3 - 11 - 2022
دلار در سایه تنش‌های سیاسی
گروه اقتصادی- در بحبوحه ناآرامی‌های این روزهای کشور و در روزهایی که خبرهای جدیدی از افزایش تنش سیاسی غرب با ایران منتشر می‌شود، دلار توانست از مرز روانی ۳۴ هزار تومانی عبور کند. نرخ ۳۴ هزار تومانی بالاترین قیمتی است که اسکناس آمریکایی تاکنون به خود دیده و حتی در دوره‌هایی که خبر به بن‌رسیدن مذاکرات منتشر می‌شد نیز اسکناس آمریکایی قادر به عبور از محدوده قیمتی مشخصی نشده بود. بررسی‌ها اما نشان می‌دهد که افزایش این روزهای قیمت دلار فضای بازار خرید و فروش در میدان فردوسی را متشنج کرده است. در حالی که تحلیلگران خروج سرمایه از بورس، بانک و حتی بازار مسکن را دلیل افزایش تقاضا در بازار ارز و رشد قیمت دلار عنوان می‌کنند، اما معامله‌گران از هجوم دلارهای خانگی به این بازار برای فروش در اوج قیمتی سخن می‌گویند. کارشناسان اما ادعای مطرح‌شده از سوی رسانه‌های آمریکایی مبنی بر احتمال آغاز جنگ ایران و عربستان در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکایی را دلیل محکم‌تری برای شروع نوسانات جدید قیمتی در بازار ارز و یکه‌تازی دلار می‌دانند.
همهمه ارزی در بازار
بازار ارز بعد از سپری کردن روزهای کم‌نوسان خود از روز سه‌شنبه اما دور جدیدی از تحرکات قیمتی را آغاز کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دلار از ابتدای معاملات روز سه‌شنبه روند صعودی به خود گرفت و تا میانه معاملات این روز از قیمت ۳۳ هزار و ۵۰۰ تومانی هم عبور کرد. اما این آخرین نرخ ثبت‌شده برای دلار نبود و این ارز خارجی تا پایان معاملات روز سه‌شنبه توانست تا مرز کانال ۳۴ هزار تومانی پیشروی کند. در معاملات روز گذشته اما روند صعودی قیمت‌ها ادامه‌دار شد به طوری که دلار از مرز روانی ۳۴ هزار تومانی عبور کرد و سرآغاز خرید و فروش‌ها با نرخ جدید شد. تا لحظه تنظیم این خبر نیز دلار توانسته تا نرخ ۳۴ هزار و ۳۷۰ تومان نیز پیش برود. ناگفته نماند که نرخ دلار در بازار فردایی از میانه کانال قیمتی ۳۴ هزار تومانی نیز عبور کرده است. نرخ دلار ۳۴ هزار و ۳۷۰ تومانی تا لحظه تنظیم این خبر حدود هزار تومان از نرخ دلار در معاملات قبل از ظهر روز سه‌شنبه بالاتر است. نکته قابل توجه آنکه نرخ دلار در مدت مشابه سال گذشته برابر با ۲۷ هزار و ۵۵۰ تومان بوده است. به این ترتیب می‌توان گفت که نرخ دلار در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۲۴ درصد یعنی حدود ۷ هزار تومان گران‌تر شده است.
فضای متشنج در فردوسی
اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که فضای بازار ارز در میدان فردوسی متشنج است. از یک سو کارشناسان اعلام می‌کنند که تقاضا برای خرید دلار در سایه نااطمینانی‌های اقتصادی بیشتر شده است. به عبارتی سرمایه از بورس، بانک‌ها و حتی بازار خرید و فروش مسکن در حال خروج است و بازار ارز و سکه نیز مقصد جدید این سرمایه‌هاست. به این ترتیب یکی از دلایل افزایش تقاضا برای خرید دلار را می‌توان خروج سرمایه از بازارهای مشابه عنوان کرد. مساله مهم دیگر اما شکاف قیمت دلار در بازار آزاد و صرافی‌هاست. از آنجا که طبق مصوبه اخیر بانک مرکزی امکان فروش دلار سهمیه‌ای با کارت ملی برای هر فرد فراهم است، این مساله نیز زمینه‌ساز شکل‌گیری صف‌های طویل خرید دلار پشت در صرافی‌ها شده است. در حالی که افزایش تقاضا به یکی از دلایل اصلی رشد قیمت دلار تبدیل شده اما بررسی‌ها از میدان فردوسی نشان می‌دهد که مراجعه مردم به بازار برای فروش دلارهای خانگی بیشتر شده است. آنطور که معامله‌گران می‌گویند، دلیل هجوم مردم به بازار برای آن است که دلارهای خانگی خود را در اوج قیمت به فروش برسانند. به این ترتیب از یک سو شاهد هجوم سرمایه‌های جدید به بازار ارز برای تبدیل دارایی‌های ریالی به دلار هستیم و از سوی دیگر نیز شاهد افزایش تمایل مردم به فروش دلار برای سود بردن از افزایش قیمت اسکناس آمریکایی. ناگفته نماند که در سایه افزایش قیمت دلار، صرافی‌های مجاز بانک مرکزی نیز دست از کار کشیده‌اند و به نظر می‌رسد تمایلی برای خرید و فروش ارز در این بازار نامطمئن ندارند.
خوش‌بینی مقامات دولتی
اما در توصیف وضعیت بازار ارز می‌توان به تنش‌های سیاسی ایران با غرب نیز اشاره کرد. در این رابطه می‌توان به ادعای جنگ ایران و عربستان اشاره کرد. وال‌استریت‌ژورنال در گزارشی اعلام کرده که ایران قصد دارد به عربستان حمله کند. با این حال ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا درباره این تهدید قریب‌الوقوع در عربستان گفته: «من از هیچگونه هشدار کنسولی اطلاعی ندارم.» در کنار این می‌توان به موضوع انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا نیز اشاره کرد. آنطور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، احتمال پیروزی جمهوریخواهان در این انتخابات تقویت شده و همین مساله نیز بر نگرانی‌ها در خصوص تشدید تنش‌های ایران و غرب افزوده است. کارشناسان در این باره نیز می‌گویند که احتمال پیروزی جمهوریخواهان عامل دیگری برای تقویت هیجانات ارزی در تهران شده است. اما در شرایطی که همه پیش‌بینی‌ها حول افزایش بیشتر قیمت دلار می‌چرخد، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس نسبت به بهبود شرایط بازار ارز ابراز امیدواری کرده است. مهدی طغیانی در این باره گفته «طی یکی دو ماه گذشته فشارهایی روی نرخ ارز داشتیم. امسال به خاطر صادرات خوب، ارزآوری بیشتری داشته‌ایم. از طرف دیگر ذخایر ارزی بانک مرکزی مناسب است. عوامل مشخص این روزها نمی‌توانند اثر جهش‌واری روی ارز داشته باشند. به نفع اقتصاد کشور هم نیست که با جهش نرخ ارز مواجه باشیم؛ تبعات تورمی دارد. از بانک مرکزی خواستیم تدابیر خود را بیشتر کند. امیدواریم افزایش نرخ ارز موقتی باشد». رییس بانک مرکزی نیز اخیرا از وجود آرامش ارزی در بازار خبر داده و ارزآوری صادرکنندگان را یکی از نشانه‌های آن عنوان کرده بود. با این حال روند قیمت‌ها در بازار ارز حاکی از متشنج بودن فضای معاملات است و در صورتی که اخبار خوشایندی از مذاکرات برجامی و توافق ایران با غرب منتشر نشود، طبق پیش‌بینی کارشناسان باید منتظر نرخ‌های بالاتر دلار در آینده نزدیک نیز باشیم.
فاکتورهای افزایش نرخ ارز
سیدکمال سیدعلی*- این روزها عمده نگاه‌ها به بازار ارز معطوف شده و همگان می‌خواهند بدانند که دلار تا پایان سال به کدام سو می‌رود. برای آنکه بدانیم تحرکات جدید قیمتی در بازار ارز دلار را به چه سمت و سویی می‌برد می‌توانیم از دو منظر اقتصادی و سیاسی به مساله بپردازیم.
از منظر اقتصادی فاکتورهای متعددی می‌توانند زمینه‌ساز افزایش قیمت دلار شوند. فاکتور نخست نرخ سود سپرده بانکی است که به کمتر از ۵۰ درصد نرخ تورم کشور رسیده است. از این منظر خروج نقدینگی از سپرده‌های بانکی مشهود است. دیگر فاکتور اقتصادی اثرگذار بر بازار ارز سرعت گرفتن خروج سرمایه اشخاص حقیقی از بازار سرمایه است. به این ترتیب وجوهی که از سپرده‌های بانکی و بازار سرمایه خارج شده به سمت بازار ارز و سکه حرکت کرده و تقاضا برای خرید دلار را بالا برده است.
نکته مهم‌تر رکودی است که بر بازار مسکن سایه انداخته است. در حالت طبیعی و در شرایطی که تنش‌های جهانی و داخلی تشدید می‌شود تمایل به انجام سرمایه‌گذاری بلندمدت در بازار املاک کمتر و صدور پروانه‌های ساخت‌و‌ساز کاهش می‌یابد. در این مورد نیز سرمایه‌گذاران عطای حضور در بازار مسکن را به لقایش می‌بخشند و سرمایه‌گذاری در بازار ارز و سکه را به دلیل نقدشوندگی بالایی که دارد جایگزین سرمایه‌گذاری در بازار ملک می‌کنند.
بازار ارز اما از منظر مسائل سیاسی نیز قابلیت بررسی دارد. در این رابطه باید اعلام کرد که تنش‌های سیاسی ایران با جامعه جهانی بیشتر و فشارهای سیاسی بین‌المللی علیه ایران در سایه ناآرامی‌های اخیر کشور نیز تشدید شده است.
تنش‌های یادشده و مبهم شدن چشم‌انداز سیاسی و اقتصادی در کشور زمینه‌های لازم برای خروج سرمایه را فراهم می‌کند و این یعنی تقاضا برای ارز در داخل برای سرمایه‌گذاری در خارج از کشور با افزایش همراه بوده است. ناگفته نماند که سایه تصمیمات ارزی بانک مرکزی مبنی بر اعطای سهمیه دو هزار دلاری به هر کارت ملی نیز همچنان بر بازار ارز سنگینی می‌کند.
در شرایطی که شکاف نرخ ارز در بازار آزاد و بازار توافقی با افزایش همراه شده فروش ارز با کارت ملی به تشکیل صف‌های طویل پشت در صرافی‌ها انجامیده و خود به عاملی برای فعالیت‌های دلالانه و سفته‌بازانه تبدیل شده است. با وجود انتقاداتی که به سیاست فروش ارز با کارت ملی وارد است اما بانک مرکزی در تلاش است که از طریق مداخله در بازار توافقی ارز نرخ دلار را در محدوده مشخصی حفظ کند. این تصمیم هرچند در کوتاه‌مدت می‌تواند دلار را در سطح مشخصی ثابت نگه دارد اما تحولات اخیر اقتصادی زمینه‌ساز کاهش ثبت سفارش‌ها و در نتیجه افزایش قیمت کالاهای وارداتی به دلیل کاهش ثبت سفارش‌ها خواهد شد. ناگفته نماند در مواقعی که شرایط بحرانی می‌شود و نرخ ارز در مسیر صعودی حرکت می‌کند، صادر‌کننده نیز تلاش می‌کند ارزهای صادراتی را با تاخیر به بانک مرکزی بفروشد.
راه‌حل کنترل نرخ ارز و جلوگیری از روند افزایشی آن این است که مذاکرات به نتیجه مشخصی برسد و برجام احیا شود. شروط گروه ویژه اقدام مالی یعنی FATF را بپذیریم و تنش‌های داخلی و بین‌المللی را نیز کمتر کنیم. در ترسیم چشم‌انداز بازار ارز تا پایان سال نیز نیازمند اتخاذ تصمیمات جدید چه در حوزه اقتصادی و چه در حوزه سیاسی هستیم. با در نظر گرفتن چالش‌های اخیر کشور و با توجه به افزایش قیمت دلار از محدوده ۲۵ هزار تومان به ۳۴ هزار تومان در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت نیز احتمال افزایش دو تا سه هزار تومانی نرخ دلار و صعود آن تا نرخ‌های ۳۷ هزار تومانی دور از انتظار نخواهد بود.
* معاون ارزی اسبق بانک مرکزی