خفقان آنلاین در ایران

گروه فناوری- از شهریور ۱۴۰۱، اینترنت در ایران دیگر اینترنت نیست بلکه میدان جنگی است که هر روز سرعت کمتر، دیوارهای فیلترینگ بلندتر و راه‌های ارتباطی مسدودتر می‌شود. این شرایط نه‌تنها زندگی روزمره کاربران، بلکه کسب‌وکارها، آموزش و حتی اقتصاد دیجیتال کشور را به مرز فروپاشی کشانده است. اجبار به استفاده از فیلترشکن‌هایی که خود سرعت و امنیت را نابود می‌کنند، کاربران را به گروگان گرفته است؛ گویی اینترنت به جای گشودن درهای جهان، تبدیل به قفسی شده که ملت در آن گرفتار است. کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ یکی پس از دیگری فرو می‌پاشند؛ بسیاری از استارتاپ‌ها توان رقابت را از دست داده‌اند و دانشجویان و پژوهشگران با سرعتی که حتی برای یک جست‌وجوی ساده ناکارآمد است، از جامعه علمی جهان عقب می‌مانند. این وضعیت فراتر از یک بحران ساده ارتباطی، به یک ابزار کنترل و فشار تبدیل شده که بیش از هر چیز امید به آینده دیجیتال کشور را به تاریکی کشانده است.
نشست رونمایی از چهارمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران برگزار شد. رییس انجمن تجارت الکترونیک تهران در این نشست اظهار کرد: این گزارش چهارمین گزارش از کیفیت اینترنت در ایران است. لازم به ذکر است این اولین گزارش در دوره جدید است که منتشر می‌شود و امیدواریم فضا در دولت جدید تغییر کند. نیما قاضی افزود: به نظر می‌رسد دولت طبق مواردی که اعلام می‌کند موافق بوده و به دنبال ارتقای کیفیت اینترنت در کشور است و این جای امیدواری دارد. این موضوع به این دلیل مهم است که اینترنت اصلی‌ترین بستری است که در آن فعالیت می‌کنیم و از کیفیت مناسبی برخوردار نیست و وظیفه خود می‌دانیم که این موضوع را پیگیری کنیم. در ادامه این نشست پویا پیرحسین‌لو، رییس کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک با بیان اینکه این گزارش فصل تابستان و پاییز را مورد بررسی قرار می‌دهد، اظهار کرد: اتفاقاتی که اوایل دی ماه سال جاری و شامل رفع محدودیت‌ها بود هم مورد بررسی قرار داده است. او افزود: از میان چالش‌هایی که اینترنت ایران با آن رو‌به‌رو است، می‌توان به سه مورد یعنی محدودیت‌ها، تحریم‌ها و مشکل در شبکه دسترسی اشاره کرد. یکی از اقدامات خوب دولت گذشته تلاش برای رفع مشکل سوم یعنی شبکه access بود اما همانگونه که می‌دانیم این موضوعات امری زمان‌بر هستند. پیرحسین‌لو ادامه داد: ناگفته نماند که در ۶ماه گذشته اتفاقات خوبی هم رخ داده که می‌توان به رفع اختلال IPV6 و بازگشایی سامانه شفافیت اختلال اینترنت است که اتفاق مهمی بود. رییس کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک تصریح کرد: در زمینه اختلال‌ها باید گفت اختلال‌های موقت به دلیل قطعی لینک‌های بین‌الملل در ماه‌های گذشته رخ داد که جزئیات آن را شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد. دومین اختلال‌ها ناشی از حملات «دی داس» بود که اتفاق خوبی رخ داد و سامانه شفاف‌سازی در این زمینه بازگشایی شد و مورد دیگر اختلال در اینترنت موبایل به دلیل قطعی برق بود.
محدودترین اینترنت جهان بعد از چین
مقایسه داده‌های چهارمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران در مقایسه با گزارش قبلی که در تیر۱۴۰۳ منتشر شده بود، نشان می‌دهد کیفیت اینترنت ایران تفاوت چشمگیری نداشته و همچنان در وضعیت خطرناک قرار دارد؛ وضعیتی که به گفته کارشناسان این انجمن نتیجه تداوم سیاست‌های محدودکننده داخلی، تحریم‌های خارجی و مشکلات گسترده شبکه Accessاست. بر اساس داده‌های این گزارش اینترنت ایران پس از میانمار و اوکراین، پراختلال‌ترین اینترنت و پس از چین محدودترین اینترنت در این چند ماه بوده است. بر اساس گزارش Google Crux کیفیت اینترنت ایران در رتبه ۹۱ و بر اساس داده‌های ooni در رتبه ۹۹ از ۱۰۰ کشور است. در تجمیع این دو شاخص، ایران در جایگاه ۹۵ از ۱۰۰ کشور ایستاده است. علاوه‌بر این در رابطه با اختلالات با وضعیت «slow2GDensity» که پس از شهریور۱۴۰۱ افزایش چشمگیری پیدا کرده بود، اینترنت ایران همچنان به نقطه قبل برنگشته است.
استفاده از فیلترشکن‌های رایگان از اصلی‌ترین دلایل اختلال اینترنت است
در داده‌های چهارمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران بیشترین قطعی‌ها و اختلالات در ۶ماه اخیر به سه دسته «اختلالات به دلیل بروز حادثه در لینک‌های بین‌الملل»، «اختلالات مربوط به حملاتDDoS » و «قطعی‌های پراکنده مرتبط به قطع برق» تقسیم شدند. دو اختلال مهم پاییز ۱۴۰۳ مربوط به قطع لینک‌های بین‌المللی مربوط به ۲۵آبان و ۱۴آذر بوده که هر دو آنها توسط مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام شده است. حملات منع سرویس توزیع‌شده یا DDoS هم در ماه پاییز روند افزایشی خود را حفظ کرده و تاثیر زیادی روی کیفیت اینترنت کشور گذاشته است که بر اساس داده‌های گزارش بخش قابل ‌توجهی از آن به‌ دلیل استفاده گسترده از فیلترشکن‌‌های رایگان و در نهایت آلودگی شبکه است. بر اساس داده‌ها ایران فقط هدف حملات DDoS نبوده و تجهیزات متصل به اینترنت مورد استفاده مردم ایران هم برای انجام حملاتDDoS به خارج از کشور مورد سوءاستفاده هکرها قرار گرفته است. به نظر می‌رسد موبایل بسیاری از شهروندان به ‌دلیل نصب فیلترشکن‌های رایگان به ‌عنوان Bot-net شناخته شده و مورد سوءاستفاده هکرها قرار گرفته است. این موضوع علاوه بر افزایش آلودگی شبکه اینترنت کشور و مسدود شدن سیستماتیک آی‌پی‌های ایرانی در بسیاری از سامانه‌های دفاعی، باعث افزایش انفجاری مصرف پهنای باند و خالی‌ شدن بسته‌های اینترنت کاربران می‌شود. علاوه بر این قطعی برق برای اینترنت موبایل بحران ایجاد کرده و فرسودگی تجهیزات ذخیره‌کننده برق در دستگاه‌های BTS باعث شده پس از هر بار قطع شدن برق، اتصال شبکه‌های موبایل کاربران با اختلال مواجه شده و حتی آنتن تلفن‌های همراه هم در مواردی قطع شود. بررسی‌های گزارش کیفیت اینترنت ایران نشان می‌دهد طبق محاسبات کمیسیون اینترنت، اختلالات روی http3 معادل خسارت روزانه ۲‌میلیارد تومانی در یک شرکت استارتاپی بوده است.
«استارلینک» بیش از ۳۰‌ هزار کاربر یکتا در ایران دارد
داده‌های چهارمین گزارش کیفیت اینترنت نشان می‌دهد روند استفاده از اینترنت استارلینک در ایران افزایش ۲۰برابری پیدا کرده و بیش از ۳۰‌هزار کاربر یکتای اینترنت ماهواره‌ای در ایران وجود دارد. پیش از این داده‌های گزارش مجله Forbesدر آذر ۱۴۰۳ نشان می‌داد که بیش از ۲۰‌هزار کاربر ایرانی استارلینک در ایران وجود دارد و حالا انجمن تجارت الکترونیکی این تعداد را بیش از ۳۰‌هزار نفر تخمین زده است. در این گزارش آمده است: «بررسی وضعیت کنونی حاکی از آن است که سیاستگذاران داخلی که تاکنون با وضع محدودیت بر اینترنت آزاد، عملکردی همسو با تحریم‌کنندگان خارجی داشته‌اند، اکنون با تحولی عظیم در فناوری روبه‌رو شده‌اند. هرچند تاکنون نیز ناکارآمدی و هزینه‌بر بودن این محدودیت‌ها و تحریم‌ها آشکار شده است اما از این پس با پیشرفت‌های تازه در حوزه فناوری، ادامه مسیر نادرست گذشته عملا غیرممکن خواهد شد.» به گفته کارشناسان در این گزارش، با فراگیر شدن نسل بعد اینترنت ماهواره‌ای که بدون نیاز به تجهیزات جداگانه
(Direct To Cell) امکان اتصال مستقیم تلفن همراه به اینترنت را فراهم می‌کند، نرخ انطباق کاربران با فناوری‌های نوین شتاب چشمگیری خواهد گرفت و در نتیجه آن محدودیت‌های سنتی دسترسی به اینترنت بیش از پیش کارایی خود را از دست می‌دهند.
«اسپیدتست» معیار مناسبی برای ارزیابی اینترنت در سطح کشور نیست
کارشناسان گزارش چهارم کیفیت اینترنت با تحلیل داده‌های پایگاه Ookla به این موضوع دست یافته‌اند که ۷۰‌درصد دستگاه‌هایی که داده‌های آنها در گزارش فصل سوم میلادی «اسپیدتست» استفاده شده در شهر تهران بوده و اینترنت ثابت نسبت به اینترنت همراه، سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است. به گفته آنها بسیاری از استان‌های کشور بدون داده بوده‌اند یا داده‌های آنها کمتر بررسی شده است و همه این دلایل باعث شده اسپیدتست معیار مناسبی برای ارزیابی اینترنت در سطح کشور نباشد. داده‌های چهارمین گزارش کیفیت ایران نشان می‌دهد بیش از ۹‌میلیون اتصال ADSL در ایران وجود دارد که ۷۰‌درصد از آنها با سرعتی زیر ۱۰مگابیت بر ثانیه به اپراتور محلی متصل شده‌اند. علاوه بر این محدودیت‌های این فناوری باعث شده سرعت آپلود کاربران کمتر از ۹۰۰کیلوبیت بر ثانیه باشد.
در نهایت این وضعیت نشان می‌دهد که سیاست‌های محدودکننده اینترنت در ایران نه‌تنها در دستیابی به اهداف ادعایی خود موفق نبوده بلکه عملا ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به زیرساخت‌های دیجیتال، اقتصاد نوپا و اعتماد عمومی وارد کرده است. در دنیای امروز، اینترنت دیگر یک ابزار تجملی نیست بلکه زیربنایی برای توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به شمار می‌رود. کاهش کیفیت، فیلترینگ شدید و وابستگی به فیلترشکن‌ها باعث شده ایران از روند جهانی تحول دیجیتال عقب بماند و شکاف عمیقی میان کاربران داخلی و جامعه جهانی ایجاد شود. ادامه این روند، نه‌تنها به انزوای بین‌المللی ایران در حوزه فناوری می‌انجامد بلکه مانع رشد نیروی انسانی متخصص، کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری و مشارکت فعال مردم در اقتصاد دیجیتال خواهد شد. این سیاست‌ها به جای رفع دغدغه‌های امنیتی یا مدیریتی، به ابزار سرکوب خلاقیت و ارتباطات تبدیل شده‌اند. تنها راه خروج از این بحران، بازنگری جدی در سیاست‌های اینترنتی، پذیرش اهمیت اینترنت آزاد و پایدار و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ارتباطی است. در غیر این صورت آینده‌ای تاریک‌تر از امروز در انتظار جامعه ایرانی خواهد بود.