خطر زنگزور برای گاز ایران

خاقانی: باید ارتباط‌مان را با آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و حتی روسیه حفظ کنیم
صباح زنگنه:حمایت روسیه ضررهای هنگفتی به تجارت انرژی ایران وارد می‌کند

هستی عبادی- تصمیم به احداث دالان در مرز زنگزور این روزها دوباره خبرساز شده است. برای ایران که هدف هاب انرژی‌شدن در منطقه را دنبال می‌کند، تحولات زنگزور می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد، به خصوص که روسیه هم به جمع کشورهای حامی احداث این دالان افزوده شده و این بدان معناست که تحولات جدید در شمالی‌ترین نقطه ایران در مرز آذربایجان می‌تواند برای بازار انرژی سرنوشت‌ساز باشد.
ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه دوسال پیش در سفری به ایران تفاهمنامه‌ای برای مشارکت در طرح‌های توسعه‌ای نفت و گاز ایران به میزان 40‌میلیارد ‌دلار را نهایی کرد؛ تفاهمنامه‌ای که بخشی از آن طی د سال گذشته بنا‌به اعلام مقامات دولت سیزدهم تبدیل به قرارداد شده است. هرچند درباره کم‌وکیف این قرارداد خبری در دست نیست،اما با وجود این، روسیه در دوسال گذشته از مرزهای ایران برای سوآپ نفت و فرآورده‌های آن استفاده کرده است.
حالا ورق برگشته است. از روزی که دولت چهاردهم بر کرسی نشسته و موضوع مذاکرات با آمریکا داغ شده، مواضع روسیه هم تغییر کرده است. در اولین قدم، روس‌ها از احداث دالان زنگزور حمایت کرده‌اند؛ دالانی که در صورت احداث آن، مرز بین ایران و ارمنستان مسدود می‌شود و دستیابی ایران به آسیای‌میانه قطع خواهد شد. این دالان به‌خصوص خطری برای طرح‌های انتقال گاز ایران خواهد بود.
همزمان بلومبرگ گزارش داده که الهام علی‌اف، رییس‌جمهور آذربایجان سرگرم مذاکره برای گسترش صادرات گاز طبیعی به حداقل 3کشور دیگر در اروپاست.
الهام علی‌اف در همایش «آمبروستی» در چرنوبیوی ایتالیا، بدون نام بردن از این کشورها اظهار کرد: باکو مشغول مذاکره با خریداران جدید است. جمهوری آذربایجان در حال حاضر به 8کشور در اروپا گاز می‌رساند و با این منطقه توافق کرده است صادرات خود را تا سال ۲۰۲۷، دوبرابر کند. علی‌اف همچنین تایید کرد: مسکو و کی‌یف با او تماس گرفته‌اند تا ترانزیت گاز از طریق اوکراین به اروپا را پس از انقضای توافق ترانزیت فعلی در دسامبر، تسهیل کنند.
اروپا به دنبال قراردادهای جدید گازی است تا پس از کاهش واردات از روسیه در سال ۲۰۲۲، تامین گاز مورد نیاز خود را تقویت کند. پس از انقضای قرارداد ترانزیت گاز روسیه به اتحادیه اروپا از طریق خاک اوکراین، واردات گاز از روسیه ممکن است کمتر شود. مشخص نیست که آیا می‌توان راه‌حلی پیدا کرد. ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین گفته است اجازه نخواهد داد روسیه از ارسال گاز از طریق خطوط لوله این کشور، سود ببرد.
ضررهای هنگفت برای تجارت انرژی ایران
صباح زنگنه، کارشناس بین‌الملل درباره چرخش روسیه در حمایت از احداث دالان زنگزور در گفت‌وگو «جهان‌صنعت» می‌گوید: اینچنین موضع‌گیری‌هایی نه‌تنها غیر‌دوستانه است، بلکه ضرررسان به موقعیت ایران و تجارت ایران و کشورهاست و هم بر اروپا به‌طور خاص و همبر نقل و انتقال گاز و نفت در کل منطقه آثار منفی خواهد گذاشت. روسیه صادرکننده گاز و نفت است، اما اگر بخواهد با این روش‌ها همه مسیرهایی که به‌طور سنتی و تاریخی در اختیار ایران بوده یا به لحاظ هزینه، موقعیت و مسافت مناسب‌ترین است را نیز ببندد و تعطیل کند یک اقدام بسیار منفی است و ضررهای هنگفتی به تجارت انرژی ایران در منطقه وارد می‌کند.
وی افزود: روسیه به اروپا گاز صادر می‌کرد و در بخش‌هایی مسیر گازش تخریب شد یا دولت‌های اروپایی و آمریکا خرید مستقیم گاز از روسیه را تحریم یا ممنوع کردند. این نباید منجر شود به ایجاد یک مسیر یا دعوت برای باز کردن مسیری که به ژئوپلیتیک ایران لطمه بزند. زنگنه تصریح کرد: روسیه می‌توانست راه بهتری را انتخاب کند و آن این است که صادرات گازش را از طریق خاک ایران به ترکیه و اروپا در نظر بگیرد. این اقدام یعنی صدور گاز از طریق خاک ایران می‌توانست دوستانه باشد و مشکلات روسیه را هم حل کند؛ اما سخنان غیر‌حساب‌شده یا نامعقولی که ارائه‌شده به روابط ایران با روسیه و کشورهای منطقه ضربه‌های زیادی وارد می‌کند.
گره‌ای که با دست باز می‌شود، نباید با دندان باز کرد
محمود خاقانی، کارشناس بین‌الملل انرژی در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: داستان ما و اروپا یک داستان قدیمی است و رقابت روس و انگلیس در ایران به قرن نوزدهم برمی‌گردد. مشکلی که الآن در ارتباط با این مساله داریم در سال 1384 در ایران شروع شد؛ یعنی از وقتی دولت نهم بر سر کار آمد. همه چیز داشت خوب پیش می‌رفت و قرار بود ما عضو گروه مذاکرات صلح مینسک بشویم که بین ارمنستان و آذربایجان بر سر موضوع قره‌باغ صلح برقرار شود. در آن مذاکرات این موضوع مطرح بود که ارمنستان بگذارد قره‌باغ به جمهوری آذربایجان برگردد و یک راه زمینی هم به جمهوری آذربایجان برای پیوستن به نخجوان داده شود؛ ولی مرز ایران و ارمنستان همچنان باز باشد؛ یعنی ارمنستان محصور نشود. یا این بحث بود که آذربایجان قره‌باغ را به ارمنستان بدهد، چون اکثریت جمعیتش هم ارمنی بودند و به ازایش ارمنستان این مرز جنوبی‌اش را به آذربایجان بدهد و کریدور زنگزور که از قدیم بود دوباره فعال شود . وی افزود: به دلایل مختلف و ضعف دیپلماسی خارجی ما و از همه مهم‌تر تغییر دیپلماسی حرفه‌ای ما به دیپلماسی میدانی، تقریبا می‌شود گفت یا نفوذی‌ها کاری کردند که به آن توجه نکنیم یا اصلا خودمان یادمان رفت که ارتباط‌مان با قفقاز، آسیای‌میانه و خزر یک روابط راهبردی است و باید این را دائم زی نظر داشته باشیم که غفلت کردیم و این غفلت به نفع ترکیه تمام شد و پشتش روسیه، آمریکا و اروپا هم با هم تفاهماتی داشتند. خاقانی تصریح کرد: درباره تحولات کریدور زنگزور تصورم این است که وزیر امور خارجه دولت چهاردهم که یک دیپلمات حرفه‌ای است، می‌تواند مشکل را حل کند. طبیعتا نباید یک موضعی در دیپلماسی بین‌المللی اتخاذ کنیم که نتوانیم آن را در مقطعی اگر منافع‌مان ایجاب کرد عقب یا جلو بیاییم . این کارشناس بین‌الملل انرژی تاکید کرد:باید بپذیریم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که در انقلاب اسلامی تعریف شد و گفتیم نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی و بعد این تغییر کرد و گفتیم نه غربی نه غربی، شرقی‌شرقی اشتباه کردیم. چه اشکالی دارد بگوییم اشتباه کردیم. روسیه همیشه از پشت به ما خنجر زده و در جنگ جهانی دوم این را شاهد بودیم و نیروهای متفقین از مسیر ایران، مسکو را از اینکه به دست آلمان‌ها تصرف شود نجات دادند، ولی بعد روس‌ها آذربایجان را اشغال کردند و روز عاشورا مبارزین آذربایجانی را که اسیر کرده بودند، در آذربایجان به دار آویختند و ما همه اینها را فراموش کردیم و گفتیم آقای پوتین رفیق خوبی است. آقای پوتین در اوکراین امتیاز داده و این است که وزیر دفاع آمریکا گفته ظرفیت نظامی طوری تعریف نمی‌کند که جنگ اوکراین با پیروزی اوکراین تمام شود. او افزود: اگر کریدور زنگزور باز شود به نفع ناتو است و خیلی‌ها به این موضوع توجه نمی‌کنند؛ زیرا ترکیه عضو ناتو است و دارد آذربایجان را به ناتو وصل می‌کند. روسیه به این علت اوکراین را اشغال کرد که اوکراین عضو ناتو نشود، ولی حالا آنها راجع‌به شبه‌جزیره کریمه و جاهایی سکوت می‌کنند و از طرف دیگر اوکراین به‌قدری بدهکار شده و یک هنرپیشه را رییس‌جمهور کردند و می‌گویند به دلایل مشکلات جنگ هم نمی‌شود انتخابات جدید ریاست‌جمهوری را برگزار کرد و هر کس در اوکراین حرف مخالف بزند سربه‌نیست می‌شود. در یک مقطعی هم به نخجوان امکانات دادیم. به هر حال نخجوان و آذربایجان با ما مرز دارند و باید یک دیپلماسی فعال برای خنثی‌سازی دیپلماسی روسیه و غرب جهت بازی با ایران باشیم و همان سیاست نه‌شرقی و نه‌غربی را در این مقطع پیاده کنیم و هیچ‌کس را هم از خود نترسانیم.
این کارشناس بین‌الملل مسائل انرژی گفت: وزارت امور خارجه ایران باید زبان دیپلماسی را برگزیند نه سیاست خط قرمزی را؛ نتیجه این است که چرا گره‌ای که با دست باز می‌شود را با دندان باز کنیم؟ مگر دولت چهاردهم نمی‌گفت که قصد تعامل با همه را دارد؟ خب در همین کریدور زنگزور می‌شود یک مسیر را به ایران باز کرد؛ فقط نیازمند تعامل و به کار‌گیری دیپلماسی درست است. نفوذی‌ها برای ما خط قرمز تعیین می‌کنند و باعث می‌شوند سال‌ها عقب بیفتیم. ما باید ارتباط‌مان را با آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و حتی روسیه حفظ کرده و نباید با زبان خشن ارتباط بگیریم تا بتوانیم در راستای منافع ملی حرکت کنیم؛ بهترین سیاست برای سیاست خارجی ماست.