خودکشی 4‌هزار ایرانی در یک‌سال!

مهدیه بهارمست- گاه درد و رنج تا پوست و استخوان نفوذ کرده و راهش را از شریان‌های اصلی پیدا می‌کند و به افسردگی ختم می‌شود، تاب و توان را می‌گیرد و تحمل را سخت‌تر می‌کند تا جایی که طاقت طاق می‌شود و آدمی را گاها به دلیل ترس از قضاوت و سرزنش به خاموشی و سکوت و پایان زندگی می‌کشاند؛ سکوتی به بهای پایان دادن به جان که هر ۱۱دقیقه یک نفر را در جهان به مرز «خودکشی» می‌رساند. ۹۰‌درصد افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند،‌ براساس گزارش‌ها، دارای سابقه اختلال روانی هستند و زمانی که فرد در اثر ابتلا به افسردگی راه نجاتی برای بهبود زندگی خود پیدا نمی‌کند و دچار درد و رنج فراوانی می‌شود، خودکشی و از بین بردن خود را به‌عنوان تنها راه نجات تلقی می‌کند. از سوی دیگر نیز طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، عامل ۵۸ تا ۶۰‌درصد از موارد اقدام به خودکشی اختلال «افسردگی» است و به همین دلیل این اختلال روانی بالاترین موارد اقدام به خودکشی را دارد بنابراین زمانی که در یک جامعه افسردگی افزایش پیدا کند در ۶۰‌درصد از افراد درگیر با افسردگی، احتمال اقدام به خودکشی وجود دارد. در این میان اما در سال گذشته نیز سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که سالانه بیش از ۷۰۰‌هزار نفر در سراسر جهان مرتکب خودکشی می‌شوند و به عبارتی، هر ۱۱دقیقه یک مرگ خودخواسته به دست انسان رقم می‌خورد. در ایران اما آمارها حاکی از فوت ۴۰۰۰نفر به صورت سالانه است، به طوری که سردار سعید منتظرالمهدی، معاون فرهنگی و اجتماعی فراجا در جدیدترین اظهارات خود ضمن بیان اینکه خودکشی رفتار مهلک و یکی از فاجعه‌بارترین رفتارهای خاص بشر است که در آن، آدمی از سر تعمد در پی ستاندن جان خویش و پایان بخشیدن به زندگی برمی‌آید، اعلام کرد که حاصل این اقدام تباه‌کننده در کشور ما جانباختن سالانه بیش از ۴۰۰۰نفر و آسیب دیدن شدید ۱۰ تا ۲۰ برابر این تعداد است. با این حال به عقیده بسیاری از کارشناسان حوزه آسیب‌های اجتماعی آمارهای خودکشی کمتر از واقعیت اعلام می‌شود زیرا تعداد خودکشی‌های رخ داده بیش از رقم اعلامی است. بسیاری از خانواده‌ها دوست ندارند علت مرگ عضو خانواده‌شان را خودکشی اعلام کنند، به همین خاطر آمارها دقیق نیست.
کاهش امید به زندگی در جامعه
دکتر علیرضا شریفی‌یزدی، جامعه‌شناس و روانشناس اجتماعی با اشاره به دلایل افزایش خودکشی در میان جامعه به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم مردم به آسیب‌های جسمی بیشتر توجه می‌کنند تا آسیب‌های روانی. از دید مردم آسیب‌های روانی به منزله غر زدن، آیه یأس خواندن و ضعیف‌النفس بودن تلقی می‌شود. از سوی دیگر میان مدیران و مسوولان کشورها صحبت و بیان آمار و حتی صحبت بین خانواده‌ها نوعی «تابو» است، به این معنی که اگر در خانواده‌ای جوانی دست به خودکشی بزند، خانواده و فامیل علت مرگ او را دلیل دیگری اعلام می‌کنند. به همین دلیل آمارهای اعلامی شاید خیلی دقیق نباشد. از سوی مطالعاتی که طی سال‌های اخیر توسط مراکز پژوهشی روی جوان‌ها انجام گرفته، بیانگر این نکته است که متاسفانه امید به زندگی و میزان شادمانی در بین جوان‌ها به دلایل مختلف به شدت کاهش پیدا کرده است.
وی افزود: عواملی که این مطالعات به ما نشان می‌دهد که میزان امید به زندگی در جوان‌ها پایین آمده است. ناامیدی در بین جوان‌ها افزایش پیدا کرده که خروجی آن می‌تواند افزایش خودکشی، اعتیاد، مهاجرت، طلاق و بحث‌هایی از این قبیل باشد. در نتیجه دلایل مختلفی برای خودکشی وجود دارد که بخشی از آن ناشی از مسائل اجتماعی و اقتصادی، بخشی ناشی از مسائل جهانی، تعاملات و نوع دیدگاه مردم به زندگی و به دنبال آن کاهش تاب‌آوری مردم و بخشی به دلایل ناشی از کمالگرایی جامعه ایرانی است اما مهم‌ترین عامل افزایش ناامیدی و خودکشی در میان جوانان نداشتن یک چشم‌انداز روشن با وجود توصیه‌ها و نویدهایی که مسوولان ریز و درشت در دوره‌های مختلف می‌دهند، است.
شریفی یزدی با اشاره به گسترش افسردگی در جامعه گفت: 80 تا 90‌درصد کسانی‌که اقدام به خودکشی می‌کنند یک اختلال زمینه‌ای روانپزشکی دارند که مهم‌ترین آن افسردگی است البته موارد دیگری هم وجود دارد مانند سابقه مصرف موادمخدر، سابقه اقدام به خودکشی در خانواده، یا کسانی‌که تنها زندگی می‌کنند، افرادی که حمایت کمتری دارند، کسانی‌که از نظر اقتصادی وضعیت مناسبی ندارند، همه این موارد عوامل خطری هستند که درباره خودکشی همه افراد جامعه اهمیت دارند.
او درخصوص افزایش میل به خودکشی در میان کادر درمان اظهار کرد: نکته قابل‌توجه این است که در کل دنیا اقدام به خودکشی در پزشکان زیادتر از جمعیت عادی است اما این مساله اهمیت موضوع را کم نمی‌کند، به‌ویژه اینکه در این چند سال اخیر خودکشی کادر درمان در جامعه ما بیشتر شده است. اگر فقط جامعه پزشکی را در نظر بگیریم در یک‌سال ۱۳نفر از دستیاران و پزشکان جوان اقدام به خودکشی کردند، حدود ۱۳ تا ۱۴‌هزار رزیدنت در کشور داریم اگر آن را با ۱۳خودکشی مقایسه کنیم، آمار خودکشی کادر درمان در ایران خیلی عدد بالایی محسوب می‌شود، البته این آمار فقط برای یک‌سال است و نمی‌شود آن را تعمیم داد، با این وجود می‌دانیم اقدام به خودکشی در پزشکان سه تا پنج برابر از جمعیت عادی بیشتر است. مهم‌ترین مساله که درباره اقدام به خودکشی پزشکان مطرح است مساله انگ است یعنی من اگر پزشک باشم و افکار خودکشی داشته باشم بقیه می‌گویند این فرد ضعیف و بی‌اراده است بنابراین پزشکانی که افکار خودکشی دارند از بقیه کمک نمی‌گیرند، این در حالی‌ است که همه آدم‌ها یک زمانی کم می‌آورند و این نشان‌دهنده ضعف و بی‌اراده بودن ما نیست.
این جامعه‌شناس بیان کرد: بخش اعظم وعده‌های مسوولان به لحاظ اقتصادی، به لحاظ اجتماعی و به لحاظ فرهنگی چون محقق نشده و گاهی هم شرایط کشور بدتر شده نتیجه همه این داستان‌ها این شده است که جوان احساس ناامیدی ،سرخوردگی و ناکامی می‌کند. آنهایی که توان مهاجرت دارند به هر دلیلی با همه سختی‌هایش، مهاجرت می‌کنند. برخی متاسفانه به دام اعتیاد می‌افتند. به این شکل سعی می‌کنند فکر و ذهن خودشان را به غلط آرام کنند. اما برخی افراد هستند که توان هضم این شرایط را ندارند دست به حذف فیزیکی خود می‌زنند. بزرگ‌ترین عامل در ناامیدی جامعه مسائل و مشکلات اقتصادی و سپس فشارهای اجتماعی است‌. فشارهای اجتماعی جوانان را دچار یأس و سرخوردگی کرده است.
او ادامه داد: در هر صورت خودکشی قابل پیشگیری است بنابراین در صورت مشاهده یکی از نشانه‌های مذکور در اطرافیان، باید تکنیک «بتا» (بپرس، ترغیب کن و ارجاع بده) اجرا شود به این معنی که در صورت دیدن این نشانه‌ها در یکی از نزدیکان یا دوستانتان در ابتدا با فرد صحبت کنید،‌ در مورد غم و غصه‌های او بپرسید، وقتی دیدید واقعا فرد قصد خودکشی دارد، او را به کمک گرفتن از دیگران ترغیب و به روانشناس ارجاع دهید. اگر مطمئن شدید که فرد نقشه خودکشی دارد اما علاقه‌ای به صحبت با کسی یا گرفتن کمک از کسی را ندارد،‌ می‌توانید با سامانه ۱۲۳ اورژانس اجتماعی تماس بگیرید.
۷۰۰‌هزار خودکشی در دنیا رخ داده!
حسن موسوی‌چلک،‌ رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با بیان اینکه خودکشی فقط خاص ایران نیست به «جهان‌صنعت»‌ گفت: براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت در سال گذشته، حدود ۷۰۰‌هزار خودکشی در دنیا رخ داده که البته بررسی آمارهای سنوات اخیر حکایت از کاهش نرخ خودکشی در جهان دارد در ایران بررسی آمارها نشان می‌دهد که اگرچه نرخ خودکشی در ایران نسبت به سایر کشورها بسیار پایین‌تر است اما به‌طور کلی نسبت به جهان این نرخ روند افزایشی دارد.
این عضو هیات موسس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران با بیان اینکه خودکشی پدیده‌ای جهانشمول است، بیان کرد: بحران‌ها همیشه تشدیدکننده اختلالات روانی و اعتیاد هستند و هرچقدر طولانی‌تر باشند، تبعات اینچنینی آن افزایش می‌یابد. ایران طی چند سال گذشته با بحران‌های مختلفی از جمله سیل، بحران اقتصادی، کرونا و… دست و پنجه نرم کرده و شاید یکی از مسائل تاثیرگذار بر گرایش افراد به سمت خودکشی همین موضوع باشد.
موسوی‌چلک در همین راستا ضمن انتقاد از نبود طرحی جامع برای پیشگیری از خودکشی که براساس آن همه سازمان‌ها پای کار آورده شوند و تکالیف، گروه هدف و فرآیند اجرا و شاخص‌های ارزیابی مشخص باشد، گفت: اگرچه چند سال گذشته طرحی تحت عنوان «بتا» در وزارت بهداشت نوشته شد اما با رفتن مسوولان تحت‌الشعاع قرار گرفت. در مجموع عدم وجود یک طرح نباید به طور کلی جامعه را از مسیر پیشگیری از خودکشی دور کند. به طور کلی باید در سطح جامعه چند اقدام برای پیشگیری از خودکشی در نظر گرفت که شامل آموزش مهارت‌های زندگی، مداخله در بحران، تاب‌آوری، خودمراقبتی و… است.
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران ادامه داد: آموزش‌های ارائه شده در حوزه پیشگیری باید متناسب با مخاطب و زیست‌بوم هر منطقه و شرایط فرهنگی و خرده فرهنگ‌ها، جذاب و متنوع و متناسب با زیست بوم هر منطقه، مستمر، پایدار و جامع باشد. علاوه بر اقدامات پیشگیرانه، باید ‌مهارت‌های شاد زندگی کردن، مسوولیت‌پذیری و مشارکت افزایش یابد.
موسوی‌چلک در خاتمه نیز در راستای مبارزه با خودکشی سامانه‌های تلفنی اورژانس اجتماعی و خدمات مشاوره‌ای و روانشناختی به دانش‌آموزان و والدین را معرفی کرد و افزود: خطوط تلفنی ۱۲۳ و ۱۵۷۰ از جمله سامانه‌های تلفنی هستند که افراد می‌توانند در صورت وجود مشکل یا مورد مشکوک به قصد خودکشی با آن تماس بگیرند.