17 - 05 - 2023
دوئل بزرگ ادامه دارد
گروه بین‌الملل- مژده کلهر- رجب‌طیب اردوغان رییس‌جمهوری و رییس حزب عدالت و توسعه در خصوص انتخابات ریاست‌جمهوری و بیست‌وهشتمین دوره انتخابات پارلمانی ساعاتی پس از پایان رای‌گیری در روز یکشنبه گفت: کشور ما با برگزاری انتخابات ۱۴ می، جشن دموکراسی دیگری را با موفقیت به پایان رساند. وی که از بالکن مقر حزب عدالت و توسعه برای اعضای حزب سخنرانی کرد در میان جمعیت طرفدارانش گفت: این نتیجه عشق است. این دیدار عاشقان است. ما امشب نتیجه کل این ماراتن را با شما زندگی می‌کنیم. یک نفر در آشپزخانه (کنایه به قلیچداراوغلو) و ما در بالکن.
ترکیه انتخابات بسیار مهمی را در تاریخ دموکراسی خود در روز یکشنبه پشت سر گذاشت؛ انتخاباتی که از آن به عنوان یک رفراندوم بزرگ نیز نام می‌برند و از آنجا که هیچ کدام از نامزدهای اصلی قادر به کسب اکثریت آرا (بالای ۵۰ درصد) نشدند، بار دیگر دوئل بزرگ میان اردوغان و قلیچداراوغلو در یکشنبه دو هفته آینده ادامه خواهد داشت.
ریزش معنادار آرای اردوغان
از سوی ناظران و تحلیلگران، این انتخابات بدون شک از جنبه‌های مختلفی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در وهله اول شاهد هستیم که مردم ترکیه با شور و هیجان بی‌سابقه‌ای به پای صندوق رای رفته و مشارکتی نزدیک به ۸۷ درصدی را رقم زدند؛ امری که کارشناسان از آن به عنوان استفاده از حق دموکراتیک یاد کرده‌اند. با این حال نتایج انتخابات در دور اول نشان می‌دهد که رجب‌طیب اردوغان در این انتخابات عملا پسرفت کرده است. زیرا او که در انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته در سال ۲۰۱۸، نزدیک به ۵۹/۵۲ درصد آرا را کسب کرده بود، در این انتخابات حداقل ۰۸/۳ درصد آرایش ریزش کرد. گفتنی است در این انتخابات که طرفداران اردوغان از آن به عنوان پیروزی یاد می‌کنند، او ۵/۴۹ درصد، قلیچداراوغلو ۸۹/۴۴ درصد، سینان اوغان ۱۷/۵ درصد و محرم اینجه نیز ۴۴/۰ درصد آرا را به دست آوردند.
در همین رابطه بررسی نتایج انتخابات پارلمانی نیز نشان می‌دهد که تعداد کرسی‌های حزب عدالت و توسعه از ۲۹۵ در سال ۲۰۱۸ به ۲۶۷ کاهش یافته و اردوغان و حزبش عملا در این دوره از انتخابات ۲۸ کرسی مجلس را از دست داده‌اند.
همچنین شواهد نشان می‌دهد که ائتلاف خلق به عنوان حامی اردوغان و حزب عدالت و توسعه نیز تعداد کرسی‌هایش از ۳۴۴ به ۳۲۲ کرسی کاهش یافته است. علاوه بر این کلانشهرهایی مانند استانبول، آنکارا و ازمیر نیز که بر اقتصاد ترکیه تاثیرگذارند به اردوغان رای ندادند. البته لازم به ذکر است که از میان مهاجران سوری و ۵ میلیون نفری که تابعیت ترکیه را به دست آورده‌اند، اغلب آنها در این انتخابات از حامیان اردوغان بودند. حمایتی که به گفته کارشناسان در صورت عدم وجود آن، اردوغان در دور اول انتخابات شکست می‌خورد.
به همین دلیل برخی از تحلیلگران علیرغم اختلاف رای ۵/۲ میلیونی اردوغان با رقیبش و اینکه در دور اول توانست بیش از ۴۹ درصد آرا را کسب کند، این پیشتازی را به یک پیروزی پوسیده تعبیر کرده‌اند؛ پیروزی که در ادبیات سیاسی به دلیل شکست‌های بزرگ معنای خود را از دست می‌دهد. لذا باید شاهد باشیم تا در روزهای آینده تحولات مهمی را در عرصه سیاسی ترکیه مشاهده کنیم.
ورود ترکیه به عرصه سیاسی جدید
نکته مهم در خصوص فضای سیاسی ترکیه این است که گروه‌ها و جریان‌های مختلف سال‌هاست که تعیین‌کننده جریان انتخابات در این کشور هستند. در این میان حزب عدالت و توسعه به تدریج طی ۲۰ سال از طریق مدارس، دبستان‌ها و سایر نهادهای اجتماعی به تدریج زمینه فعالیت خود را در جامعه تعمیق بخشیده است. در واقع در طول ۲۰ سال، حزب عدالت و توسعه توانسته اکثریت وفاداری برای خود را ایجاد کند. با این حال نتایج انتخابات واقعیت دیگری را نشان می‌دهد که حزب عدالت و توسعه طی ۵ سال گذشته آرایش در سراسر ترکیه ۷ درصد کاهش یافته و به زیر ۴۰ درصد رسیده است. در نتیجه در ۷۶ استان از ۸۱ استان آرای خود را از دست داده و نتوانست در دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری اکثریت کافی را به دست آورد. به همین دلیل اردوغان که با حزب خود میزان قابل توجهی از آرا را در سراسر ترکیه از دست داد، دیگر خیالش راحت نیست.
در این رابطه وضعیت حزب جمهوریخواه خلق (CHP) و جناح کمال قلیچداراوغلو این است که به لطف مشارکت با راست و حمایت جنبش کردی توانست ۴۵ درصد را به دست آورد. با این حال، اگرچه حزب او شامل CHP و ۴ حزب راست بود، اما نتوانست جهشی داشته باشد. در مقایسه با انتخابات ۲۰۱۸، افزایش تعداد آرای CHP تنها حدود ۳ درصد بود. CHP نیز این سه درصد را با واگذاری ۳۷ کرسی به احزاب راست به دست آورده است. در نتیجه مسلم است که نتیجه دور اول و ناکامی در انتخابات پارلمانی پس از دور دوم پرسش مهمی را در داخل CHP ایجاد خواهد کرد.
این انتخابات همچنین نشان داد که مقاومت سوسیالیستی قابل توجهی در جامعه وجود دارد. در برخی مناطق با تاثیر امتیازات قلیچداراوغلو به راست، مجموع آرای احزاب TİP، SOL Party، TKP و TKH که برخی از رای‌دهندگان CHP به سمت آنها رفتند، تقریبا به یک میلیون رسید. این رقم نشانگر پتانسیل و مقاومتی است که باید حتما مورد توجه قرار بگیرد. لذا اکنون باید فهمید که سوسیالیست‌های سکولار را نمی‌توان کنار زد یا نادیده گرفت.
علاوه بر این اردوغان در دور اول شانس برد داشت. اما با گذشت ساعت‌ها، احتمال برگزاری دور دوم به وجود آمد. اگر سیستم ۵۰ به علاوه ۱ نبود، انتخابات تمام می‌شد. چون اردوغان ۵ درصد از قلیچداراوغلو پیش بود. در واقع ۵ درصد بیشتر به این معناست که حدود ۲ و نیم میلیون نفر بیشتر به اردوغان رای داده‌اند. به همین دلیل است که رسانه‌ها و تحلیلگران حامی اردوغان در فردای روز انتخابات به صراحت اعلام کردند: مردم با آمدن به پای صندوق‌های رای پاسخ جو بایدن رییس‌جمهوری آمریکا را دادند که گفته بود: «این بار اردوغان را از راه‌های دموکراتیک نابود خواهیم کرد، نه با کودتا». در واقع مردم به کمپین مطبوعات غربی علیه اردوغان، پ‌ک‌ک و آنهایی که با شعار آزادی عبدالله اوجالان به دنبال رای بیشتر بودند پاسخ دادند و نتیجه نیز نشان داد که دنیا به همراه ۶ حزب ترکی با هم متحد شدند ولی نتوانستند اردوغان را شکست دهند. نکته مهم دیگر این بود که اردوغان توانست در مناطق زلزله‌زده آرای خود را حفظ کند.
تحلیل وضعیت دور دوم انتخابات
در دور دوم انتخابات شرط سینان اوغان برای قلیچداراوغلو برای حمایت از وی مهم خواهد بود. اوغان توانسته ۵ درصد آرای ریاست‌جمهوری را از آن خود کند و اعلام کرده در صورتی از قلیچداراوغلو در دور دوم حمایت می‌کند که او به حزب بزرگ‌ترین حزب کردی یعنی حزب جمهوریخواه خلق پشت کند. به همین دلیل مشخص نیست که قلیچداراوغلو آیا ریسک عدم پشتیبانی کردها در انتخابات دور دوم را می‌پذیرد یا اینکه با عدم پذیرش این کار ملی‌گرایان را از خود دور می‌کند؟ به گفته کارشناسان مسیر کمال قلیچداراوغلو در دور دوم را خودش، مشاوران نزدیک و حلقه‌اش مشخص می‌کند و شواهد نیز نشان داده که استراتژی آنها در دور اول تقریبا بی‌نتیجه بوده است.
یعنی حتی اگر میز شش‌نفره نیز پشت سر قلیچداراوغلو در دور دوم بایستد، احتمال لغزش آنها زیاد است. علاوه بر این، از نظر روی آوردن به گزینه‌های مختلف در یک دوره دوهفته‌ای، باید انتظار برخی خروج‌ها را از میز شش‌نفره داشت.
از سوی دیگر کسب بیش از ۴۹ درصد آرا برای اردوغان در دور اول برای او و حامیانش یک امتیاز غیرقابل انکار است. در این رابطه او می‌تواند با جبران ضعف‌هایش در دور اول، برای دو هفته آینده برخی از جریان‌ها و احزاب را با خود همسو کند.