دسیسه آنکارا

انرژی پرس- پس از سقوط دولت بشار اسد در سوریه، دوباره طرح احداث خط لوله گازی قطر- ترکیه از طریق سوریه مطرح شده که می‌تواند ابزار قدرتمندی در مقابل اتحادیه اروپا برای آنکارا باشد.
جنگ اوکراین به حادثه‌ای تبدیل شد تا اتحادیه اروپا وابستگی خود به گاز طبیعی روسیه را کاهش دهد. کارشناسان انرژی پیش‌بینی می‌کنند که در دهه آینده بازار انرژی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا به‌دلیل افزایش نیاز به انرژی افزایش خواهد یافت. در این میان، قطر نقش اساسی در سیاست انرژی در اروپا به‌ویژه اتحادیه اروپا نداشته است. با این حال، قطر چشم‌انداز روشنی در بازار با این حرکت حیاتی برای افزایش مصرف‌کنندگان گاز طبیعی و درآمدهای ارزی می‌بیند. بحران دیپلماتیک بین قطر و کشورهای حوزه خلیج‌فارس مانند عربستان سعودی، امارات و بحرین نیز مصر را درگیر خود کرد. بحران دیپلماتیک منجربه تحریم فعالیت‌های صادرات و واردات به/‏از قطر و موجب شد این کشور منبع درآمد خود را از دست بدهد. براساس داده‌های شرکت بریتیش پترولیوم در بررسی آماری BP از انرژی جهانی (۲۰۱۸)، قطر ظرفیت تولید گاز طبیعی 7/‏175‌میلیارد مترمکعب یا 8/‏4‌درصد از کل تولید گاز طبیعی جهان و ۱۴‌درصد از ذخایر اثبات شده گاز طبیعی را دارد. قبل از جنگ اوکراین، گاز قطر در بازار اروپا رقابت نکرده بوده زیرا قیمت آن به دلیل هزینه‌های لجستیکی از طریق تانکرها بسیار بالا بود که به دلیل مسیرهای مستعد درگیری گران و در معرض خطر بود. ایجاد تاسیسات خط لوله گاز طبیعی به ترکیه به عنوان دروازه ترانزیتی راه‌حلی برای صرفه‌جویی در هزینه‌های لجستیکی است و با کاهش هزینه‌های لجستیک، گاز طبیعی قطر با کالاهای مشابهی که روسیه به اروپا عرضه می‌کند، رقابت خواهد کرد.
خط لوله ۱۰‌میلیارد دلاری قطر- ترکیه به طول ۱۵۰۰ کیلومتر (۹۳۲ مایلی) که در سال ۲۰۰۹ توسط قطر پیشنهاد شد، برای انتقال گاز از میدان وسیع پارس جنوبی/‏گنبد شمالی قطر به اروپا از طریق پایانه‌های توزیع عربستان سعودی، اردن، سوریه و ترکیه طراحی شد. مقصد پیشنهادی خط لوله قطر، ترکیه بوده که این خط لوله به خط لوله انتقال گاز آذربایجان متصل و امکان انتقال گاز طبیعی به بازارهای اروپایی را فراهم می‌کند.
براساس گزارش‌ها، تا اول ژانویه ۲۰۱۱، ذخایر گاز طبیعی قطر در خلیج‌فارس تقریبا ۸۹۶ تریلیون فوت‌مکعب (4/‏25 تریلیون متر مکعب) تخمین زده شده که نشان‌دهنده ۱۴‌درصد از ذخایر شناخته شده جهان است. با این حال، گاز قطر برای بازارهای غربی به دلیل فقدان اتصالات مستقیم با خط لوله، کمتر بوده و در نتیجه اتکا به محموله‌های گاز طبیعی مایع پرهزینه است.
چراغ سبز ترکیه
آلپ‌ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، در پاسخ به سوالات خبرنگاران پس از نشست کابینه در آنکارا بر حمایت این کشور از سرمایه‌گذاری‌های انرژی در سوریه تاکید کرد. بایراکتار با اشاره به پیشنهاد انتقال گاز طبیعی قطر به اروپا از طریق سوریه و ترکیه، گفت: برای سوریه‌ای که به وحدت و ثبات رسیده است، چراکه نه؟ اگر این اتفاق بیفتد، مسیر باید امن باشد. امیدواریم که چنین شود زیرا این آرزوی ماست.» اخیرا نیز تارنمای دولتی آنادولو نوشت: «خط لوله گاز طبیعی قطر- ترکیه که در سال ۲۰۰۹ متوقف شده بود، پس از سقوط رژیم ۶۱ساله بعث بار دیگر در دستور کار قرار گرفت.»
پیشنهاد خط لوله قطر- ترکیه با هدف تحویل گاز طبیعی از میدان میعانات گازی پارس‌جنوبی/‏گنبد شمالی مشترک بین ایران- قطر به ترکیه که می‌تواند با خط لوله ناباکو وصل شود تا مشتریان اروپایی را تامین کند. یکی از مسیرهای پیشنهادی به ترکیه از طریق عربستان سعودی، اردن و سوریه و دیگری از عربستان، کویت و عراق عبور می‌کند. ظاهرا، اسد در سال ۲۰۰۹ از امضای توافقنامه پیشنهادی با قطر خودداری کرد زیرا توافقنامه آن را قادر می‌ساخت که روسیه را دور بزند و مستقیما گاز اروپا را تامین کند. براساس گزارش خبرگزاری فرانسه، منطق اسد حفاظت از منافع متحد خود یعنی مسکو، تامین‌کننده اصلی گاز طبیعی اروپا بود. ظاهرا نفوذ مسکو او را متقاعد کرد که این توافق را رد و اتکای مداوم اروپا به گاز روسیه را تضمین کند.
سوریه همچنین «استراتژی چهار دریا» خود را در سال ۲۰۰۹ اعلام کرد، سیاستی که قصد دارد این کشور را به یک مرکز ترانزیتی برای جریان گاز بین خلیج‌فارس، دریای سیاه، خزر و مدیترانه تبدیل کند. این استراتژی شامل استفاده از خطوط لوله گاز و نفت به طول ۶۳۰۰ کیلومتر از سوریه و استفاده از خط لوله گاز عرب (AGP) بود. خط لوله گاز عرب که ساخت آن در سال ۲۰۰۳ آغاز شد، قرار بود مصر را به ترکیه وصل کند و با اروپا پیوند بیشتری دهد. با این حال، درگیری سوریه که در سال ۲۰۱۱ آغاز شد، تکمیل برنامه‌های توسعه برنامه‌ریزی شده آن را مختل کرد.
سر بی‌کلاه ایران و روسیه
تحولات اخیر در روابط اتحادیه اروپا و روسیه بر اهمیت تنوع بخشیدن به منابع انرژی تاکید کرده است. براساس داده‌های شورای اتحادیه اروپا، سهم گاز خط لوله روسیه در واردات اتحادیه اروپا از بیش از ۴۰‌درصد در سال ۲۰۲۱ به حدود ۸‌درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. با ترکیب گاز خط لوله و LNG، سهم روسیه در واردات گاز اتحادیه اروپا اکنون به کمتر از ۱۵‌درصد کاهش یافته است. در همین حال، گاز قطر با وجود ذخایر بسیار غنی این کشور، تنها ۵‌درصد از واردات را به خود اختصاص می‌دهد. این کاهش از طریق افزایش واردات LNG و کاهش مصرف کلی گاز در اتحادیه اروپا حاصل شده است.با این حال، اتکای فزاینده به LNG با معایب قابل‌توجهی همراه است. هزینه مایع‌سازی، حمل‌ونقل و گازی‌سازی مجدد LNG آن را به میزان زیادی گران‌تر از گاز خط لوله می‌کند. علاوه‌بر این، زنجیره‌های تامین LNG در برابر اختلالات ژئوپلیتیکی و نوسانات تقاضای جهانی آسیب‌پذیر هستند و در مقایسه با خطوط لوله مستقیم، پایداری کمتری دارند. اهمیت حمل‌ونقل انرژی مبتنی بر خط لوله به ویژه با وجود ذخایر عظیم گاز طبیعی قطر همچنان در حال افزایش است.
در مجموع، ترکیه از پتانسیل و موقعیت پروژه خط لوله گاز قطر- ترکیه به اتحادیه اروپا به عنوان ابزاری سیاسی برای به دست آوردن موقعیت استراتژیک و امتیازی که ترکیه قبل از پروژه ساخت خط لوله گاز برنامه‌ریزی شده بدست نیاورد، استفاده می‌کند. با این پروژه ساخت خط لوله گاز که با حمایت موقعیت بسیار استراتژیک ترکیه و در مجاورت مستقیم با اتحادیه اروپا بوده، آنکارا امید دارد که سیاست اتحادیه اروپا را هدایت کند تا ترکیه را در موقعیت دیگری قرار دهد که از سایر کشورها ویژه‌تر است. البته باید توجه داشت که برخی کارشناسان، کنترل تاسیسات توزیع را تهدیدی برای امنیت انرژی کشورهای عضو اتحادیه اروپا می‌دانند. اگر ترکیه شیر صادرات گاز طبیعی به اتحادیه اروپا را ببندد، این سناریو محقق می‌شود، آنگاه نوسان کمبود انرژی احتمالا رخ دهد.