به‌ هم ریختن عرضه و تقاضا ایجاد می‌شود. اکنون به دلیل افزایش جمعیت تقاضا روزبه‌روز افزایش پیدا کرده در حالی که عرضه همان است.
وی با انتقاد از خودروهای غیر‌استاندارد براین باور است که خودروهای موجود در بازار چندبرابر میانگین جهانی مصرف دارند به همین دلیل تقاضا روند صعودی به خود گرفته است. متاسفانه به دلیل پالایشگاه‌ها، نفت و تحریم‌ها نتوانستیم عرضه تولید بنزین را بالا ببریم که منجربه ناترازی بنزین شده است.
نرسی قربان با اشاره به اینکه برای حل بحران ناترازی بنزین دوحالت وجود دارد، تصریح کرد: در این شرایط دو راهکار برای حل ناترازی بنزین وجود دارد؛ یکی افزایش تولید و دیگری افزایش قیمت آن به‌گونه‌ای که با افت تقاضا مواجه می‌شویم.
وی یادآور شد: به دلیل اینکه نمی‌توان قیمت‌ها را افزایش داد مجبور به در پیش گرفتن راهکارهای غیرقیمتی هستیم. به عنوان مثال خودروهای برقی را جایگزین خودروهای بنزینی کنیم که به مدت زمان طولانی‌ای نیاز دارد.
به گفته وی، افزایش تولید بنزین هم راهکار ساده‌ای نیست زیرا نیازمند سرمایه و تکنولوژی است، بلکه تنها راهکار سریع حل ناترازی بنزین افزایش قیمت است که آن هم به دلیل تبعات اجتماعی مدنظر نیست. افزایش تولید نیاز به پالایشگاه جدید داریم که می‌توان به عنوان راهکار طولانی‌مدت و مثمر به آن تکیه کرد. علی قنبری، کارشناس انرژی هم در این رابطه می‌گوید: هم‌اکنون وضعیت مصرف بنزین مناسب نیست و برای حل ناترازی بنزین باید شیوه سهمیه‌بندی تغییر کند. او با بیان اینکه همه مردم و نه‌تنها کسانی که خودرو دارند، باید از نعمت بنزین بهره‌مند شوند، اظهار کرد: بنزین مساله مهم و تاثیر‌گذاری بر زندگی آحاد مردم است به همین دلیل دولت باید در تصمیم‌گیری به تمام ابعاد زندگی مردم و تاثیراتی که بر جای می‌گذارد، دقت کند. تصمیم دولت باید به‌گونه‌ای باشد که همه از این نعمت بهره‌مند شوند و حتی افرادی که خودرو هم ندارند سهمیه بنزین دریافت کنند. این کارشناس انرژی بر این باور است که این شیوه یک ضعف اساسی دارد؛ با وجود اینکه سیاستگذار هدف مثبتی از تصویب و اجرای آن داشته و در این جهت بوده است که به دهک‌های پایین جامعه کمک شود و از آنها حمایت صورت گیرد و به این وسیله جایگاه این افراد را بالاتر بیاوریم ولی متاسفانه می‌بینیم در ۴‌دهه گذشته نتیجه این تخصیص برعکس بوده است. به جای اینکه این سیاستگذاری منجر به این شود که قشر محروم و دهک‌های اول و دوم و سوم و حتی چهارم را به سمت دهک‌های بالاتر هدایت کنیم کسی که در دهک هشتم و نهم و دهم است از این یارانه‌های مستقیم بهره برده است. به گفته قنبری، دولت در صورتی که در نظر دارد قیمت بنزین را افزایش دهد ابتدا باید برای مردم سهمیه مشخصی در نظر بگیرد و سپس راهکار قیمتی را اعمال کند که این مساله نیازمند یک اقدام کارشناسی‌شده دقیق است.